Հայ–թուրքական սահմանի բացմանը սպասելիս...

Վերջին շրջանում էլ ավելի են ակտիվացել հայ–թուրքական սահմանի բացման մասին զրույցները։ Բնական է, որ շահագրգիռ կողմերը բավական շատ են, թեև վերաբերմունքը տվյալ խնդրին միանշանակ չէ անգամ Հայաստանում և Թուրքիայում։ Հարցումների արդյունքները հաճախ ցույց են տալիս, որ հարևան երկրում ոչ բոլորն են ցանկանում բացել Հայաստանի հետ սահմանը, իսկ մեր երկրում գոնե ոչ բոլորն են հավատում դրան։

Ինչևէ, անկախ կարծիքներից, Հայաստանի և Թուրքիայի պաշտոնյաների վերջին շրջանի հայտարարությունները խոսում են այն մասին, որ սահմանը բացվելու է։ Ավելի ճիշտ` ոչ թե հայտարարությունները, այլ տարբեր հարցազրույցներից փոքր հատվածներ կամ արտահայտություններ, որոնք կարող են «հուշել», որ դա տեղի է ունենալու։

Բնական է, որ տվյալ գործընթացը նյարդայնացնում է Ադրբեջանին, թեև հարևան երկրի իշխանությունները, կարծես, հստակ հասկանում են, որ սահմանի բացումն անխուսափելի է։

Ինչպես արդեն նշել ենք, Թուրքիայում սահմանի բացման հակառակորդներ ևս կան՝ ոչ միայն հասարակ քաղաքացիների, այլ նաև քաղաքական գործիչների շրջանում։

Երբեմն նման «չուզողությունը» հասնում է ծիծաղելիի սահմաններին, ինչպես, օրինակ, Թուրքիայի ԱԳ նախկին նախարար, այդ երկրի խորհրդարանի պատգամավոր Յասեր Յաքիշի հայտարարությունների դեպքում։ Վերջերս նա հայտարարել է, որ «հայ-թուրքական հարաբերություններում որևիցե տեղաշարժ չկա, իսկ Եվրոպական միությունը երբևիցե չի պահանջել բացել Հայաստանի հետ սահմանները»։

Այս ամենը, իհարկե, չի համապատասխանում իրականությանը։ Մասնավորապես, Եվրոպական խորհրդարանի կողմից ընդունված «Թուրքիայի առաջընթացի» վերջին զեկույցում Թուրքիային կոչ է արվում վերաբացել Հայաստանի հետ սահմանը և ծավալել ամբողջական տնտեսական և քաղաքական հարաբերություններ։ Յաքիշի մյուս պնդումը, թե հայ-թուրքական սահմանի մոտալուտ բացման մասին լուրերը չեն համապատասխանում իրականությանը, ոչ պակաս տարակուսանքի տեղիք են տալիս։

Հիշեցնենք, որ հայ–թուրքական սահմանի բացման վերաբերյալ «հուշող» արտահայտություն է արել Թուրքիայի նախագահ Աբդուլլա Գյուլը մարտին «Ռադիկալ» թերթին տված հարցազրույցում։ Գյուլը նշել է, որ «Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորման տեխնիկական աշխատանքներն ավարտված են, և վճռական քայլի համար անհրաժեշտ է միայն քաղաքական կամք»։

Ի հակադրություն Թուրքիայի՝ Հայաստանում, իհարկե, ավելի զգուշավոր են՝ հայ–թուրքական սահմանի բացման մասին բացասական կարծիքներ հայտնելիս, որովհետև առաջին հայացքից հանրության համար օգուտն ակնհայտ է։ Այս հարցի կապակցությամբ հետաքրքիր է ՀՅԴ–ի մոտեցումը, որը, մասնավորապես, արտահայտել է Կիրո Մանոյանը մարտի 16-ին կայացած մամուլի ասուլիսի ժամանակ։

Մանոյանը հայտարարել էր, որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև «ինչ–որ փաստաթուղթ» կարող է ստորագրվել 2009թ. ընթացքում։ Դաշնակցական գործիչը հավելել է, որ հայկական կողմն ասել է իր խոսքը, և հենց Թուրքիայի կողմից է քաղաքական կամք պետք։ Միևնույն ժամանակ, Մանոյանը կարծիք է հայտնել, որ ՀՅԴ–ը պատրաստվում է կառավարությանը տնտեսական բլոկի առաջարկներ ներկայացնել՝ կապված հայ–թուրքական սահմանի հնարավոր բացման դեպքում անհրաժեշտ քայլերի հետ։

«Հասկանալի է, որ հայ–թուրքական սահմանի բացումը միանշանակ դրական չի լինելու»,– հայտարարել էր Կիրո Մանոյանն ու հավելել, որ հայ–թուրքական սահմանի բացման դեպքում թուրքական տնտեսության ներխուժման հնարավորություն կա, իսկ Հայաստանն անհավասար վիճակում է։ Կիրո Մանոյանի այս հայտարարությունը, փաստորեն, ստիպում է ենթադրել, որ ՀՅԴ–ը, մեղմ ասած, միանշանակ չէ վերաբերվում սահմանի բացման խնդրին, բայցև դաշնակցական գործիչներն արդեն գիտեն, որ սահմանի բացումն անխուսափելի է։

Հայ–թուրքական սահմանի բացումը մեծապես կախված է ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամայի ելույթից, իր հերթին, նշել է ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն Ռուբեն Սաֆրաստյանը։

Հայ–թուրքական հարաբերությունների մասնագետը Tert.am–ի հետ զրույցում կարծիք է հայտնել, որ բոլոր առումներով՝ թե՛ տնտեսական, թե՛ քաղաքական, սահմանի վերաբացումը հասունացել է։

Այսպիսով, եթե Բարաք Օբաման չարտասանի «ցեղասպանություն» բառը, ապա երկու կողմերի քաղաքական կամքի դրսաևորման պարագայում այդ հարցը հեշտությամբ կլուծվի։

Ինչ վերաբերում է հետագա հնարավոր ներքաղաքական արձագանքներին թե՛ Հայաստանում, թե՛ Թուրքիայում և անգամ Ադրբեջանում, ապա Ռուբեն Սաֆրաստանը չի ակնկալում լուրջ հետևանքներ՝ միաժամանակ նշելով, որ Հայաստանի իշխանությունները պետք է ի զորու լինեն լուրջ իրավական դաշտ ստեղծել՝ տվյալ իրավիճակում Հայաստանի շահերը պաշտպանելու համար։

Այսպիսով, վերջին շրջանում հնչած կարծիքները և գնահատականները հիմք են տալիս պնդելու, որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանի վերաբացումն անդառնալի գործընթաց է։ Պետք է պարզապես պատրաստ լինել դրան։