Բանակում մահվան դեպքերի նվազում ունենք, իսկ ինչ-որ բան թաքցնելու գործելաոճից վաղուց ենք հրաժարվել. ՀՀ զինդատախազ

ՀՀ զինված ուժերում արձանագրված հանցագործությունների վիճակագրության, հանցատեսակների, դրանց ուսումնասիրման մեխանիզմների, ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո արված հայտարարությունների, դրանց ընթացքի և այլ հարցերի մասին Tert.am-ը զրուցել է ՀՀ զինվորական դատախազ, ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ,Արդարադատության I դասի խորհրդական Վահե Հարությունյանի հետ:

-Պարո՛ն Հարությունյան, ՀՀ զինված ուժերում արձանագրված հանցագործությունների թիվը նվազո՞ւմ է, թե՞ աճում, ի՞նչ միտում ու վիճակագրություն կա:

-Նախքան թվային պատկեր ներկայացնելը՝ հարկ եմ համարում նշել, որ ՀՀ զինվորական դատախազությունում յուրաքանչյուր կիսամյակը մեկ կատարվում է դեպքերի և հանցագործությունների ամփոփում, և համեմատություն է տարվում նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում գրանցված դեպքերի և հանցագործությունների վիճակագրական տվյալների հետ: 2016 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ արձանագրվել է հանցագործությունների կտրուկ նվազում՝ մոտ 30 %-ից ավելի: Սակայն այս արդյունքը համադրելի չեմ համարում, քանի որ այն հիմնականում պայմանավորված է 2016 թվականին հայ-ադրբեջանական զորքերի շփման գծում արձանագրված հակառակորդի սադրիչ գործողություններով, մասնավորապես՝ ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին և դրան հաջորդող ժամանակահատվածում հակառակորդի կողմից կատարված առանձնապես ծանր հանցագործություններով: Սակայն 2017 և 2016 թվականների համեմատությունը վկայում է, որ աճ է արձանագրվել ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործությունների առումով, ինչը պայմանավորված է երեք հիմնական գործոնով.

1.  Դատախազական պատշաճ հսկողության և ՀՀ զինված ուժերում հրամանատարական կազմի և անձնակազմի հետ տարվող ամենօրյա բացատրական աշխատանքների արդյունքում ձևավորված փոխվստահության շնորհիվ գրեթե նվազագույնի է հասել դեպքերը և պատահարները թաքցնելու, տարբեր պատճառներով դրանք չհաշվառելու արատավոր պրակտիկան: Արդյունքում՝ տրամաբանորեն գրանցվում է հանցագործությունների աճ՝ նախորդ տարիների համեմատ:

2.  Յուրաքանչյուր դեպքին արագ արձագանքելը և համապատասխան ընթացք տալը կանխարգելիչ ազդեցություն է ունենում, որպեսզի հետագայում հանցագործությունն ավելի ծանր հանցագործության չվերաճի: Արդյունքում՝ արձանագրվում է ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործությունների նվազում, փոխարենը՝ աճ է գրանցվում ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործությունների թվում: Նշեմ, որ 2017 թվականին նախորդ տարվա համեմատ գրանցվել է առանձնապես ծանր հանցագործությունների 83.6%, ծանր հանցագործությունների 16.1% նվազում:

3. Սահմանային լարվածության պայմաններում անձնակազմի ինքնագիտակցությունը բարձրանում է, սկսում են դեր կատարել համախմբվելու, մեկը մյուսի նկատմամբ ավելի հոգատար լինելու գործոնները, որոնց արդյունքում զինծառայողների շրջանում նվազում են կանոնադրային փոխհարաբերությունների խախտումները: Իսկ սահմանային լարվածության թուլացման պայմաններում պատկերը մի փոքր փոխվում է: Կարծում եմ՝ ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործությունների աճի գրանցման մյուս օբյեկտիվ պատճառը վերջինս է:

-Բանակում ամենատարածված հանցատեսակը ո՞րն է:

-Դեռևս օրակարգային է ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործությունների աճը, որը մտահոգիչ է հատկապես զինվորական ենթակայության կարգի և զինծառայողների կանոնագրքային փոխհարաբերությունների դեմ ուղղված հանցագործությունների մասով, ինչի նվազեցման առումով կատարվում են ամենօրյա աշխատանքներ: Վերջիններիս ցանկում կարելի է նշել կենտրոնական մարմնի և ենթակա ստորաբաժանումների դատախազների պարբերաբար այցելություններն իրենց սպասարկման զորամասեր: Անմիջական, անկաշկանդ բնույթ կրող շփումներում, որտեղ հնարավորինս նվազեցվում է պաշտոնականությունը, դատախազը կարողանում է ներկայացնել քաղաքացիական կյանքի համեմատ  այն տարբերություններն ու սահմանափակումները, որ ծառայության զորակոչվելուց հետո նախատեսվում են զինծառայողների համար՝ այդ կերպ բարձրացնելով նրանց իրավագիտակցությունը: Խոսքը, մասնավորապես, վերաբերում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի զինվորական ծառայության կարգի դեմ ուղղված հանցագործությունների բաժնում ընդգրկված մի շարք հոդվածների, որոնք քաղաքացիական անձանց համար կա՛մ որպես հանցագործություն չեն որակվում (ապաքրեականացված են), կա՛մ մասնավոր հետապնդման գործեր են:

Հանդիպումների ժամանակ դատախազները ներկայացնում են նաև հանցագործություն ծնող պատճառները, պատասխանատվության անխուսափելիությունը, բերվում են օրինակներ, այդ թվում նաև դատարանների դատավճիռներ և վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումներ, իսկ զինծառայողները կարողանում են իրենց հուզող հարցերը բարձրացնել:

Կարևոր դեր ունի նաև ռազմական ոստիկանության աշխատակիցների կողմից զորամասերում օպերատիվ իրավիճակին տիրապետելու հանգամանքը: Սա ավելի շատ նախականխող նշանակություն ունի: Իրականում քիչ են դեպքերը, երբ զինծառայողներն իրենք են բարձրաձայնում նախապատրաստվող հանցագործությունների վերաբերյալ կամ ճիշտ կողմնորոշվելու արդյունքում կարողանում ժամանակին կանխել առավել վտանգավոր հետևանքները: Եվ հանգամանքը, որ նման պայմաններում զորամասերի ղեկավար կազմն ամեն կերպ աջակցում է, որպեսզի ռազմական ոստիկանության աշխատակիցները տիրապետեն օպերատիվ իրավիճակին, գնահատում եմ որպես ստացված համագործակցություն իրավապահ կառույցների և ՀՀ զինված ուժերի անձնակազմի միջև:

-Ինչո՞ւ են զինվորների ու զինդատախազությանը վերաբերող գործերը փակ, դրանով ի՞նչ հարց է լուծվում: Գուցե դա միջոց է բացերը քողարկելո՞ւ։ Օրինակ՝ Դուք չե՞ք ցանկանում, որ այդ գործերը դատական տեղեկատվական համակարգում բաց լինեն:

-Փակ լինելը պայմանավորված է բացառապես այն հանգամանքով, որ քրեական գործերում մեծամասամբ ներառված են ծառայողական և պետական գաղտնիք պարունակող տեղեկություններ: Օրինակ՝ զորամասի տեղակայման վայր, անձնակազմի թվաքանակ, մարտական հերթապահության բնագիծ և այլն: Հրապարակայնության սահմանափակումը նման տեղեկատվությունը հակառակորդի համար ոչ հասու և մատչելի դարձնելու նպատակ է հետապնդում:

Ինչ վերաբերվում է բացերը քողարկելուն, ապա հարկ եմ համարում նշել, որ դատական նիստերը հիմնականում կայանում են դռնբաց, մասնակցության իրավունք ունեն և՛ մամուլի ներկայացուցիչներ, և՛ քաղաքացիներ, և՛ տարբեր հասարակական կազմակերպություններ: Բացի դրանից՝ ՀՀ դատախազությունը բացառապես գործում է ՀՀ դատախազության մասին և մի շարք օրենքներով ամրագրված հրապարակայնության սկզբունքի պահպանմամբ:

Վերը նշածս գործոնների, օրենքի հրամայականների հաշվառմամբ հանդերձ՝ այս ոլորտում ևս մեր աշխատանքը բավարար հրապարակային է՝ նման դեպքերը, դրանց քննության արդյունքները պարտադիր հրապարակվում են ԶԼՄ-ներով: Եվ  այս առումով մեր հանրությունն անհամեմատ ավելի տեղեկացված է՝ ի տարբերություն նմանատիպ իրավիճակում գտնվող բազմաթիվ երկրների՝ այդ թվում նաև մեր հարևան երկրի:

Երկրորդային չեմ համարում նաև բանակի և բանակում իրավախախտումների, հանցավորության վիճակի, հարուցված քրեական գործերով ընթացող քննությունների, դատավարությունների նկատմամբ քաղաքացիական հասարակության ընդգծված ուշադրությունը, որի պայմաններում գործնականում հնարավոր չէ, ավելին՝ անիմաստ է ինչ-որ բան թաքցնելու մասին մտածելը: Նման գործելաոճից մենք շատ վաղուց ենք հրաժարվել:  

-Պարո՛ն Հարությունյան, ի՞նչ մեխանիզմներով են ուսումնասիրվում զինված ուժերում արձանագրված մահվան ելքով քրեական գործերը և Ձեր գնահատականը այդ դեպքերի կապակցությամբ իրականացված քննության արդյունավետության վերաբերյալ:

-ՀՀ զինված ուժերում արձանագրված ցանկացած մահվան ելքով դեպք, անկախ դրա վաղեմությունից, գտնվում է ՀՀ զինվորական դատախազության և անձամբ իմ ամենօրյա հսկողության ներքո, որպեսզի դրանցով ապահովվի լրիվ, օբյեկտիվ և բազմակողմանի քննություն, ու անկողմնակալ դիտորդի մոտ ձևավորվի համոզմունք, որ ձեռնարկվում են բոլոր անհրաժեշտ օպերատիվ, քննչական և դատավարական միջոցառումները՝ գործի հանգամանքները պարզելու, մեղավոր անձանց հայտնաբերելու և պատասխանատվության ենթարկելու համար:

Ցավով պետք է նշեմ, որ դեռևս առկա են մահվան ելքով չբացահայտված դեպքեր, որոնց բացահայտման համար օգտագործվում է ողջ գործիքակազմը: Առավել բարդ և հանցագործության տաք հետքերով չբացահայտված քրեական գործերով նախաքննության օրինականության նկատմամբ հսկողություն և դատավարական ղեկավարումը տեղերում իրականացվում է առավել փորձառու դատախազների՝ հիմնականում ստորաբաժանումների ղեկավարների կամ նրանց տեղակալների կողմից: Նախաքննությունը հանձնարարվում է առավել փորձառու քննիչներին, կազմվում են քննչական խմբեր, իսկ ավելի բարդ գործերի քննությունն իրականացվում է ՀՀ ՔԿ ԶՔԳՎ հատկապես կարևոր գործերի քննության վարչության քննիչների կողմից: Համապատասխանաբար, այդ գործերով նախաքննության օրինականության նկատմամբ հսկողությունը և դատավարական ղեկավարումն իրականացվում է Զինվորական դատախազության հատկապես կարևոր գործերով քննության բաժնի դատախազների կողմից: Այստեղ ևս պետք է կարևորել հետաքննության մարմնի, մասնավորապես՝ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ իրականացնող աշխատակիցների գործոնը: Նրանք օպերատիվ մեծածավալ աշխատանքներ են ձեռնարկում հանցագործությունները լիարժեք բացահայտելու հարցում:

- Պարո՛ն Հարությունյան, պաշտոնական աղբյուրների հրապարակած տվյալների հիման վրա Tert.am-ի կատարած հաշվարկով՝ 2017 թվականի նոյեմբերի 30-ի դրությամբ հայկական կողմում տարբեր հանգամանքներում զոհվել է 52 զինծառայող, որից 22-ը՝ հակառակորդի կողմից կատարած տարբեր գործողությունների հետևանքով: Անցած տարի ևս սահմանից ներս գրանցված դեպքերն ավելի շատ էին: Ի՞նչ է արվում սահմանից ներս գրանցվող դեպքերը նվազեցնելու համար:

-Նախ՝ ցանկանում եմ մեկ ուղղում կատարել. ցավոք, 2017թ. ոչ թե 22, այլ 23 զինծառայող է զոհվել հակառակորդի կողմից կատարված տարբեր գործողությունների հետևանքով: ՀՀ զինված ուժերում ունեցած անդառնալի կորուստները ոչ միշտ են դիտավորությամբ կատարված հանցագործությունների հետևանք: Կոնկրետ 2017թ. մահվան ելքով դեպքերի թվում սպանության դեպքերը 3-ն են: Բավականին մեծ թիվ են կազմում անզգուշությամբ կատարված՝ զենքի օգտագործման կանոնները, տրանսպորտային միջոցների շահագործման կամ օգտագործման կանոնները խախտելու արդյունքում, ինչպես նաև ականի պայթյունի հետևանքով մահվան ելքով դեպքերը: Միայն ականի պայթյունի և զենքի օգտագործման կանոնները խախտելու հետևանքով 2017 թվականին արձանագրվել է մահվան ելքով 8 դեպք:

Իրականում ունենք մահվան ելքով դեպքերով նվազում: Համեմատության կարգով ներկայացնեմ 2015, 2016 և 2017 թվականների մահվան ելքով այն դեպքերի թվային պատկերը, որը կապված չէ սահմանային իրավիճակի հետ. 2015թ. գրանցվել է մահվան ելքով 31 դեպք, 2016 թվականին՝ 47, իսկ 2017 թվականին՝ 29-ը: Ինչո՞ւ եմ հատկապես կարևորում այս տվյալները, քանի որ խոսքը հայ զինվորի կյանքի մասին է, և անձամբ ինձ համար նույնիսկ մեկով նվազումը բավականին մեծ ձեռքբերում է: Ցանկացած մահվան ելքով գրանցված դեպքով թե՛ հարուցված քրեական գործերի, թե՛ նախապատրաստված նյութերի շրջանակներում դատախազների կողմից մանրակրկիտ ուսումնասիրվում, վեր են հանվում դրանք ծնող պատճառներն ու պայմանները: Անկախ գործերի վերջնական արդյունքից՝ միջնորդագրեր և հաղորդումներ են ուղարկվում համապատասխան զորամասեր և զորամիավորումներ, որոնց հիման վրա անց են կացվում ծառայողական քննություններ, որոնց արդյունքները քննարկվում են դատախազների մասնակցությամբ: Քննարկումների արդյունքներով իրենց ծառայողական պարտականությունների մեջ թերացած զինծառայողները տույժի են ենթարկվում, իսկ հետագայում իրավապահ մարմինների կողմից ամենօրյա հսկողություն է սահմանվում նմանատիպ դեպքերը բացառելու համար:

-Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ժամանակ հասարակության ներսում քննարկման առիթ դարձավ և քննադատությունների ալիք բարձրացվեց այն մասով, որ, օրինակ, ՊՆ որոշ պաշտոնյաներ վառելիք են գողացել, տանկեր կան, որ դատարկ են, իրերի պահեստից կարևոր բաներ են պակասում։ Այս խոսակցությունները որևէ կերպ հիմնավորվե՞լ են, նման գործերով կոնկրետ անձանց մեղադրանքներ առաջադրվե՞լ են:

-Մամուլում բարձրացված նմանատիպ հարցերի կապակցությամբ մեր կողմից ուսումնասիրություններ են իրականացվել ՀՀ ՊՆ և ՊԲ զորամասերում, որոնց արդյունքներով վստահաբար կարող եմ ասել, որ նմանատիպ դեպքեր չեն արձանագրվել, և բարձրացված հարցերը կրել են վերացական բնույթ: Ամեն դեպքում, մամուլում հրապարակված կամ այլ կերպ դատախազությանը հայտնի դարձած բոլոր տեղեկություններն ընդունվել են որպես հանցագործությունների մասին հաղորդումներ, որոնք ստուգվել են քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով, և ստուգման արդյունքում բոլոր դեպքերով տրվել է իրավական գնահատական:

-Պարո՛ն Հարությունյան, Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ Հայկազ Բաղմանյանն ազատվեց պաշտոնից, Պաշտպանության նախարարն անգամ բարձրաձայնեց պատճառը՝ թերացումներ: Զինդատախազությունը քայլեր ձեռնարկե՞լ է, պարզելու համար, թե ինչ թերացումների մասին է խոսքը:

-Դատախազությունը հանցագործության մասին վկայող պաշտոնական դիրքի չարաշահման, թերացումների կամ այլ հանցակազմ պարունակող փաստերի վերաբերյալ որևէ տեղեկություն չի ստացել: ՀՀ պաշտպանության նախարարն իր հրապարակային խոսքում պարոն Բաղմանյանի զորացրման կապակցությամբ նշել էր, որ դա կապված է աշխատանքային պայմանավորվածությունների չկատարման հետ, ինչն առերևույթ հանցագործության մասին չի խոսում: Նմանատիպ տեղեկատվություն ստանալու դեպքում, վստահեցնում եմ, որ դա կդառնա քննարկման առարկա և պատշաճ ընթացակարգով ստուգվելուց հետո կտրվի իրավական գնահատական:

-Պարո՛ն Հարությունյան, և կրկին «Մատաղիս»-ի գործը: Այս տարվա հունիսին Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը բավարարել է «Մատաղիսի» գործով դատապարտված, ապա արդարացված նախկին զինվորներից մեկի՝ Արայիկ Զալյանի բողոքը: Այս գործը 12 տարվա վաղեմություն ունի և ծայրը չի երևում: Պաշտպանները պնդում են, երեք զինծառայողներին երեք ամիս Ռազմական ոստիկանությունում պահելու, նրանց խոշտանգելու և ինքնախոստովանական ցուցմունք կորզելու համար որևէ մեկը մինչ օրս պատասխանատվություն չի կրել: Ձեր պարզաբանումն այս գործով ո՞րն է։ Զինդատախազության համար, կարծես, բարդ գործ է, համամի՞տ եք:

-Այս գործի առանձնահատկությունն այն է, որ ՀՀ դատարանների կողմից գործով ձեռք բերված մի շարք ապացույցներ ճանաչվել են անթույլատրելի, իսկ նոր ապացույցների ձեռքբերումը և դեպքի իրական հանգամանքների բացահայտումն իրենից առանձնակի բարդություն է ներկայացնում, քանի որ դեպքից անցել է 14 տարի: Թեպետ պետք է նշեմ, որ այս ողջ ժամանակահատվածում՝ թե՛ նախաքննություն իրականացնող մարմինների, թե՛ հետաքննության մարմինների կողմից ձեռնարկվել և ձեռնարկվում են բազմածավալ քննչական, դատավարական ու օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ: Ինչ վերաբերում է այդ գործով պաշտոնատար անձանց կողմից երեք զինծառայողներին երեք ամիս ռազմական ոստիկանությունում պահելու, նրանց խոշտանգելու և ինքնախոստովանական ցուցմունք կորզելու վերջիններիս պնդումներին և այդ կապակցությամբ իրավական գնահատականներ տալուն,  ապա նշեմ, որ այս պահին հիշյալ փաստի վերաբերյալ ՀՀ հատուկ քննչական ծառայությունում իրականացվում է նախաքննություն: Դրա գաղտնիությամբ պայմանավորված՝ զերծ կմնամ որևէ մեկնաբանություն անելուց:

-Պարո՛ն Հարությունյան, այժմ դատաքննության փուլում է գտնվում կուրսանտ Հայկազ Բարսեղյանի սպանության գործը, որի ընթացքում գործով վկաները խոսում են գերիշխող դիրք ունեցող ուսանողների, պաշտոնյա հայրերի որդի և արտոնյալ լինելու մասին: Զինդատախազությունն այստեղ ի՞նչ անելիք ունի, որպեսզի բանակում, ռազմական հաստատություններում գերիշխողներ չլինեն։ Հետևո՞ւմ եք նշածս գործի ընթացքին, վկաների նման ցուցմունքներն ընթացք ստանո՞ւմ են, թե՞ ոչ:

-Կոնկրետ Հայկազ Բարսեղյանի դեպքի կապակցությամբ կարող եմ նշել, որ քննության ընթացքում հայտնաբերված նմանատիպ խախտումների վերաբերյալ քրեական գործի նյութերով նոր գործ է հարուցվել, որի նախաքննության ընթացքում հիմնավորվել է, որ ՀՀ ՊՆ N զորամասի հրամանատարի նյութատեխնիկական ապահովման գծով տեղակալ, գնդապետ Զարմիկ Անդրանիկի Մարկոսյանը, իր որդու՝ նույն զորամասի 1-ին կուրսանտական գումարտակի կուրսանտ Գնել Թևոսյանի՝ ինստիտուտում սովորելու համար արտոնյալ պայմաններ ստեղծելու նպատակով, պատասխանատու լինելով անձնակազմի զինվորական կարգապահության, բարոյահոգեբանական վիճակի համար, զբաղվել է որդու հովանավորչությամբ` չարաշահելով պաշտոնեական դիրքը: Բավարար ապացույցների համակցությամբ Զ. Մարկոսյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 375-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցավոր արարք կատարելու համար, և ներկայումս նշված քրեական գործը գտնվում է դատաքննության փուլում: Չեմ ցանկանա առավել կոնկրետանալ որևէ գործի կամ դեպքի վրա, սակայն միանշանակ կարող եմ ասել, որ ցանկացած նման արատավոր երևույթի մասին տեղեկություն ստանալուն կամ քրեական հետապնդման մարմինների կողմից իրենց լիազորություններն իրականացնելիս  այդպիսի տվյալներ հայտնաբերելուն պես, ՀՀ զինվորական դատախազությունն անմիջապես արձագանքում է, որպեսզի ստուգվի տեղեկության իսկությունը և կանխվի  անձի պաշտոնով պայմանավորված վերջինիս զինծառայող զավակին  կամ ազգականին արտոնյալ կարգավիճակ տալը:

Վստահեցնում եմ, որ դատախազությունը կշարունակի անաչառ հետևողականություն  ցուցաբերել, որպեսզի արտոնյալ կարգավիճակ ունեցող զինծառայողների, նրանց նման արտոնություններ տվող անձանց վարքագիծը մանրակրկիտ ուսումնասիրվի, խախտում կատարած անձինք խստագույնս ենթարկվեն պատասխանատվության:

-Պաշտպանության նախարարության և զինդատախազության համագործակցությունն ինչպիսի՞ն է, հակասություններ լինո՞ւմ են:

-Ավելի հզոր և կարգապահ զինված ուժեր ունենալու միասնական խնդիր լուծելուն ուղղված համագործակցությունը, բնականաբար, բոլոր օղակներում գտնվում է բարձր մակարդակի վրա: Ինչ վերաբերում է հակասություններին, ապա նշեմ, որ երկու գերատեսչությունների միջև հակասություններ չկան: Յուրաքանչյուրը գործում է իրեն վերապահված լիազորությունների, իրավասությունների շրջանակում: Կարող են լինել առօրյա աշխատանքային տարաձայնություններ, որոնք լուծվում են օրենքով սահմանված կարգով, առողջ քննարկումների ձևաչափով: