Ցավում եմ, որ սահմանադրական բարեփոխումները երբեմն դիտարկվում են սոսկ քաղաքական շահերի պրիզմայով. Գևորգ Դանիելյան

ՀՀ Նախագահին առընթեր սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի անդամ Գևորգ Դանիելյանը Tert.am-ի հետ զրույցում ասաց, թե հայեցակարգի նախագծի առնչությամբ տարվող աշխատանքները մոտենում են իրենց ավարտին, և, ինչպես ասում են, վերջին «շտրիխներն» են մնացել: Նա նշեց, որ մի շարք քաղաքական ուժեր, սկզբունքորեն դեմ չլինելով այդ նորամուծությանը, առաջ են քաշում դրան սոսկ հետագայում անդրադառնալու հարցադրում, սակայն ըստ նրա, պարզ չէ, թե ինչո՞ւ և ի՞նչ նկատառումներով են առաջնորդվում այդ ուժերը։

- Պարո՛ն Դանիելյան, Վենետիկի հանձնաժողովի քննարկումներից հետո, փաստորեն, սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգը պետք է ներկայացվի Հանրապետության Նախագահին, որից հետո, նշվում է, թե այն կրկին պետք է քննարկվի Վենետիկի հանձնաժողովում: Խնդրում եմ՝ ասեք, թե ի՞նչ է սպասվում, հիմա ո՞ր փուլում ենք:

-Հանրային լսումներին զուգահեռ, քննարկումներ իրականացվել ու իրականացվում են ոչ միայն Վենետիկի հանձնաժողովի, այլև հայրենական ու արտասահմանյան փորձագետների ու մասնագետների հետ: Սա իրավական ակտի քննարկման ողջ գործընթացում հանրության աննախադեպ մասնակցության հիրավի արժեքավոր մշակույթ ձևավորելու կարևոր նախադրյալ է, մենք նույնիսկ խնդրեցինք Հանրապետության Նախագահին երկարացնել հանրային քննարկումների ժամկետը, և ժամկետը վերանայելու հարցում տարաձայնություն բացարձակապես չարձանագրվեց: Այս ընթացքում հայեցակարգի նախագծի առնչությամբ տարվող աշխատանքները մոտենում են իրենց ավարտին, և, ինչպես ասում են, վերջին շտրիխներն են մնացել: Հաշվի առնելով կոնսեսուսի սկզբունքով իրականացված քննարկման արդյունքները, մինչև հոկտեմբերի 10-ը նախագծի վերջնական տեքստը կդրվի հանձնաժողովի քվեարկությանը, իսկ հաստատվելու դեպքում պաշտոնապես մինչև հոկտեմբերի 15-ը կներկայացվի Հանրապետության Նախագահին:

- Վենետիկի հանձնաժողովի փոխնախագահ Եվգենի Տանչևն ասել է, թե ամենակարևորն այն է, որ հայեցակարգն ապահովվում է քաղաքական փոքրամասնության դերի բարձրացումը, կանխում քաղաքական մեծամասնության և փոքրամասնության անհարկի հակադրման սողանքները: Նա նշել է նաև, թե այդ առումով խորհրդարանական կառավարման համակարգն անփոխարինելի կարող է լինել: Համամի՞տ եք այս գնահատականի հետ, և որն է Ձե՛ր կարծիքը։

-Այս գնահատականն արդեն իսկ ամրագրված էր իրենց քննարկմանը ներկայացված հայեցակարգի նախագծում, իսկ փորձագետը պարզապես իր համակարծիք լինելն է ընդգծել՝ կարևորելով հիշյալ դրույթների իրավաքաղաքական առանցքային նշանակություն ունեցող արժեքը:

Նկատենք, որ ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի դերակատարման արմատական բարձրացմանը միտված քայլերը խիստ պահանջված ու արդիական են դարձել ժողովրդավարության հարուստ փորձ ունեցող երկրներում: Այդ առնչությամբ գործող Սահմանադրության շրջանակներում որոշակի քայլեր ձեռնարկվել են նաև մինչ սահմանադրական բարեփոխումները, ինչը, թերևս, կարող է վկայել այս նորամուծությունների վերաբերյալ իշխող քաղաքական կուսակցության դիրքորոշման մասին:

Ի դեպ, ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի դերակատարման կտրուկ բարձրացումը ոչ միայն շահեկան է առողջ քաղաքական մթնոլորտ ձևավորելու, այլև հանրային իշխանության իրականացման որակը բարելավելու տեսանկյունից, քանզի հավասարապես բարձրանում է և՛ իշխող, և՛ ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի պատասխանատվությունը: Առաջին դեպքում իշխող քաղաքական ուժերը հայտնվում են ընդդիմադիր ուժերի անմիջական վերահսկողության տիրույթում, իսկ երկրորդ դեպքում ընդդիմադիր ուժերը «հարկադրված են» լինում ձեռնպահ մնալ պոպուլիզմին բնորոշ գործելաոճից՝ հստակ պատկերացնելով, որ ի զորու են լինելու նյութականացնել իրենց գնահատականներն ու գաղափարները: Նկատի ունեմ այն, որ, օրինակ, վերջիններս ձեռք են բերելու իրենց տեսանկյունից երկրի համար շահեկան համարվող օրինագծերն անարգել դարձնել հանրաքվեի առարկա՝ քաղաքական պատասխանատվություն ստանձնելով դրա արդյունքների համար:

-Խորհրդարանական կառավարման համակարգին անցնելու տարբերակն ինչպե՞ս է ընդունվել քաղաքական կուսակցությունների կողմից: Կա՞ն արձագանքներ:

-Այդ արձագանքներին մեր հանրությունը ծանոթ է: Ընդհանուր առմամբ, քաղաքական ուժերը դեմ չեն խորհրդարանական կառավարման ձևին, ավելին՝ իրենք են բազմիցս փաստարկել դրա անհրաժեշտությունը և բարձրացրել դրան անցնելու անհրաժեշտության հարցը: Մոտեցումները տարբեր են կառավարման այս ձևի ժամանակագրության առնչությամբ. մասնավորապես ՀՅԴ կուսակցությունը ելակետ է ընդունում այն, որ ընտրված է կառավարման այդ ձևին նախապատվություն տալու ողջամիտ փուլ, իսկ մյուս քաղաքական ուժերը, սկզբունքորեն դեմ չլինելով այդ նորամուծությանը, առաջ են քաշում դրան սոսկ հետագայում անդրադառնալու հարցադրում, ինչի պարագայում բաց է մնում այն հարցը՝ կոնկրետ ի՞նչ նկատառումներով է միայն որոշակի ժամանակ անցնելուց հետո սահմանադրական բարեփոխումների հասարակական պահանջը դառնալու իրատեսական:

Ինչևէ, հուսանք, որ հայեցակարգի պաշտոնական հրապարակումից հետո քաղաքական քննարկումները կմտնեն որակական նոր, առավել գործնական ու կանխատեսելի փուլ, որի դեպքում առավել համակողմանի ու պարզ կներկայացվեն վերը նշված նկատառումները:

- Մարզային քննարկումների ընթացքում առավել շատ ո՞ր խնդիրներն էին բարձրացնում:

-Ինչպես և սպասվում էր, հարցերի գերակշիռ հատվածը վերաբերում էր մարդու իրավունքների պաշտպանությանն ու տեղական ինքնակառավարման համակարգի բարելավման ուղիներին: Կարելի է փաստել, որ այդ հանդիպումների ընթացքում, իսկ ինձ վիճակվել է մասնակցել առնվազն երեք մարզերում կայացած քննարկումներին (Տավուշ, Գեղարքունիք և Արագածոտն), այդպես էլ որևէ մեկը կողմ չարտահայտվեց քաղաքական միջավայրում շրջանառության մեջ դրված համայնքների խոշորացման գաղափարին: Ընդհակառակը, մասնակիցներն իրենց միահամուռ աջակցությունն էին հայտնում Հայեցակարգի նախագծում այդ ինստիտուտի առնչությամբ առաջադրված մոտեցումներին: Մասնավորապես, առավել իրատեսական համարվեց համայնքային միավորումների դերակատարման բարձրացման հարցադրումը, որի դեպքում վերջիններս կարող են օժտվել տեղական ինքնակառավարման մարմնի լիազորություններով: Օրինակ, այդ միավորումները կարող են միավորել համայնքների աշխատակազմերի որոշ ծախսատար ու, միաժամանակ, մասնագիտացում պահանջող ծառայությունները և ազատել համայնքներին ավելորդ բյուրոկրատական ծախսերից:
Նկատենք, որ այդ բնույթի առաջարկությունները հավանության էին արժանանում նաև ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչների ու հասարակական միավորումների կողմից:

- Բազմաթիվ հրապարակումներ ու խոսակցություններ եղան այն մասին, թե երբ բարեփոխումների հայեցակարգը քննարկվում էր մարզերում, դահլիճները կամ կիսադատարկ են եղել, կամ էլ այդ քննարկումների ընթացքում ներկաներից շատերը քնած են եղել:

-Հրապարակումների հեղինակները պետք է փորձեին կոնկրետ փաստերով գնահատական ներկայացնել, մանավանդ, որ տվյալ դեպքում խոսքը տեսական դատողությունների իրավաչափության, հիմնավորվածության կամ անհիմն լինելու մասին չէ: Առավել անաչառ լինելու դեպքում պետք է փաստենք, որ ավելի արդյունավետ կլինեին աշխատանքները, եթե այդպիսի հանդիպումներում անվերապահորեն համարժեք ակտիվություն դրսևորեին նաև քաղաքական ընդդիմադիր ուժերն ու հասարակական միավորումները: Իմ դիտարկմամբ՝ նրանց ներկայացուցիչներից շատերը գտնվում էին դահլիճներում, սակայն առանձնակի սրություն չէին հաղորդում հարցադրումներին. հավանաբար դա անհրաժեշտ էր հենց «քնած մասնակիցների» վերաբերյալ հետագա գնահատականները հիմնավորված հրամցնելու համար:

Ցավում եմ, որ սահմանադրական բարեփոխումները երբեմն սոսկ դիտարկվում են քաղաքական շահերի պրիզմայով, մինչդեռ այն հիրավի ունի համաժողովրդական ուղղվածություն, ի զորու է լուծելու անհատ մարդուն հուզող բազմաթիվ սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ:

Հավելեմ, որ հանձնաժողովը քաղաքական ուժերի դերակատարումը ոչ միայն սոսկ հայեցակարգի տեքստով է ընդգծում, այլև արդեն հանրային քննարկումների փուլում, որպես մեկնակետ է ընդունել այն թեզը, ըստ որի՝ հատկապես խորհրդարանական կառավարման ձևի ընտրության վրա կարող ենք վերջնականապես կանգ առնել՝ բացառապես քաղաքական ուժերի փոխհամաձայնության արդյունքում: