Դրամի փոխարժեքի նկատմամբ խոշոր ճնշումներից հնարավոր է եղել խուսափել. Մարկ Դեյվիս

Tert.am-ը զրուցել է Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ) հայաստանյան գրասենյակի տնօրեն Մարկ Դեյվիսի հետ: Մարկ Դեյվիսը մինչ ՎԶԵԲ-ը, որպես գործադիր տնօրեն պաշտոնավարել է հեղինակավոր Morgan Stanley, ապա Goldman Sachs ընկերություններում, պատասխանատու է եղել կապիտալի շուկաների, ածանցյալ գործիքների, ժամկետանց պարտքերի և հումքային ապրանքների ֆինանսների ոլորտների համար: Երկար տարիներ աշխատել է նաև Համաշխարհային բանկում, պատասխանատու է եղել Մոլդովայի, Ուկրաինայի և Ղազախստանի համար: Թուլանի Համալսարանում (ԱՄՆ) ստացել է տնտեսագիտության դոկտորի կոչում:

- 2015թ. ՎԶԵԲ-ը կանխատեսեց 1,5% բացասական տնտեսական աճ, մինչդեռ Կառավարության և ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից ընթացիկ տարվա համար արված դրական աճի կանխատեսումները 2,8-3,6%-ի սահմաններում են: Ի՞նչ կարող եք ասել այս առնչությամբ:

– Նախ, թույլ տվեք նկատել, որ չնայած, որ ես կրթությամբ ու բազմամյա փորձով տնտեսագետ եմ, սակայն վերջին տարիներին, ինչպես ասում են, ապրել և շնչել եմ որպես բանկիր: Եվ որպես բանկիր մանրակրկիտ կերպով ներառված չեմ այն թվերում և վերլուծություններում, որոնք հանգեցրել են ՎԶԵԲ-ի կողմից մակրոտնտեսական կանխատեսումներին: Ասել է թե, ես հանդես եմ գալիս որպես տնտեսական և ֆինանսական զարգացումների դիտորդ: Խնդրում եմ այս առնչությամբ նկատի ունեցեք իմ մեկնաբանությունները, որոնք հուսով եմ կլինեն օգտակար:
 

Երկրորդ, եկեք հստակ հասկանանք, որ ցանկացած կանխատեսում վերջին հաշվով իրենից ներկայացնում է գրագետ կերպով արված գուշակություն, որի հիմքում ընկած են տնտեսության հիմնարարների վերաբերյալ տվյալ պահին առկա տեղեկությունները: Այժմ սեպտեմբեր ամիսն է, ուստի այս պահին մեր տրամադրության տակ կա մինչև 2015թ. հուլիսը ներառյալ ժամանակահատվածն ընդգրկող տվյալները: Այն մեզ շատ ավելի բան կարող է ասել ողջ տարվա կտրվածքով սպասվելիք արդյունքի մասին: Հոկտեմբերին Հայաստան կայցելեն ՎԶԵԲ տնտեսագետները՝ 2015-ի և 2016-ի կանխատեսումների վերաբերյալ թարմացված գնահատականներ կազմելու համար, սակայն միևնույն ժամանակ արդարացի է մատնանշել, որ մեզ հասանելի վերջին տվյալներում նկատվում են դրական միտումներ:


Համաձայն Հայաստանի «Տնտեսական ակտիվության ինդեքսի»՝ հունվար-հուլիս ամիսների տնտեսական աճը եղել է 4.2%՝ 2014թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ: Դրան մեծ չափով նպաստել է հանքարդյունաբերության ոլորտում նկատված 34.% աճը: Մասնավորապես՝ ակնկալվածից ավելի շուտ ժամկետներում շահագործման է հանձնվել նոր հանքահոր: Ուստի վերը նշված ձեռքբերումների շրջանակներում, որոշ գործոններ կարող են ունենալ մեկանգամյա ազդեցություն. այնուամենայնիվ զարգացումները խիստ դրական են: Նաև, 15.5% աճ է նկատվել գյուղատնտեսության ոլորտում, որը մասամբ արդյունք է 2014թ ցածր բազային ցուցանիշների ՝ ի հաշիվ նախորդ տարում առավելապես գարնանը նկատված վատ եղանակային պայմանների: Սակայն ոլորտում առկա է նաև կառուցվածքային դրական տեղաշարժեր՝ շնորհիվ խաղողի և գինեգործության մեջ օգտագործվող այլ մրգերի վաճառքի աճի, գյուղվերամշակման և տեղական սպառման, ինչպես նաև արտահանման համար վաճառվող ջերմոցային գյուղմթերքի աճի: Այս ամենի հետ մեկտեղ մենք ՎԶԵԲ հայաստանյան ներկայացուցչությունում այս տարվա ընթացքում նկատել ենք առևտրային բանկերի կողմից մեր վարկային փոխառությունների նկատմամբ պահանջարկի նվազում, սակայն տեսնում ենք, որ հուլիս ամսվա ընթացքում առևտրային վարկերի իրական ծավալները (այսինքն՝ գնաճով ճշգրտված) ողջ տնտեսության կտրվածքով ունեցել են շուրջ 5% աճ: Ավելի վաղ մենք ակնկալում էինք ներդրումների որոշակի անկումը այս ժամանակաշրջանում,  և դա անակնկալ չէր կարող լիներ՝ հաշվի առնելով տարվա սկզբում արտարժույթի փոխարժեքի շուրջ ձևավորված ճնշումները, որը ստեղծեց որոշակի անորոշություն՝ հանգեցնելով ավելի բարձր տոկոսադրույքների: Բայց փաստացի վարկավորման աճը հուշում է համեմատաբար ավելի բարձր ներդրումային հնարավորությունների մասին, քան մենք ի սկզբանե ակնկալել ենք: Պետք է հետևել թե այս ճակատում դեպքերն ինչպես կզարգանան տարվա մնացած մասում: Ռուսական արտարժույթի անկումն ազդեցություն ունեցավ տրանսֆերտների վրա, ինչը փոքր ի շատե համընկնում էր սպասումներին: Տարվա առաջին 7 ամիսների ընթացքում նրանք նվազել են շուրջ 35.4%-ով՝ ճնշում գործադրելով տեղական սպառման ծավալների վրա նվազման ուղղությամբ:

Սակայն կարծում եմ լավ նորությունն այստեղ այն է, որ սպառման ծավալները կարողացել են պահպանել իրենց հարաբերականորեն դրական ցուցանիշները՝ իրական արտահայտությամբ նվազելով ընդամենը 1.8%, մինչդեռ արտահանման ոլորտում չի նկատվել որևէ անկում: Միևնույն ժամանակ՝ ներկրման ծավալները նվազել են 27%-ով: Սա իսկապես հետաքրքիր է, քանի որ ներկրման ծավալների նման նվազման ֆոնին սպառման ցուցանիշների պահպանումը ենթադրում  է, որ  պետք է եղած լինի վերակողմնորոշում դեպի տեղական արտադրություն և վաճառք: Սա շատ լավ նորություն է տնտեսության համար և ներկայացնում է տնտեսության դիմադրողականությունը արտաքին այնպիսի ցնցումների հանդեպ, ինչպիսիք են նավթի գնի անկումը և ողջ տարածաշրջանում նկատված ուղղակի ազդեցությունները: Հատկանշական է նաև զուտ արտահանման  ծավալներում նկատված դրական տեղաշարժերը (այսինքն՝ արտահանում հանած ներկրում), ինչը նպաստելու է ընթացիկ հաշվեկշռի պակասուրդի կրճատմանը, իսկ դա ենթադրում է հայկական դրամի նկատմամբ հարաբերականորեն ավելի բարձր պահանջ և հարաբերականորեն ավելի ցածր պահանջ ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ:  Սա, բնականաբար, կաշխատի հօգուտ արտարժույթի փոխարժեքի և/կամ Կենտրոնական բանկի պահուստների:

-Ակնկալվում է, որ տրանսֆերտներն անկումն այս տարի կլինի 30-35%: Ինչպիսի՞ն կլինի նման անկման ազդեցությունը արտարժույթի տեղական շուկաների վրա:

– Տրանսֆերտները կարևոր մասնաբաժին ունեն Հայաստանի համախառն ներքին արդյունքում, սակայն սա արտարժույթի փոխարժեքի վրա ազդող գործոններից միայն մեկն է: Ուստի եթե նայեք վճարային հաշվեկշռին, կան նաև ուրիշ այլ հոդվածներ, որոնք ևս ազդեցություն ունեն: Կա, օրինակ, ապրանքների և ծառայությունների արտահանում, եկամուտ, կապիտալի և ֆինանսական հաշիվ և այլն: Սովորաբար դժվար է ասել՝ ինչ կերպ կաշխատեն բոլոր այս հոդվածերը համակարգված ձևով: Օրինակ՝ տրանսֆերտների ներկայիս նվազումը կարող է հակակշռվել առևտրային հաշվեկշռի բարելավման հաշվին կամ զուտ օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներից ստացված լրացուցիչ միջոցներով: Մենք ուշադիր հետևում ենք այս միտումներին, և ինչպես ես ասացի, ապրանքների և ծառայությունների ներկրման ոլորտում իսկապես առկա է նկատելի անկում, մինչդեռ արտահանման ցուցանիշները պահպանվում են և սա ի հակառակ տրանսֆերտների նվազման դրական է անդրադառնում արտարժութային շուկայի վրա:


-Կա՞ այս տարի դրամի կտրուկ արժեզրկման հավանականություն, ինչն ունեինք անցյալ տարվա նոյեմբերի վերջին և դեկտեմբերի սկզբին:

– Դրամի փոխարժեքի նկատմամբ խոշոր ճնշումներից հնարավոր է եղել խուսափել և դրամի արժեզրկումը շատ ավելի ցածր է եղել այլ երկրներում արձանագրված ցուցանիշների համեմատ: Իհարկե, ՎԶԵԲ-ը փոխարժեքների կանխատեսումներով չի զբաղվում: Ինչ կարող ենք ասել դա այն է, որ պատասխանատու և հարմարվողական հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունները նպաստում են կայունությանը, ճիշտ այնպես ինչպես կառուցվածքային բարեփոխումներն են տնտեսությունը դարձնում ավելի արդյունավետ, բաց և ճկուն: Դա իր hերթին օգնում է ձևավորել արտարժութային ճնշումներին հակակշիռ ծառայող արտարժութային բուֆերներ (բարձիկներ): Սակայն դրա հետ մեկտեղ գոյություն ունի նաև տարածաշրջանային համատեքստը, որն այս պահին խնդրահարույց է: Ռուսաստանում նկատվում է անկում, որը լարվածություն է առաջացնում առևտրի, ներդրումների ոլորտում և Ռուսաստանի ու հարևան երկրների ֆինանսական փոխհարաբերություններում: Դժվար է հստակ տարորոշել, թե համաշխարհային տարբեր միտումներն ինչ չափով  իրենց ազդեցությունը կունենան Հայաստանի տնտեսության վրա: Սակայն ես ասացի, որ ներքին տնտեսական զարգացման քաղաքականության ձևավորումը միշտ կարող է օգտակար լինել արտաքին ցնցումները կլանելու և կայունություն պահպանելու տեսանկյունից:


-Ինչպե՞ս և ե՞րբ կարող են համաշխարհային ֆինանսական շուկայում նկատվող զարգացումներն իրենց ներգործությունն ունենալ Հայաստանի վրա:
 

- Հայաստանի տնտեսությունը գլոբալ տնտեսության մի մասն է, և քանի որ այդ կապերն ավելի են սերտանում, գլոբալ զարգացումներից զերծ մնալը խիստ դժվար է: Սակայն գլոբալ աշխարհի համատեքստում կարևոր է, որ մենք միմյանցից տարանջատենք շուկաների հիմքում ընկած տնտեսական հիմնարարները (հենքերը), վերջիններիս վերաբերյալ առկա տեղեկությունները, որոնք հասանելի են դառնում ժամանակ առ ժամանակ, ինչպես նաև տրամադրությունները կամ հույզերը, որոնք ձևավորվում են երբ ի հայտ են գալիս նոր տեղեկությունները: Կարճաժամկետ ժամանակահատվածում այս տրամադրությունները հաճախ միջազգային շուկաներում հանգեցնում են չափից ավել արձագանքների, սակայն առավել երկարաժամկետ կտրվածքով՝ գերիշխող է մնում այս ամենի հիմքում ընկած հիմնարար գործոնները: Ուստի հիմնական ուշադրությունը պետք է սևեռել վերջինիս վրա:
 

Որպես վերջերս ինձ հանդիպած լավ օրինակ՝ կարող եմ նշել զեղչված բրոքերային ընկերության արժեթղթերի գների վարքագիծը Միացյալ Նահանգներում: Տատանումների վերջին փուլում S&P-ի ինդեքսը մեկ օրվա ընթացքում արձանագրեց 3% անկում, իսկ այս ընկերության արժեթղթերի գինն ընկավ 4,5%-ով:  Դա ոչ մի իմաստ չունի՝ հաշվի առնելով այն, որ շուկաներում տատանումների ավելի բարձր մակարդակը ենթադրում է շուկաներում ավելի շատ առևտուր, իսկ ավելի շատ առևտուրը ենթադրում է ավելի մեծ եկամուտ այս զեղչված բրոքերային ընկերությունների համար:  Ի  նկատի ունեմ, որ ընկերությունն, այնուամենայնիվ, աշխատում է գումար՝ անկախ շուկայի վերելքներից ու վայրէջքներից: Նրանք միջնորդ են. որքան շատ է շուկաների շարժը, այնքան ավելի մեծ է վերջիններիս  վաստակած գումարի չափը: Այսինքն` կարծես թե, այստեղ օրվա կտրվածքով ավելի շատ գերակշռող են եղել հույզերը և տրամադրությունները, թեև երկարաժամկետ կտրվածքով՝ արժեթղթերի գնի տեսանկյունից միանշանակ նպաստավոր կլինեն տատանումների արդյունքում ստեղծվող եկամուտները: Այս տեսանկյունից շուկաները խելակորույս են և կարճաժամկետում շատ դժվար կանխատեսելի: Հետևաբար` ավելի ապահով է խուսափել կարճաժամկետ հույզերից և հենվել հիմնարար գործոնների վրա: Կարծում եմ՝ սա վերաբերում է բոլոր տեսակի շուկաներին և նրանց մասնակիցներին:
 
Ինչ վերաբերում է համաշխարհային միտումներին՝ եկեք դա դիտարկենք խոշոր պլանով:

Ամռան ընթացում մտահոգություններ ի հայտ եկան Չինաստանի շուրջ՝ չնայած արձանագրված 7% աճին, ինչը բավական տպավորիչ էր: Չինաստանում նկատելիորեն  դանդաղել է արտահանումների աճը և մենք հուլիս-օգոստոս ամիսներին ականատես եղանք PMI-(Purchasing Managers Index) ինդեքսի անկման, որը մարմնավորում է արտադրական պատվերների նվազումը:  Օգոստոսի 11-ին Չինաստանն անցում կատարեց ավելի ճկուն փոխարժեքի, ինչի արդյունքում երկարատև շարունակական արժևորումներից հետո յուանի արժեքն ԱՄՆ դոլարի հանդեպ ընկավ 3%-ով: Այնուհետև՝ օգոստոսի 24-ին, Չինաստանի արժեթղթերի շուկայում արված հետագա ճշգրտումները գլոբալ առումով առաջացրին ակտիվների հրատապ վաճառքի անհրաժեշտություն: Ընդհանուր առմամբ, հունիսի 12-ին արձանագրված աճի իր ամենաբարձր ցուցանիշից հետո Չինաստանի արժեթղթերի շուկան ունեցել է 39% անկում, սակայն անցյալ տարվա համեմատ դեռ 40%-ով բարձր է մնում:

Այսպիսով, գլոբալ շուկաներում բաժնետոմսերի արժեքն արձանագրեց նահանջ և այս ամենը՝ համադրվելով նաև ԱՄՆ դրամավարկային քաղաքականության կոշտացումների վերաբերյալ սպասումների հետ, զարգացող երկրների շուկաներում բերեց ավելի մեծ ազդեցությունների: Դրան զուգահեռ և դրա հետ կապված՝ «Բրենթ» նավթի մեկ բարելի գինն իջավ մինչև 43 ԱՄՆ դոլար, ինչին նպաստող գործոններ էին Չինաստանի տնտեսության աճի ավելի դանդաղ տեմպերի վերաբերյալ տեղեկատվությունը և նավթի առաջարկի աճը:
 

Այս գլոբալ փոխկապակցված միտումների ազդեցությունը կարող է տարբեր կերպ անդրադառնալ ՎԶԵԲ-ի տարածաշրջանի տարբեր երկրներում: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին՝ կանխատեսումներ անելը միանշանակ դժվար է: Արժե նշել սակայն, որ գոնե կարճաժամկետ հեռանկարում «տաք փողերի» հարաբերական բացակայությունը և համաշխարհային ֆինանսական շուկաների հետ ցածր ինտեգրվածությունը թուլացնում է Հայաստանի զգայունությունը համաշխարհային ֆինանսական շուկայում նկատվող կարճաժամկետ տատանումների հանդեպ, ինչպիսին էր օրինակ վերջերս տեղի ունեցած բաժնետոմսերի գների ճշգրտումները և որի մասին ես վերը հիշատակեցի: Մեր տնտեսագետը կշարունակի հետևել իրավիճակին, և ես վստահ եմ, որ նույնը կանեն նաև Հայաստանի իշխանությունները:
 

-Կա՞ ուրիշ բան, որ կուզեք հավելել:

Կարծում եմ այս տարվա կտրվածքով Հայաստանի դիմադրողականությունը համաշխարհային միտումների հանդեպ մինչ այժմ եղել է լավ: Հույս ունենք, որ ԱՄՀ ծրագրի վերանայումները շուտով կհասցվեն ավարտին ևս: Այն մեզ համար կծառայի որպես խարիսխ և դրական ազդանշան: Իսկ, ընդհանուր առմամբ, և առավել երկարաժամկետ կտրվածքով, մենք նաև շարունակում ենք աշխատել Հայաստանի իշխանությունների հետ՝ մասնավոր ներդրումների և մասնավոր հատվածից եկող տնտեսական աճի խրախուսման, հանրային հատվածի ենթակառուցվածքների և ծառայությունների մատուցման բարելավման և տեղական կապիտալի շուկայի հզորացման ուղղությամբ: Եվ, ինչպես միշտ, մենք շարունակելու ենք մեծ ուշադրություն սևեռել փոքր ու միջին ձեռնարկությունների զարգացմանն ու դրանց օժանդակող քաղաքականության վրա, որը կարծում ենք, իսկապես կարող է իրական արդյունքներ ապահովել Հայաստանի համար: