Մենք մեր միջի ռուսականությունը պետք է շրջենք դեպի եվրոպական արժեհամակարգ. Աղասի Ենոքյան

Քաղաքական և միջազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն, քաղաքագետ, «Ազատություն» ռադիոկայանի բյուրոյի նախկին տնօրեն Աղասի Ենոքյանը խոսել է Հայաստանի ներկա քաղաքական իրավիճակի, ընդդիմության ու իշխանության, Եվրոպա, թե Ռուսաստան ընտրության, «և-և»-ի ու «կամ-կամ»-ի մասին։ Ստորև ներկայացնում ենք հարցազրույցը։


–«Ազատությունից» ազատվեցիք և վերջապես մեդիայում ազատ արտահայտվելու հնարավորություն ստացաք, շնորհավորե՞մ :

-Դուք գիտեք: «Ազատություն» ռադիոկայանի կանոնակարգն արգելում էր հրապարակային ելույթներ ունենալ, ես էլ ենթարկվում էի կանոնագրքի պահանջներին։ Ազատվելուս պատճառներից մեկն էլ այն էր, որ կարողանամ հրապարակային ելույթներ ունենալ։

- Աղասի, այսօր ով ավելի վաղ է արթնանում, իր վրա գրում է քաղաքագետ կամ վերլուծաբան ու կախվում թերթերից ։ Ձեր կարծիքով, Հայաստանում քանի՞ պրոֆեսիոնալ քաղաքագետ կլինի։ Ընդհանրապես, Հայաստանում քաղաքագիտական մտքի ի՞նչ արտադրողականություն կա։


–Քանի քաղաքագետ կա Հայաստանում՝ դժվար է ասել։ Կարծես թե, ամեն օր մի նոր քաղաքագետ է ծնվում Հայաստանում, ասուլիս ու հարցազրույց է տալիս։ Այնպես որ, շատ քաղաքագետներ կան։ Խնդիրն այն է, թե ինչ ֆունկցիաներ ունեն այս քաղաքագետները։ Եվ ինչպե՞ս եղավ, որ այսպես եղավ։ 90-ականներին Հայաստանի քաղաքագիտությունն այլ նպատակներ ուներ. հասկանալ, թե ի՞նչ է կատարվում քաղաքականության հետ, քաղաքական ուժերի հարաբերությունները, վերլուծել միտումները, տալ կանխատեսումներ և նախազգուշացումներ՝ ինչպես ներսում, այդպես էլ Հայաստան և արտաքին աշխարհ հարաբերություններում։

–Քաղաքագիտությունը հենց այդ գիտությունը չէ՞։

–Իհարկե, այդ գիտությունն է, բայց փոխվեց իրավիճակը, և «քաղաքագետներն» սկսեցին սպասարկել այս կամ այն քաղաքական ուժի շահերը։ Այսօր նրանք ոչ թե վերլուծում են ու գնահատում իրավիճակը, այլ՝ արդարացնում տվյալ քաղաքական ուժի քայլերը։ Դրա ամենացայտուն օրինակը հայ-թուրքական հարաբերությունների քննարկման ժամանակ էր, որը Հայաստանում բավականին երկիմաստ էր ընկալվել։ Եվ քաղաքագետների մի հսկայական բանակ սկզբում լծված էր այն գործին, որպեսզի բացատրեր, թե ինչու է անհրաժեշտ և ինչով է ձեռնտու հայ-թուրքական հարաբերությունների լուծումը Հայաստանի համար, ապա նույն քաղաքագետները բառացիորեն մի քանի ամիս հետո մեզ սկսեցին բացատրել, թե ինչու չէր կարելի Թուրքիայի հետ հարաբերություններ հաստատել։ Քաղաքագիտությունն այժմ դարձել է կոնյունկտուրային աշխատանք։ Այսինքն՝ այն, ինչ խորհրդային տարիներին անում էին պրոպագանդայի մասնագետները՝ ռայկոմների, կենտկոմների բաժնի վարիչները։ Խիստ խորհրդանշական է, որ այն տարիների գիտական կոմունիզմի ամբիոնների բազաների վրա են ստեղծվել քաղաքագիտական ամբիոնները։ Իսկ այսպիսի ժառանգությունը, ուզես թե չուզես, պարտավորեցնում է։

–Ինչպես բուհերում ՍՄԿԿ ամբիոնները վերածվեցին հայ ժողովրդի պատմության ամբիոնների, աթեիզմի դասախոսներն էլ մի գիշերում վերածվեցին աստվածաբանների։ Այնպես որ, ողջ փաստականն արդեն պատմական կշիռ է ստանում և քիչ է մնում հարցնեմ, թե Հայաստանում ընդհանրապես կա՞ քաղաքական համակարգ, իհարկե, քաղաքագիտական սահմանումներին դիմացող։

–Սահմանադրությամբ՝ կա։ Սահմանադրությամբ իշխանության մակարդակներն ապահովված են։ Սակայն պարզ քաղաքագիտական պահանջ է, որ պետության մեջ պետք է լինեն առնվազն երկու հակադիր ուժեր։ Այսօր լրիվ հասկանալի է, թե իշխանությունն ինչ է։ Իսկ ընդդիմության ֆունկցիան իրականացնելու համար նշանակվել են տարբեր քաղաքական խմբեր։ Ցավոք, նրանց մոտ դա չի ստացվում, որովհետև այդ խմբերը փորձում են իրենց տրված լիազորությունների շրջանակներում ընդդիմություն աշխատել։ Նրանք չեն կարող ո՛չ հասարակական «մոբիլիցիա», ո՛չ էլ քաղաքական միտք ստեղծել։ Ասենք, «Բարևը» դժվար է քաղաքական միտք համարելը։ Եվ մենք այսօր Հայաստանում ունենք շատ տխուր իրականություն. դա ընդդիմության բացակայությունն է։

–Այսինքն՝ այն, ինչ մինչև հիմա տեսել ենք հրապարակում, ամենևին էլ ընդդիմություն չէ՞ր։

–Այո, ծիծաղելի է այդ ամենը ընդդիմություն կոչելը։ Որովհետև նրանք զուտ Սահմանադրությամբ կամ ԱԺ կանոնակարգ օրենքի համաձայն են ընդդիմություն հռչակված։ Համենայն դեպս, նրանց նկատմամբ չկա հասարակական վստահություն։ Ժողովուրդը տարբեր բողոքներով դուրս է գալիս փողոց, և այսօր իշխանությանն իր խոսքը հասցնելու խողովակ չունի։

–Իսկ լրատվամիջոցներ՞ը, այսօր մեդիան անգամ իրադարձություններ է ստեղծում։

–Լրատվամիջոցներն՝ այո։ Բայց նրանք քաղաքական խողովակներ չունեն։ Իսկ այդ խողովակը կարող է լինել միայն ընդդիմությունը։ Կա տեսակետ, թե չկարգավորված բողոքները կմարեն։ Բայց կա նաև ավելի վատթար տարբերակը, երբ այդ բողոքը կբերի քաոսային ապստամբության։

– Գոնե Դուք լավ գիտեք, որ մեր ժամանակներում անգամ քաոսն է սանձահարելի, կառավարելի քաոսի տեսաբաններն ահագին ճգնել են դրա վրա։

–Ի՞նչ ասեմ՝ սանձահարելի է։ Ես կարծում եմ, որ բանը դրան չհասցնելու համար պետք է նորմալ ընդդիմություն ունենալ։Այսօր մեզ համար առաջին խնդիրն ընդդիմություն ստեղծելն է։

-Դե, պարզ է, Դուք դա ստեղծել չեք կարող:

-Բայց պրոյեկտ է: Ինչո՞ւ ոչ: Պետք է աշխատել։

-Իսկ նոր քաղաքական սերնդի մեջ տեսնո՞ւմ եք այնպիսի գործիչների, որոնց հետ կարելի է աշխատեցնել այդպիսի նախագծեր:

-Բավական ժամանակ հեռու եմ եղել: Մեկ ամիս է, ինչ վերադարձել եմ։ Կնայենք, կտեսնենք:

–Հայաստանում այս պահին մի բանավեճ է գոյացել և, զարմանալիորեն, քննարկվում է առաջին թարմությամբ՝ Եվրո՞պա, թե՞ Ռուսաստան։ Կարծես մեր երկիրը չէ, որ եվրաինտեգրումը հայտարարել է արտաքին քաղաքական գերակայություն, Եվրամիության հետ Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիր կնքել, միացել Եվրոպական հարևանության, ապա Արևելյան գործընկերության քաղաքական պրոցեսներին: Անիմաստ չէ՞ սրա շուրջ բանավեճը:

–Կան այլ փաստարկներ, որոնք իմաստավորում են այդ բանավեճը։ Այստեղ շատ հետաքրքիր շերտ կա. ասում են՝ ռուսամետ, արևմտամետ։ Իսկ ի՞նչ է, օրինակ, ռուսամետը։

–Իսկ միգուցե դա հենց հայ քաղաքագետնե՞րն են հորինել։ Կներեք, բայց նրանց մի մասը ծառայում է Արևմուտքին, մյուս մասը՝ Ռուսաստանին։

–Չէ, ուզես, թե չուզես՝ քաղաքականության մեջ այս երկվությունն ու երկմտությունն ստեղծվել են և կան։ Այսօր կա այդ դիսկուրսը։

– Բայց մեր օրենսդրությունն ամբողջությամբ այդ արժեհամակարգի կրողն է։ Նո՞ր պետք է քննարկենք մեր քաղաքակրթական կողմնորոշման հարցը։

–Ռուսաստանի օրենսդրության հիմքում էլ է դրված եվրոպական արժեհամակարգը։ Բայց նրանց համար ընդունելի է կոռուպցիան, գողությունը, քաղաքականության մեջ ստելն ու կեղծելը։ Եվ ունեն արդարացում, ասում են՝ «Ազգի շահերն ենք պաշտպանում»։ Երբ մարդու շահն է լինում բարձրագույնը, նման կեղծիքներն անթույլատրելի են։ Մենք պետք է մեր միջի ռուսականությունը շրջենք դեպի եվրոպական արժեհամակարգ։ Որովհետև ռուսական ուղիով որքան հնարավոր է զարգանալ, արդեն զարգացել ենք։ Այդ ճանապարհով այլևս տեղ չունենք գնալու։

-Փաստորեն Դուք էլ եք առաջարկում «և-և»-ից անցնել «կամ-կամ»-ին:

-Ովքեր պնդում են գնալ «և-և»-ի ճանապարհով, ասեմ ուղղակի՝ չեք կարող։ Չենք կարող ասել՝ գողանալը լավ է և գողանալը վատ է: Իսկապես, այստեղ աշխատում է «կամ-կամ»-ի համակարգը։ Ռուսական ճանապարհով գնալը բերել է այնպիսի մի անհեթեթության, որ Ռուսաստանը որոշեց լրացուցիչ ճնշումներ կիրառել Հայաստանի նկատմամբ։ Հայաստանում ինչ կար՝ արդեն նրանց ձեռքում է։ Եվ նրանք անցան լրացուցիչ ճնշումների։ Հետո Ադրբեջանի միջոցով սկսեցին տեռոր անել՝ նրանց զենք վաճառելով։ Հաջորդ քայլը, թերևս, լինի Թուրքիայի միջոցով լրացուցիչ ճնշումներ անել։ Եվ զարմանալի է, որ սրանից հետո էլ իշխանությունները եվրոպական արժեհամակարգի մասին շշուկով են խոսում։ Այսօր ռուսամետ ասելով ոչ թե պետք է հասկանանք ռուսական շահերի սպասարկող, այլ ավելի վատ բան՝ կոռումպացված ու գողացող, ոչ լեգիտիմ, ինչը էապես հակադրվում է արևմտյան համակարգին:

–Իհարկե, տրամաբանական է, թե քեզնից ուժեղն ինչպես կպատասխանի քեզ, եթե նրան գող ու տեռորիստ անվանես, բայց ամեն դեպքում, ինչպես ենք ցանկանում խզել մեր հարաբերությունները մի երկրի հետ, որի ձեռքում են հայտնվել մեր պետության ողջ ստրատեգիական պաշարները։

– Որքան քիչ Ռուսաստան, այնքան Հայաստանի ավելի բարձր անվտանգություն: Շատ որոշակի քայլերի հաջորդականությամբ կարելի է կամաց-կամաց Ռուսաստանին ռեգիոնից դուրս բերել. Առաջինը՝ Եվրոպա, երկրորդը՝ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորում: Կան նաև որոշակի մեխանիզմներ, որով հնարավոր է Ռուսաստանից ետ ստանալ ստրատեգիական պաշարները։

–Այդ ո՞ր հունարով։

–Դա ինտերվյուի բան չէ, բայց կա այդ մեխանիզմը։

–Եվ Դուք գիտե՞ք այդ մեխանիզմը:

-Այո, գիտեմ:

-Ինչի՞ց սկսել:

-Օրինակ, էներգետիկ համակարգից:

–Բայց գիտեք, Եվրոպայի մայրամուտի մասին հայտնի գույժն արդեն հնչել է, Եվրամիության քննադատներն ասում են, որ մի սովետ էլ նա է իր Բրյուսել «կրեմլով», որտեղից Լենինյան պաթոսով իրականացվում է եղբայրական երկրների ղեկավարությունը։ Այդ տնից անգամ տնեցիներն են բողոքում, ուր մնաց հարևանին թողնեն ոտին տեղ անի։

–Սովետ չի, նման բան չկա։ Եվրոպական արժեհամակարգ ասելով՝ աշխարհը հասկանում է մարդու արժեքի գերակայություն: Այն իրականում քրիստոնեական արժեհամակարգն է՝ մարդու արժեքի գերադրումը մնացած բոլոր արժեքներին: Մեծ խնդիր կա. այդ համակարգը դրված է եղել բողոքական արժեհամակարգի հիմքում: Հետագայում կաթոլիկները նույնպես եկան դրան: Բայց, ասենք, արևելյան եկեղեցիների հիմքով կարևորը ազգն է, պետությունը, որտեղ մարդը պարտավոր է զոհվել հանուն ազգի՝ ինչպես հայկական և ռուսական ուղղափառ եկեղեցիներն են։ Մենք, փաստորեն, պիտի փախչենք այդ «հանունից» և հանգենք եվրոպական արժեհամակարգին, այսինքն՝ մարդկայինին: Որովհետև ըստ այդ տրամաբանության, ազգի շահը պաշտպանելիս կարելի է լինել գող կամ կոռումպացված: Իսկ երբ մարդու շահն է լինում բարձրագույնը, նման կեղծիքները լինում են անհնարին և անթույլատրելի:

–Չէ, այսպես կհանգենք կրոնին, ավելի լավ է եկեք հիշենք իմ ու Ձեր վաղամեռիկ բարեկամ, մեծ քաղաքագետ Տիգրան Հայրապետյանի Արևելյան տան թեզը, ով, դեռ ԱՊՀ-ն չկազմավորված, պնդում էր, որ Հայաստանը պիտի անդամակցի ոչ թե ԱՊՀ-ին, այլ իր շահերը տեսնի Մերձավոր Արևելքի քաղաքական տրամաբանության մեջ։

– Հետագայում, տեսաք, արդեն ոչ մեր նախաձեռնությամբ, այլ ստիպողաբար, երբ ԱՄՆ-ն 150 հազարանոց զորքը բերեց Իրաք, 100 հազարանոց զորքը՝ Աֆղանստան, մենք ուզած-չուզած սկսեցինք մտնել այդ տարածաշրջանի մեջ: Եթե շատ հարցերում Տիգրանի գաղափարներն իրականացվեին, իրավիճակը շատ ավելի լավը կլիներ:

–Իրականում գայթակղիչ է Հայաստանը մի պահ պատկերացնել եվրոպական կես միլիարդանոց շուկայում, մեր դարդոտ երկիրը՝ ժիր Եվրոպայի թևն ընկած, բայց հետաքրքիրն այն է, որ այսօր բոլոր մեծ շուկաները, մեծ հզորություններն Արևմուտքից տեղափոխվում են Արևելք: Արդյոք հիմա էլ չե՞նք ուշանում հեռավոր Արևելյան գնացքից:

-Հեռավոր Արևելքի ճանապարհը միմիայն Եվրոպայի միջով է. Ուրիշ տարբերակ չկա:

Հարցազրուցը՝ Վարդուհի Սիմոնյանի