Հայ-թուրքական հարաբերություններն արդիականացման շեմին են. կփորձեն օրակարգ մտցնել ցյուրիխյան արձանագրությունները. Ա. Մելքոնյան

ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանը Tert.am-ի հետ զրույցում կարծիք հայտնեց, թե հայ-թուրքական հարաբերություններն արդիականացման շեմին են, և որ Թուրքիան կփորձի օրակարգ մտցնել սառեցված ցյուրիխյան արձանագրությունները, որից Թուրքիան հրաժարվել է միմիայն իր փոքր եղբայր Ադրբեջանի պահվածքից ելնելով։ Ըստ նրա, չնայած հայկական կողմի փորձերին՝ առանց նախապայմանների լավացնել հայ-թուրքական հարաբերությունները, «ոչ մի կերպ Հայաստանը չպետք է գնա դրան, որովհետև այդ արձանագրությունների բոլոր 4 կետերն էլ միմիայն ձեռնտու են թուրքական կողմին» և հիմնավորեց, թե ինչու։

-Պարո՛ն Մելքոնյան, հայ-թուրքական հարաբերություններն արդյո՞ք կանգնած են արդիականացման շեմին՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի նոր իշխանությունների տրամադրվածությունը։ Մասնավորապես վարչապետի թեկնածու Ահմեդ Դավութօղլուն ներկայացրել է իր 9 կետանոց մանիֆեստը, որտեղ նշել է, որ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության օրակարգը բաղկացած է Հայկական և Կիպրոսի հարցերից, որոնցից երբեք չեն հրաժարվելու։

-Եթե հիշում եք Դավութօղլուն արտգործնախարար լինելու ժամանակ հռչակեց «Զրո խնդիր հարևանների հետ» կարգախոսը, որով ուզում էր ցույց տալ, որ Թուրքիան տարածաշրջանում խաղաղարար երկիր է և բոլոր հարևանների հետ ունեցած պատմական խնդիրները պետք է հարթվեն, բնականաբար, այդ թվում նաև արաբական աշխարհի, հայերի, հույների և ռուսների հետ։ Կյանքը ցույց տվեց, որ այդ քաղաքականությունը ձախողվեց՝ Թուրքիան արաբների հետ իր հարաբերությունները հաստատելու իսլամական հողի վրա տարվող քաղաքականությունը չկարողացավ հաջողությամբ հասցնել իր նպատակին և արաբական աշխարհը շատ շուտով հիասթափվեց Թուրքիայից, Սիրիայի պարագան էլ ցույց տվեց, որ Թուրքիան ոչ միայն արաբական աշխարհում չի կարող լինել իսլամական առաջնորդ երկիր, այլ ընդհակառակը՝ շարունակելու է իսլամական աշխարհին թշնամի մնալու պատվեր կատարող ավանդական քաղաքականությունը։ Նման իրավիճակից ելնելով՝ նա հիմա փորձում է արդարացնել ձախողված քաղաքականությունը հարևանների հետ և իբրև հիմա, որ նախատեսվում է դառնալ վարչապետ, նախատեսում է այդ քաղաքականությունը՝ հարևանների հետ զրո խնդիրները։ Բայց զրո խնդիրների պայմաններում երկու խնդիր այդուհանդերձ կա, որոնք այնքան ճչացող մեծ խնդիրներ են, ու զրո դարձնելու որևէ հեռանկար առաջիկայում չկա, մանավանդ, որ շարունակում է բռնազավթված մնալ Կիպրոսի հյուսիսային մասը 1974թ.-ից սկսած և երկրորդը՝ ինչպես իրականությունը ցույց տվեց՝ գոյություն ունի Հայկական հարց, որը Հայոց պետականությունը իր վերստեղծման նախասկզբնական ժամանակից վերահաստատեց, որ շարունակելու է հետապնդել Հայոց ցեղասպանության խնդիրը, որը մշտապես անհանգստացնում է Թուրքիային։ Նրանք մեջտեղ բերեցին այդ չարաբաստիկ ցյուրիխյան արձանագրությունները, որոնք որ, իմ խորին համոզմամբ, միայն նպաստավոր են Թուրքիայի համար։ Հայկական կողմի համար թերևս մեծ զիջումների գնով միակ դրական կողմը կլիներ սահմանի բացումը, այն էլ հարցական էր, թե այդ սահմանի բացումը որքան պետք է տևեր և տնտեսական առումով ինչ վտանգներ է իր մեջ պարունակում, հատկապես՝ Հայաստանի համար՝ հաշվի առնելով Հայաստանի Թուրքիայի տնտեսական զարգացման տարբեր մակարդակները։

-Իսկ հիմա ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ կոնկրետ առաջարկություններ կլինեն հայկական կողմին։

- Ես հիմա կարծում եմ, որ նորից կարող է օրակարգ մտնել սառեցված ցյուրիխյան արձանագրությունների խնդիրը, որը որ մեզ համար բացարձակապես նպաստավոր չէ և օրակարգից հանվել է կամ սառեցվել միմիայն Ադրբեջանի կարծր դիրքորոշման պատճառով, որովհետև Ադրբեջանը նեղացած կերպարանք էր ընդունել Թուրքիայի նկատմամբ, ասելով, որ Հայաստանի հետ որևէ հարաբերություն իր համար անընդունելի է, մինչդեռ ցյուրիխյան արձանագրությունները նպաստավոր են Թուրքիայի համար, որովհետև առաջին կետը նախատեսում է Հայաստանի կողմից ներկա հայ-թուրքական սահմանի իրավաբանական ճանաչում, այսինքն՝ դե յուրե ճանաչվում է Ախուրյան Արաքսը որպես հայ-թուրական սահման և Հայաստանի կողմից մեկընդմիշտ Արևմտյան Հայաստանից հրաժարվելու հանգամանք, որը կնշանակի 1921թ.-ի մարտի 16-ի Մոսկվայի պայմանագրի վերավավերացում։

-Իսկ ի՞նչ զարգացումների դեպքում կարելի է սպասել շոշափելի փոփոխությունների, այսինքն՝ հայկական կողմի տրամադրվածություն կա ևս մեկ անգամ մտնել նույն գետը։

-Փոփոխությունները, իհարկե, կախված են հայկական կողմից։ Կարծում եմ, որ ոչ մի կերպ Հայաստանը չպետք է գնա դրան, որովհետև այդ արձանագրությունների բոլոր 4 կետերն էլ միմիայն ձեռնտու են թուրքական կողմին, և դրանք վերցված են 1918թ.-ի Բաթումի  և 1921թ.-ի -Մոսկվայի և Կարսի չարաբաստիկ պայմանագրերից և Հայաստանի շահերին մեծապես հարվածում են։

-Պարո՛ն Մելքոնյան, Թուրքիայի 12-րդ նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի երդման արարողությանը կմասնակցի նաև Հայաստանի ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը։ Ինչպե՞ս եք գնահատում հայկական կողմի հրավերին արձագանքելու պատրաստակամությունը և նման հրավերի ընդունումը չե՞ք դիտարկում հարաբերություններում որևէ փոփոխություն մտցնելու համաձայնություն։

-Նման պայմաններում, երբ Թուրքիան անընդհատ շարունակում է նախապայմաններով խոսել, մասնավորապես պահանջում է հայկական զորքերի դուրս բերումը ԼՂՀ տարածքից, ի հեճուկս Հայաստանի մոտեցումների, նման պայմաններում հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացման ակնկալիքը ես չեմ կիսում։ Ուղղակի այդ երդմնակալության մասնակցությունը դիվանագիտական էթիկայի արտահայտություն եմ տեսնում, և իմ համոզմամբ, որևէ արդյունք դրանից չի ակնկալում հայկական կողմը։

-Իսկ այն, որ նախագահ Սարգսյանը դեռ ընտրություններից առաջ էր հրավիրել ապագա նախագահին, այդ հայտարարությունը, ըստ Ձեզ, իր շարունակությունը կստանա՞։

-Կարծում եմ այո՛, կլինի շարունակություն, մանավանդ, որ խոսքը վերաբերվում էր ցանկացած նախագահի և հետո նախագահն էլ կրկնեց, որ նման հրավեր դեռ կլինի, ինչն էլ հուշում է հարաբերությունների նոր շրջան սկսելու փորձի մասին, չնայած Էրդողանը դժվար թե համաձայնվի գալ, և այս ուղղությամբ, կարծում եմ, որևէ գործնական քայլ չի լինի։

- 100-ամյա Ցեղասպանության տարելիցին ընդառաջ հանձնաժողով է ստեղծվել և նշվում է, որ մեծ աշխատանքներ են տարվում այդ ուղղությամբ։ Ասացիք, որ Թուրքիան կփորձի ցյուրիխյան արձանագրությունների խնդիրը օրակարգ մտցնել։ Գուցե՞ դա կլինի հերթական թակարդը նման մեծածավալ աշխատանքներից հետո։

-Այո իհարկե, դա Թուրքիայի դիվանագիտության հիմքում է՝ լղոզել Ցեղասպանության ճանաչման հարցը։ Նախ, անկեղծ ասած, ես լուր էլ չունեմ, թե հայկական կողմն ինչ է նախապատրաստում, որովհետև այդ հանձնաժողովի աշխատանքներին որևէ մասնակցություն չունեմ, չեմ մասնակցել և չգիտեմ ինչ է նախատեսվում։ Բայց մի բան հասկանում եմ, որ մեր ճիշտ քաղաքականության դեպքում Թուրքիան այս անգամ էլ, թեև լղոզված տարբերակով, բայց պետք է շարունակի ենթատեքստով հաստատել էրդողանի մոտեցումը, ինչը նա արել է այս տարի ապրիլի 23-ին։ Այսինքն՝ Թուրքիան լավ է հասկանում, որ պետք է տպավորություն ստեղծի, թե մեղայականով է հանդես եկել և որպես ժողովրդավար երկիր ընդունում է իր պատմական սխալները։ Բայց արդեն մեզ համար պարզ պետք է լինի, որ իրականում Ցեղասպանությունը ճանաչելու քաղաքականությունից հանրության շեղելու նոր մարտավարությունն է, որ ընտրել է Թուրքիան այս վեջին մեկ տարվա ընթացքում։