Մինսկի խմբի ներսում առաջացել է անվստահության մթնոլորտ՝ հատկապես կապված ՌԴ-ի ջանքերի ակտիվացման հետ. Ռուբեն Կարապետյան

Արտակարգ և լիազոր դեսպան, պատմական գիտությունների դոկտոր, «Համախմբում» կուսակցության վարչության անդամ Ռուբեն Կարապետյանը Tert.am-ի հետ զրույցում կարծիք հայտնեց, որ ՌԴ-ն դասեր չի քաղել ապրիլյան պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից ռուսական հարձակողական զենքի լայնածավալ օգտագործումից, ինչպես նաև որևէ եզրահանգումներ չի կատարել Հայաստանում ահագնացող հակառուսական տրամադրությունների աճից: Դրա մասին վկայեցին ՌԴ նախագահի այն խոսքերը, որ բազմամիլիոնանոց հարուստ «Ադրբեջանը ի վիճակի է սպառազինություններ գնել ցանկացած այլ երկրից»:

-Ռուսաստանն այսօր կարծես միայնակ ստանձնել է ԼՂՀ խնդրի միջնորդի դերը և կողմերին լուծման «լավրովյան» մեխանիզմ է առաջարկում: Սա որքանո՞վ կարող է տեղավորվել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի բանակցությունների տրամաբանության մեջ և ո՞ր կողմին է դա ձեռնտու:

-Կարծում եմ՝ այդքան էլ միանշանակ չէ, որ Ռուսաստանը միայնակ ստանձնել է ԼՂՀ միջնորդի դերը: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափը դեռ գործում է, այն չի կասեցվել կամ փոխվել մեկ այլ ձևաչափի: Սակայն աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային զարգացումների այս փուլում ՌԴ-ն ցանկանում է ցույց տալ իր «անփոխարինելի» դերը և ստանձնել առաջատար դերակատարություն ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում: ՌԴ-Արևմուտք դիմակայության սաստկացման պայմաններում, ինչպես նաև տարածաշրջանային գործընթացների ենթատեքստում, իհարկե, Մինսկի խմբի ներսում առաջացել է միմյանց նկատմամբ անվստահության մթնոլորտ, հատկապես կապված ՌԴ-ի կողմից ջանքերի ակտիվացման ու «լավրովյան» պլանի հետ: Ակնհայտ է, որ Բաքուն մշտապես քննադատել ու դժգոհել է գոյություն ունեցող Մինսկի խմբի ներկայիս ֆորմատից և հիմա, ապրիլյան պատերազմից հետո, հայկական կողմի բանակցային դիրքերի թուլացման, ռուս-թուրքական մերձեցման պայմաններում, փորձեր են արվելու փոխել բանակցային ձևաչափը և հասնել կարգավորման հայկական կողմի միակողմանի զիջումների հաշվին:

- Սարգսյան-Ալիև հանդիպումից հետո ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հույս է հայտնել, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կգտնեն փոխզիջումային, առանց հաղթողների ու պարտվողների կարգավորում: Սա կարո՞ղ է նշանակել, որ առաջիկայում կոնկրետ քայլեր են հնարավոր խնդրի լուծման ուղղությամբ:

-Սա ինձ հիշեցնում է խորհրդային ժամանակների գորբաչովյան բառապաշարը, ով, օգտագործելով գրեթե նույն բառերը՝ միևնույն ժամանակ թույլ տվեց կամ «աչք փակեց» 1991թ. ԽՍՀՄ ԶՈւ-ի և ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ի համատեղ հանրահայտ «Օղակ» գործողությունը` հայերի բարբարոսական էթնիկ զտումներն ու մինչ այդ Ադրբեջանում հայերի հանդեպ բազում այլ հանցագործությունների իրականացումը: Ինձ հատկապես մտահոգեցին Սերժ Սարգսյանի հետ համատեղ մամուլի ասուլիսին Վլադիմիր Պուտինի կողմից հնչեցրած հետևյալ երկու կետերը: Առաջինը. հստակ դարձավ, որ ռուսական կողմը որևէ դասեր չի քաղել ապրիլյան պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից ռուսական հարձակողական զենքի լայնածավալ օգտագործումից, ինչպես նաև որևէ եզրահանգումներ չի կատարել Հայաստանում ահագնացող հակառուսական տրամադրությունների աճից: Դրա մասին վկայեցին ՌԴ նախագահի այն խոսքերը, որ բազմամիլիոնանոց հարուստ «Ադրբեջանը ի վիճակի է սպառազինություններ գնել որևէ երկրից»: Դիվանագիտական լեզվով սա նշանակում է, որ մենք շարունակելու ենք զենքի մատակարարումները Բաքվին: Երկրորդ. չափազանց մտահոգիչ էր, որ Վլադիմիր Պուտինը հորդորեց Հայաստանին գնալ ԼՂ խնդրի կարգավորման, քանի որ դա անհրաժեշտ է ՀՀ «տնտեսական զարգացման» և «Հայոց պետականության ամրապնդման» համար: Այսինքն, ըստ ՌԴ ղեկավարի, եթե հայկական կողմը չգնա կարգավորման, ոչ միայն չի կարող զարգանալ, այլև վտանգի տակ կդնի իր պետականությունը: Սա արդեն սպառնալիքի է նման: 

Վերոհիշյալը հաշվի առնելով, ես կասկածում եմ, որ այսօր հայկական կողմին պարտադրվող «լավրովյան» պլանը բխում է Հայաստանի շահերից: Սակայն ամենացավալին այն է, որ տարիների ընթացքում սեփական ինքնիշխանությունը (անվտանգության համակարգ, տնտեսության, ռազմավարական ճյուղեր) ՌԴ-ին զիջած ՀՀ ներկայիս իշխանությունները դժվար թե կարողանան արդյունավետ կերպով դիմակայել Մոսկվայի հզոր ճնշումներին: 

- Որքանո՞վ է մեր հասարակությունը, Ձեր կարծիքով, պատրաստ փոխզիջումների ԼՂ հարցում և որքանո՞վ կարող է իշխանությունը շրջանցել հասարակության կարծիքը:

-Իմ խորին համոզմամբ «Սասնա ծռերի» գործողությունները տեղի ունեցան առաջին հերթին ապրիլյան պատերազմի և իշխանությունների պարտվողական գործելակերպի արդյունքում` կասեցնելու տարածքների հնարավոր հանձնումը: Հայաստանում և Սփյուռքում բարձրացած ժողովրդական ալիքը վկայեց, որ հայ հասարակությունը թե՛ Հայաստանում, թե՛ Արցախում և թե՛ Սփյուռքում մերժում է տարածքների հանձնումը, հատկապես Արցախին խոստացվող անորոշ կարգավիճակի դիմաց: Ես կարծում եմ, որ Երևանում տեղի ունեցած զարգացումները Հայաստանի իշխանությունները կարող էին օգտագործել իրենց պարտադրվող կարգավորման «ծրագրի» իրականացումը միայն ձգձգելու, այլ ոչ թե ընդհանրապես չեղարկելու: Սակայն ակնհայտ է, որ այն «Դամոկլյան սրի» պես մշտապես կախված է մնալու այս իշխանությունների գլխին:

- Կա՞ն մեխանիզմներ, որոնցով Հայաստանի իշխանությունը կարող է սիրաշահել հանրությանը՝ փոխզիջումների գնալու պարագայում:  

-Այնպիսի բարդ հիմնախնդրում, ինչպիսին Արցախյանն է, փոխզիջումների գնալը և վերջնական կարգավորմանը կարող են հասնել միայն «խիզախ» առաջնորդները, որոնք լեգիտիմ են` վայելում են սեփական ժողովրդի մեծամասնության վստահությունն ու հարգանքը: Ինչպե՞ս այսօր հանրության կողմից զրոյից ցածր վստահություն ունեցող իշխանությունը կարող է ինչ-որ բանով «սիրաշահել» այդ նույն հանրությանը: Կցանկանայի նաև հիշեցնել, որ այսպիսի պայմաններում, առանց ժողովրդի համաձայնության կարգավորման գնալը սպառնում է առաջին հերթին հենց իրենց իշխանության գոյությանը:

- Թուրքիայի նախագահը հայտարարել է, որ էական դրական առաջընթաց է ակնկալում Վլ. Պուտինի ակտիվացումից ԼՂ հարցում՝ հատկապես ազատագրված տարածքների վերադարձի առթիվ: Սա ի՞նչ կարող է նշանակել:

-Այսօր, ՌԴ-ի, Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև տարածաշրջանային և աշխարհաքաղաքական շահերը համընկնում են բազմաթիվ կետերում: Հաշվի առնելով հենց այդ փոխադարձ շահերի առկայությունը, ՌԴ-Արևմուտք հակասությունները՝ Բաքուն փորձելու է նորից բարձրացնել Մինսկի խմբի ներկայիս գործող ձևաչափի անարդյունավետության հարցը և ընդլայնել ձևաչափը` Թուրքիայի ընդգրկմամբ: Իսկ Բաքվի համար զարգացումների առավել բարենպաստ դեպքում` ընդհանրապես նոր ձևաչափ ստեղծել: Նման հայտարարություններով, Թուրքիան փորձում է խրախուսել Մոսկվային, միգուցե նաև մոտ ապագայում ԼՂ կարգավորման գործընթացում որոշակի դերակատարություն ստանձնելու ակնկալիքով: Ի հեճուկս Արևմուտքի, վերջինիս հետ վատթարացող հարաբերությունների պայմաններում, Թուրքիայի ակտիվացումը կարող է նաև նպատակ ունենալ շոշափելու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մյուս (ԱՄՆ, Ֆրանսիա) համանախագահողների արձագանքը: Ներկայիս ձևաչափի պահպանումը մեծապես կախված կլինի հենց Փարիզի ու Վաշինգտոնի դիրքորոշումից այդ հարցում:

-Չնայած որոշ կանխատեսումներին, տարածքների վերադարձի ու «լավրովյան փաստաթղթի» մասին խոսք չգնաց: Սա նշանակո՞ւմ է, որ այդ առթիվ նախնական համաձայնություն կողմերի միջև չկա:

-Եթե խոսք չգնաց, դա չի նշանակում, որ նման բան չկա: Ապրիլյան պատերազմից հետո ՀՀ իշխանությունների գործելակերպը, նրանց կողմից տրված ազդակները, տարբեր հարթակներից արված հայտարարությունները, հարցազրույցները վկայում են այն մասին, որ սեղանին կա փաստաթուղթ, ուր հստակ ամրագրված է Արցախի Հանրապետության սահմանադրական տարածքը հանդիսացող 5 շրջանների վերադարձը: