Խոշոր հարկատուներն այնքան էլ շատ չեն

Չնայած Հայաստանում տարածված այն կարծիքին, որ խոշոր ընկերությունները հարկեր քիչ են վճարում, վիճակագրությունն այլ բան է ասում։ Այսպես, 2008 թ. 9 ամսում պետական բյուջե են մուտքագրվել 436 մլրդ դրամիհարկեր, որից 95 մլրդ դրամը կամ 22%-ը վճարել են խոշոր հարկատուների առաջին տասնյակում ընդգրկված ընկերությունները։ Այսպիսով, «Կապիտալ» օրաթերթում հրապարակված վերլուծական հոդվածի հեղինակը, եզրակացության է գալիս, որ մեր բյուջեի «բարեկեցությունը» մեծապես կախված է նրանից, թե խոշոր հարկատուների գործերն ինչպես են ընթանում։

Հատկանշական է, որ խոշոր հարկատուների առաջին տասնյակի ընկերություններից 5-ը գործում են կարգավորվող սակագներով։ Սա նշանակում է, որ նրանց հարկային վճարներում մեծ դեր են խաղում բնակչությանը իրացվող ծառայությունների արժեքում ներառված ավելացված արժեքի հարկը։ Դա վերաբերում է և՛ առաջին տեղը զբաղեցնող «Ղ-Տելեկոմին», որի վճարած 23 մլրդ դրամից 12 մլրդ դրամը ԱԱՀ-ն է, և՛
«Հայռուսգազարդին» (3-րդ տեղ, ընդամենը վճարել է 12 մլրդ դրամ, որից 10 մլրդ դրամը` ԱԱՀ), և «ԱրմենՏելին» (4-րդ տեղ, վճարել է 11.5 մլրդ դրամ, որից 6.7 մլրդ դրամ` ԱԱՀ ), և՛ «Հայաստանի էլեկտրական ցանցերին» (8-րդ տեղ, վճարել է 4.6 մլրդ դրամ, որից 2.6 մլրդ դրամը` ԱԱՀ), ինչ-որ չափով նաև «Հայկական երկաթուղիներին» (9-րդ տեղ, վճարել է 3.6 մլրդ դրամ, որից 3.3 մլրդ դրամը` ԱԱՀ)։ Այսպիսով, բյուջեի կատարման համար էական նշանակություն ունի այն հանգամանքը, թե ՀՀ քաղաքացիները ինչքան էլեկտրաէներգիա կամ գազ են սպառում և հատկապես` թե որքան ժամանակ են ծախսում բջջային հեռախոսներով զրուցելու համար։ Քանի որ բջջային կապից ամենաշատը օգտվում են սիրահարները, որ զգալիորեն առաջ են անցել գործարարներից, ճիշտ կլինի, որ Կառավարությունը սիրահարներին խրախուսելու համար չբավարարվի սիրահարների միայն մեկ այգի կառուցելով։
Հարկ ենք համարում ընդգծել, որ «Ղ-Տելեկոմը» բյուջեի հանդեպ բավական ազնիվ է գտնվել նաև շահութահարկի վճարների գծով` մոտ 8 մլրդ դրամ։ Սա նշանակում է, որ «Ղ-Տելեկոմը» Հայաստանի ամենաշահութաբեր ընկերությունն է` գերազանցելով նույնիսկ հանքարդյունաբերական հսկային` Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատին, որը վճարել է 6 մլրդ դրամ շահութահարկ։

Հանքարդյունաբերություն
Երկար տարիներ Հայաստանի հանքարդյունաբերության առաջատարը հանդիսանում էր ոչ միայն խոշորագույն հարկատուն, այլև ամենաշահութաբեր ընկերությունը։ Սակայն այս տարի իրավիճակը փոխվել է։ Նախորդ տարվա համեմատ Քաջարանի կոմբինատը պակաս է վճարել մոտ 8 մլրդ դրամ, որից 2 մլրդ դրամը` շահութահարկի գծով։ Այստեղ դեր է խաղացել երկու գործոն։ Նախորդ տարիներին արտահանող կազմակերպությունները խնդիրներ ունեին ԱԱՀ-ի գերավճարները ետ ստանալու առումով։ Այս տարի Կառավարությունն ավելի պարտաճանաչ է գումարները ետ վերադարձնելիս և այդ պարտաճանաչությունը բյուջեի վրա «նստում է» 20-25 մլրդ դրամ։ Միայն Քաջարանի կոմբինատն այդ պատճառով «շահել է» մոտ ‘6 մլրդ։ Մյուս գործոնն այն է, որ միջազգային շուկայում սրընթաց նվազում են մետաղների գները։ Ներկայումս 1 տոննա պղինձը Լոնդոնի բորսայում արժե 4000 դոլար` նախորդ տարվա 6-7 հազար դոլարի փոխարեն։ Սա վերջին 3 տարվա նվազագույն գինն է, և եթե այս միտումը պահպանվի, ՀՀ պետական բյուջեն լուրջ կորուստներ կունենա։ Նշենք, որ պղնձի հանքավայրերի շահագործման հետ կապված բոլոր ներդրումային ծրագրերը հաշվարկված են նվազագույնը 1 տոննա/2000 դոլար արժեքով, ուստի առայժմ ներդրումային ծրագրերի սառեցում չի սպասվում (օրինակ` Թեղուտում)։
Առայժմ Հայաստանի ոչ բոլոր հանքարդյունաբերական ընկերություններն են նվազեցրել հարկերի վճարումները։ Օրինակ, Ագարակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը վճարել է 1.3 մլրդ դրամ և հարկատուների ցանկում զբաղեցնում է 37-րդ տեղը (նախորդ տարի ընկերությունը վճարել էր 1.1 մլրդ դրամ)։
Ալավերդու պղնձաձուլարանը շահագործող ACP ընկերությունը այս տարի վճարել է 520 մլն դրամ, նախորդ տարվա 402 մլն-ի փոխարեն։ Ընդ որում, վճարումներն ավելացել են նաև շահութահարկի գծով։
Զգալիորեն բարելավել են հարկերի վճարումը մոլիբդենի հումքի մշակմամբ զբաղվող ընկերությունները։ Այսպես, «Մաքուր երկաթ» գործարանը ներկայումս ‘2.8 մլրդ վճարումներով զբաղեցնում է 13-րդ տեղը։ Նախորդ տարվա համեմատ գործարանը համարյա կրկնակի ավելի հարկեր է վճարել։ Շատ ավելի զգալի է առաջընթացը «Արմենիան մոլիբդեն փրոդաքշնի» մոտ։ Նախորդ տարվա 9 ամիսների 320 մլն դրամի փոխարեն ընկերությունն այս տարի վճարել է 1.4 մլրդ դրամ, որից միայն 1.2 մլրդ դրամը` շահութահարկ։ Այս երկու ընկերությունները զբաղվում են ֆեռոմոլիբդենի արտադրությամբ` օգտագործելով ոչ միայն Քաջարանի, այլև ներմուծվող հումքը։
Հարկերի վճարումն ավելացրել է նաև «Արարատ ոսկու արդյունահանման ձեռնարկությունը», որը սակայն 562 մլն դոլարի վճարումներով (95-րդ տեղ) զգալիորեն զիջում է պղինձ և մոլիբդեն արտադրողներին։ Զգալիորեն բարելավել է դիրքերը նաև «Արմենիան տիտանիում փրոդաքշնը»` 450 մլն դրամով զբաղեցնելով 123-րդ տեղը, չնայած նախորդ տարի 251-րդում էր։
Այսպիսով, Հայաստանի հանքարդյունաբերական և մետաղագործական ձեռնարկությունները այս տարի հիմնականում ավելացրել են հարկերի վճարումը։ Որոշ խնդիրներ կան միայն պղնձի արտադրության ոլորտում։

Ծխախոտ և ալկոհոլ

Որպես կանոն, Հայաստանի բյուջեին հսկայական հարկեր են վճարվում ծխախոտի և ալկոհոլային խմիչքների ոլորտներից։ Դա պայմանավորված է ոչ միայն մեր ազգաբնակչության «վատ» սովորույթներով, այլ նրանով, որ այս ապրանքատեսակները նաև ենթաակցիզային են։ Ծխախոտային ընկերություններից խոշորագույն հարկատուներն են «Գրանդ տոբակոն» (3.6 մլրդ դրամ, 10-րդ տեղ), «Ինթերնեյշնլ Մասիս տաբակը» (2.8 մլրդ դրամ, 12-րդ տեղ), «Պարես Արմենիան» (2.7 մլրդ դրամ,14-րդ տեղ) և «Արսօյլը» (2.2 մլրդ դրամ, 19-րդ տեղ)։ Առաջին երկուսն արտադրողներ են, մյուսները` ներմուծողներ։
Ալկոհոլային խմիչքների ոլորտում խոշորագույն հարկատուն Երևանի կոնյակի գործարանն է` 1.8 մլրդ դրամ և 28-րդ տեղ։ Կոնյակագործները կարճատև ընդմիջումից ետ են վերադարձրել առաջատարի դափնիները, որն անցյալ տարի զիջել էին Ավշարի գինու գործարանին։
Ալկոհոլային խմիչք ներմուծող ընկերություններից ամենամեծ վերընթաց թռիչքը կատարել է «Սովռանոն». ավելի քան 1 մլրդ դրամ վճարումով այս ընկերությունը 73-րդ տեղից բարձրացել է 53-րդ տեղ։

Էներգետիկա
Ինչպես միշտ, խոշոր հարկատուների ցանկում շատ են էներգետիկ կազմակերպությունները։ Միայն առաջին հարյուրակում 4 այդպիսի կազմակերպություն կա` «Հայաստանի էլեկտրական ցանցերը» (8-րդ տեղ, 4.6 մլրդ դրամ), ատոմակայանը (11-րդ տեղ, 3 մլրդ դրամ), Հրազդանի ՋԷԿ-ը (51-րդ տեղ, 1 մլրդ դրամ), «Բարձրավոլտ էլեկտրական ցանցերը» (52-րդ տեղ, 1 մլրդ դրամ)։ Հիմնականում էներգետիկ ընկերությունները ավելացրել են հարկերի վճարումները, սակայն նշենք, որ առայժմ մեզ անհայտ պատճառներով Որոտանի ՀԷԿ-ը, որ միշտ էլ տեղ էր զբաղեցնում խոշոր հարկատուների առաջին քսանյակում, այս տարի ետ է գնացել մինչև 147-րդ տեղ` վճարումները կրճատելով համարյա 7 անգամ։ Նշենք, որ էլէներգիայի արտադրության նվազում այս կայանում չի արձանագրվել։ Նախորդ տարվա համեմատ ավելի քիչ հարկեր է վճարել նաև «Բարձրավոլտ էլեկտրական ցանցեր» պետական ընկերությունը։

Բանկինգ
Հայտնի է, որ Հայաստանում անմենաարագը զարգանում է բանկային հատվածը։ Դա անդրադառնում է նաև նրանց վճարած հարկերի վրա։ 11 բանկեր հայտնվել են 300 խոշոր հարկատուների ցանկում։ Բանկերից խոշորագույն հարկատուն «Արդշինինվեստբանկն» է, որը վճարել է 1.9 մլրդ դրամ և զբաղեցնում է 17-րդ տեղը։ Համեմատության համար նշենք, որ անցյալ տարի նույն ժամանակահատվածում բանկը վճարել էր ընդամենը 731 մլն դրամ և զբաղեցնում էր 53-րդ տեղը։ Հարկատուների ցուցակի 30-րդ տեղում «Ակբա-Կրեդիտ Ագրիկոլ բանկն» է, որը վճարել է 1.5 մլրդ դրամ։ «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստանը» 1.3 մլրդ դրամ վճարումներով հայտնվել է 36-րդ տեղում։ Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի բանկային համակարգը մոտ 2.5-3 անգամ ավելի շատ հարկեր է վճարել, քան նախորդ տարի։

Ներմուծողներ

Բնականաբար, խոշոր հարկատուների ցանկում չափազանց շատ են ներմուծող ընկերությունները։ Սա հարկատուների ամենախոշոր հատվածն է։ Առաջնությունն այստեղ պատկանում է «Ալեքս-Գրիգին», որը վճարել է 8 մլրդ դրամ և գտնվում է 5-րդ հորիզոնականում։ Այստեղ հետաքրքիրն այն է, որ ընկերությունն այս տարի առաջին անգամ է հայտնվել խոշոր հարկատուների ցանկում` փոխարինելով շաքարավազի մենաշնորհատեր «Սալեքս գրուփին»։ Սակայն նշենք, որ երկու ընկերություններն էլ նույն անձին են պատկանում։ Պարզապես շահութահարկի մասին օրենքում մի այսպիսի արտոնություն կա. եթե ընկերության կապիտալում օտարերկրյա ներդրողի մասնաբաժինը գերազանցում է 500 մլն դրամը, ապա ընկերությանը երկու տարով շահութահարկի արտոնություն է տրվում։ Այս արտոնությունից օգտվելու համար էլ որոշ ընկերություններ ժամանակ առ ժամանակ «լուծարվում են», այնուհետև վերստեղծվում այլ անվամբ։ Հանուն արդարության նշենք, որ «Սալեքս գրուփի» իրավահաջորդը ավելի շատ հարկեր է վճարել իր նախորդի համեմատ։

Խոշոր հարկատուների տասնյակում իրենց մշտական տեղն ունեն բենզին և դիզվառելիք ներմուծող երկու ընկերությունները` «Ֆլեշն» ու «Քաղպետրոլսերվիսը»։ Նրանք վճարել են ‘7-ական մլրդ, համարյա նույնքան, որքան նախորդ տարի։ Սա պայմանավորված է բենզինի հարկման մեխանիզմով. ներմուծվող վառելիքը հարկվում է հաստատագրված վճարով, որի հիմքում ոչ թե արժեքն է, այլ տոննան։ Հետևաբար, վառելիքի գների տատանումը հարկի մեծության վրա չի ազդում։