Հայտնի են կենսաթոշակային հիմնադրամների կառավարիչների անունները. հարցազրույց Ֆիննախ մասնագետի հետ

Ֆինանսների նախարարության աշխատակազմի ֆինանսական շուկայի զարգացման վարչության պետի տեղակալ Արման Ջհանգիրյանը Tert.am-իn հայտնել է, որ միջազգային հեղինակավոր երկու կենսաթոշակային ֆոնդերի կառավարիչներ դիմել են ՀՀ կենտրոնական բանկ` լիցենզավորման համար: Առաջին կառավարչի հիմնադիրներն են՝ ավստրիական C-QUADRAT Investment AG և գերմանական Talanx Asset Management GmbH ընկերությունները (կառավարում են շուրջ 800 մլրդ. ԱՄՆ դոլարի ակտիվներ), երկրորդ կառավարչի հիմնադիրն է՝ Amundi (Society General և Credit Agricole համատեղ ձեռնարկությունը) ընկերությունը (կառավարում է շուրջ 1,5 տրլն. ԱՄՆ դոլարի ակտիվներ):

-Պարո´ն Ջհանգիրյան, չնայած կառավարության ներկայացուցիչների բազմաթիվ հիմնավորումներին՝ կուտակային կենսաթոշակային համակարգի «պարտադիր» բաղադրիչից բազմաթիվ դժգոհություններ կան:

-Մենք արդեն երեք տարի է՝ ունենք կամավոր բաղադրիչ, և իմ տվյալներով՝ այս պահին ընդամենը՝ 22 հոգի է մասնակցել անձնական նախաձեռնությամբ կամավոր կուտակային կենսաթոշակային սխեմային, և մոտ 400-ը՝ գործատուների սխեմաներով: Իսկ վեց միլիոն դրամը, որ կուտակվել է մինչ օրս, չնչին գումար է արդյունավետ կառավարման տեսանկյունից: Ինչ վերաբերվում է «պարտադիր կուտակային բաղադրիչին», ապա այդ բաղադրիչը պարտադիր է միա´յն 1974 թ. հունվարի 1-ին և դրանից հետո ծնված բազային եկամուտ ստացող մասնակիցների համար: Սակայն դա չի նշանակում, որ մինչև 1974թ. հունվարի 1-ը ծնվածները չեն կարող մասնակցել պարտադիր կուտակային բաղադրիչին և օգտվել արդարացի և իրենց վճարումներով պայմանավորված կենսաթոշակ ստանալու իրավունքից: Կրկնեմ, որ կուտակային գործընթացը հետագայում այս անձանց բարեկեցության մակարդակը բարձրացնելու նպատակով է կիրառվում:

-Հայտնի է, որ նախքան այդ ռեֆորմի իրականացումն ուսումնասիրվել է տարբեր երկրների փորձը՝ Լատինական Ամերիկայի, եվրոպական, ռուսական երկրների: Որքան տեղյակ եմ՝ Ռուսաստանում սկզբում բազմահազար աշխատատեղեր ունեցող ընկերություններին թույլատրվել է ունենալ իրենց կից հիմնադրամները: Սակայն հետո ՌԴ-ում տեսան, որ այստեղ առկա են կոռուպցիոն ռիսկեր, որովհետև մարդիկ տասնյակ տարիներ այդ էժան գումարները կուտակում էին...

-Իրենց ընկերություններում՝ այո´:

-Տեղյա՞կ եք, առանց անուններ տալու, մեր ընկերությունների կողմից նման առաջարկներ եղե՞լ են:

-Նման առաջարկներ չեմ կարող ասել, որ եղել են: Բայց մենք հաշվի ենք առել այն երկրների փորձը, որտեղ մինչ այդ ներդրվել էր համակարգը: Օրենքը մինչ ընդունվելը մոտ 5 տարի մշակվել է, և փորձել ենք հաշվի առնել բոլոր հնարավոր սցենարները, որոնք կարող են առաջանալ: Ոսումնասիրել ենք և՛ չիլիական, և՛ եվրոպական, և՛ ղազախական փորձը՝ ձգտելով հնարավորինս նվազեցնել այն ռիսկերը, որոնք կունենա մասնակիցը՝ պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային բաղադրիչին մասնակցելով: Ռուսական փորձի հետ կապված՝ կարող եմ ասել, որ հիմնարկներն ստեղծել էին նման ֆոնդեր, և հիմնարկը կարողանում էր պարտադրել իր աշխատողներին՝ մասնակցություն ունենալ վճարումներ կատարելուն, և այդ գումարներն ուղղվում էին հենց այդ հիմնարկի զարգացման ծրագրերին: Մեզ մոտ համակարգը հիմնված է բաշխողական համակարգի վրա, այսինքն՝ գործող համակարգին ավելացել են պարտադիր և կամավոր կուտակային բաղադրիչները: Պետությունը մշակել է երաշխիքների մի ամբողջ համակարգ, որը երաշխավորում է կուտակված միջոցների վերադարձելիությունը կենսաթոշակի անցնելուց հետո: Այդ երաշխիքային համակարգի շնորհիվ մասնակիցը կենսաթոշակի անցնելուց հետո առնվազն՝ կստանա իր իսկ կուտակած միջոցները` ճշգրտված տարեկան գնաճով (ճշգրտումն իրականացվում է յուրաքանչյուր տարի), ինչը թույլ չի տա այդ տարիների ընթացքում կենսաթոշակային հաշվում կուտակված գումարների արժեզրկումը: Բացի այդ՝ մասնակցի սեփականությունը հանդիսացող կենսաթոշակային ակտիվները, ֆոնդերի կառավարիչների կողմից ներդրվելով տարբեր շահութաբեր ծրագրերում, շարունակաբար կավելացնեն մասնակցի կենսաթոշակային հաշվում առկա միջոցները:

-Այսինքն՝ ի՞նչ է նշականում՝ «գնաճով ճշգրտված», դիցուք՝ անցնող քսան և ավելի տարիներին գնաճը դարձել է մոտ հիսուն տոկոս: Երկու անգամ ավե՞լ գումար է տրվելու քաղաքացուն, քան՝ իր կուտակածը:

-Եթե պարտադիր կուտակային կենսաթոշակ ստանալ ցանկացող մասնակիցը (լրացել է մասնակցի կենսաթոշակային տարիքը) դիմում է ներկայացնում և այդ օրվա դրությամբ մասնակցի կենսաթոշակային հաշվում առկա պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդի փայերի հաշվարկային արժեքների հանրագումարը փոքր է մասնակիցների կատարած պարտադիր կուտակային վճարների ամբողջ գումարի` տարեկան գնաճով ճշգրտված մեծությունից, ապա այդ տարբերությունը լրավճարվում է: Եվ քաղաքացին վստահ է լինելու, որ այդ գումարները չեն փոշիացվելու, չեն կորչելու և ներդրվելու են այնտեղ, որտեղ ինքն է ցանկանում: Մենք օրենքով սահմանել ենք ֆոնդերի երեք տեսակ` կայուն եկամտային ֆոնդ, պահպանողական և հավասարակշռված ֆոնդ: Մասնակիցն ինքն է ընտրում ֆոնդը, որտեղ պետք է ներդրվեն իր գումարները և կառավարչին, ով կառավարելու է այդ ֆոնդը:

-Իսկ կառավարիչներն ովքե՞ր են լինելու:

-Դրանք արդեն հայտնի են, դրանցից առաջինը ավստրիական C-QUADRAT Investment AG-ն է, որը գերմանական Talanx Asset Management GmbH ընկերության հետ համատեղ Հայաստանում կենսաթոշակային ֆոնդերի կառավարման հայտ է ներկայացրել, երկրորդ կառավարչի հիմնադիրն է՝ Amundi (Society General և Credit Agricole համատեղ ձեռնարկությունը) ընկերությունը (կառավարում է շուրջ 1,5 տրլն. ԱՄՆ դոլարի ակտիվներ): Նշենք, որ պետությունը մշակել է նաև ակտիվների կառավարիչների գործունեության նկատմամբ վերահսկողական խիստ մեխանիզմներ: Ֆոնդերի ներդրումները գտնվելու են հեղինակավոր կառավարիչների, պահառուի (NASDAQOMX) և կենտրոնական բանկի ամենօրյա հսկողության ներքո, ինչպես նաև՝ արտաքին աուդիտի ներքո, որը մեծ երաշխիք է ապահովում արդյունավետ վերահսկողության իրականացման համար: Նշեմ նաև, որ ֆոնդերի ներդրումների մեծ մասն իրականացվելու է Հայաստանի Հանրապետությունում, որն էլ իր հերթին կնպաստի տնտեսության և ֆինանսական համակարգի հետագա զարգացմանը:

Քանի որ առաջիկա տարիներին կենսաթոշակային ֆոնդի ակտիվների մեծությունը մեծ չի լինելու (այն կազմելու է մոտ 43 մլրդ. դրամ առաջին տարում, իսկ երկրորդ տարի մոտ՝ 52 մլրդ), ուստի արդյունավետ կառավարման տեսանկյունից ընդամենը՝ 2 խոշոր ընկերություններ հետաքրքրվեցին ՀՀ կենսաթոշակային ֆոնդերի կառավարմամբ: Այս պարագայում արդյունավետ տարբերակը երկու-երեք կառավարիչներ են, սակայն մենք չեն սահմանափակելու և´ երրորդ, և´ չորրորդը կառավարչի մուտքը, որոնք հետագայում կարող են հաջողությամբ ներգրավվել ՀՀ կենսաթոշակային ֆոնդերի կառավարման մեջ:

-Իսկ միջազգային պրակտիկայում , առհասարակ եղե՞լ են նման ակտիվները «վերցնելու և թռնելու» նախադեպեր: Այս փորձը ուսումնասիրել ե՞ք:

-Մենք հենց դրա հիման վրա ենք շեշտը դրել հեղինակավոր կառավարիչների վրա, այսինքն՝ սրանք այն կառավարիչներն են, որոնց դեպքում այդպիսի ռիսկերը զրոյական են:

-Ենթադրենք՝ ֆորս մաժորներ են լինում, ի վերջո՝ գոյություն ունի մարդկային գործոն: Այսինքն՝ միակ երաշխիքն այն է, որ նրանք հեղինակավոր են և որ, կոպիտ ասած, այնպիսի ֆոնդերի են տիրապետում, որ չեն ցանկանա Հայաստանից չնչից գումարներ վերցնել և փախչել:

-Այս ֆոնդերը չեն գտնվում տվյալ ընկերությունների հաշվեկշռում: Եվ եթե այդ ընկերությունները ինչ-որ հանգամանքներից ելնելով՝ սնանկանան կամ, այսպես ասած, պայթեն, ապա ֆոնդն անցնում է այլ կառավարչի, որը նույնպես լիցենզավորվելու է ԿԲ-ի կողմից:

-Շատ խոսվեց, թե ինչու է ֆոնդերի կառավարումը հանձնվում ոչ թե պետությանը, որևէ պետական ներդրումային ընկերության, այլ՝ մասնավորին, և սա էլ որոշ անվստահության տեղիք է տալիս:

-Նախ՝ նշեմ, որ պետության մասնակցությամբ պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդերը համարվում են ամենաբարձր վարչական ծախսեր ունեցող ֆոնդեր, որոնք էլ հանգեցնում են բարձր կառավարման վճարի, իսկ վերջինս երկարաժամկետ կտրվածքում էապես նվազեցնում է մասնակցի կուտակումները: Բացի այդ՝ պետության մասնակցությամբ պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդերի կառավարման դեպքում առկա է ռիսկը, որ ֆոնդերի ներդրումները ծառայեցվելու են կառավարության սոցիալական և քաղաքական նպատակներին` երկրորդային պլան մղելով եկամտաբեր շուկայական նախագծերում ներդրումների միջոցով մասնակիցների կենսաթոշակային խնայողությունների աճի նպատակը: Այդ իսկ պատճառով պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդերի կառավարումը նպատակահարմար է հանձնել պրոֆեսիոնալ մասնավոր կառավարիչների, որոնք այդ ոլորտում ունեն տարիների կուտակած փորձ և միջազգային հեղինակություն:

- Իսկ կարո՞ղ է կառավարիչը ներդրումներ անել ասենք՝ օֆշորային գոտիներում, կա՞ նման սահմանափակում:

-Մենք և՛ օրենքով ունենք սահմանափակումներ, և՛ կառավարության համապատասխան որոշմամբ, որով սահմանել են պարտադիր կուտակային ֆոնդերի ակտիվների քանակական և արժութային սահմանափակումները: Ներդրումները հիմնականում իրականացվելու են ՀՀ-ում, ինչպես նաև՝ կարող են ներդրվել ՏՀԶԿ կամ ԵՄ անդամ պետություններում կամ՝ Ռուսաստանի Դաշնությունում շրջանառվող և կարգավորվող շուկայում առևտրին թույլատրված արժեթղթերում: Այսինքն՝ կան երկրներ, որտեղ թույլ է տրվում կատարել ներդրումներ, բայց կան սահմանափակումներ, որոնք թույլ չեն տալիս ֆոնդերի միջոցներն ուղղել ռիսկային կամ օֆշորային երկրներ: