Չոգևորվել Ռուսաստանի օրինակով. Ատոմ Մարգարյանը՝ թուրքական ապրանքները բոյկոտելու կոչի մասին

Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի տնտեսության կարգավորման և միջազգային տնտեսական հարաբերությունների ֆակուլտետի դեկան Ատոմ Մարգարյանը Tert.am-ի հետ զրույցում անդրադառնում է թուրքական ապրանքների Հայաստան ժամանակավոր ներմուծման արգելքի կոչին, դրա տնտեսական հետևանքներին ու  քայլի արդյունավետությանը:
 

-Պարոն Մարգարյան, վերջերս կոչ հնչեց, որպեսզի Հայաստանը ժամանակավորապես արգելանք դնի թուրքական ապրանքներին, ինչին հետևեց  տեղեկատվություն, որ  Էկոնոմիկայի նախարարությունն այդ ուղղությամբ իրականացնում է ուսումնասիրություններ և հաշվարկներ: Այս գաղափարը զուտ հայրենասիրական տարրերից  բացի ի՞նչ կարող է տալ մեզ, օգտակա՞ր լինել տնտեսապես և արդյո՞ք չի օգնի խթանել արտադրությունը տեղում:

-Նախ ասեմ, որ նման նախաձեռնությունները, կոչերը, հայտարարությունները նոր բան չեն: Եթե նկատի ունենանք որպես հասարակական նախաձեռնություն` առանձին ակտիվիստների ու քաղաքական ուժերի հրապարակային հայտարարություններում վերջին տասնամյակներում նման կոչեր գրեթե միշտ հնչել են և դրանք, հատկապես, սրվում են ապրիլ ամսին՝ Ցեղասպանության հերթական տարելիցի նախօրեին: Հայրենասիրական ալիքի վրա, բնականաբար, դրանք տեղ ունեցել են մեր իրականության մեջ: Ինչ վերաբերում է այդ գաղափարն արդեն որպես կոնկրետ պետական քաղաքականության տարր  ներդնելուն կամ դրա փորձերին, ապա սա արդեն նոր բան է, և խիստ տոների մեջ, թերևս, անընդունելի:

Հիմնավորեմ. պատժամիջոցների լեզուն ընդհանրապես երկկողմանի լեզու է: Այսինքն`եթե դու ինչ-որ բան կիրառում ես որևէ երկրի արտադրողների նկատմամբ, դա բումերանգի էֆեկտ է ունենում և պետք է պատրաստ լինես հակընդդեմ քայլերի: Սովորաբար, երկրներն իրար հետ առևտուր չեն անում, երբ պատերազմում են: Համենայնդեպս, մենք Թուրքիայի հետ պատերազմական իրավիճակում չենք և այս կարգի ակցիաները, երևի թե, տեղին չեն, եթե դառնում են պետական քաղաքականություն, մանավանդ, որ այդ երկրի հետ մեր սահմանները փակ են:

Ինչ վերաբերում է թուրքական ապրանքների բոյկոտի կոչերին, իհարկե, շատ ողջամիտ կարծիքներ ու փաստարկներ նման համատեքստում բերվում են այդ ապրանքների որակի և անվտանգության, հատկապես՝ սննդի անվտանգության առումով: Բայց ես կարծում եմ, որ այստեղ խնդիրը ոչ թե այդ ապրանքների մեջ է, այլ այդ ապրանքների ներմուծման վերահսկողությունն իրականացնող կառույցների, համապատասխան ստանդարտների ու մեխանիզմների պատշաճ կիրառման, ինչու չէ նաև՝ կոռուպցիայի դրսևորումների սահմանափակումներին: Եվ պահանջները պետք է ներկայացվեն հենց այդ կառույցներին, որպեսզի բարձրացվեն չափանիշներն ու վերահսկողության մակարդակը, և որպեսզի անորակ կամ առողջության համար վտանգավոր ապրանքների  ու սննդամթերքի շարժը Հայաստանի մաքսային սահմանից այսկողմ բացառվի, ընդ որում՝ ոչ միայն Թուրքիայից, այլև՝ մնացած բոլոր երկրներից:

- Որքանո՞վ է Թուրքիան ներկայացված մեր արտաքին առևտրում:

-Ինչպես գիտեք, այդ երկրի հետ պաշտոնապես առևտրատնտեսական հարաբերություններ չկան, բայց Թուրքիան վերջին տասնամյակների ընթացքում Հայաստանը մշտապես անուղղակի առևտրային գործընկերների մեջ եղել է, կարելի է ասել`որպես բավականին «երևացող» երկիր: Եվ չնայած փակ սահմաններին՝ առևտուրը մշտապես իրականացվել է երրորդ երկրների միջոցով, և մեր առևտրային հաշվեկշռի մեջ Թուրքիան մշտապես 3-4,5 տոկոսի սահմաններում ունեցել է ներկայացվածություն, այսօր էլ ունի: Ճիշտ է` վերջին 1 տարվա ընթացքում որոշակիորեն նվազել է առևտրաշրջանառությունը, անցած տարի օրինակ`մոտ 40 տոկոսով, բայց, այնուամենայնիվ, երկարաժամկետում մենք տեսնում ենք, որ վերջին տասնամյակի ընթացքում երկու երկրների առևտրաշրջանառությունը եղել է  շոշափելի:  Իհարկե,  բացարձակապես գերակշռել է ներմուծումը, անկախությունից ի վեր՝ մոտ 2.5 մլրդ. դոլարի ապրանքներ են ներմուծվել: Ընդ որում՝ Թուրքիայից ներմուծվում է բավականին լայն տեսականու`մոտ 700 անուն ապրանք, բավական դիվերսիֆիկացված, համեմատաբար էժան, և որակյալ: Ներկրվում են` պատրաստի արտադրանք, հագուստեղեն, տրիկոտաժ, կոշկեղեն, սննդամթերք, մետաղական  և կերամիկական արտադրանք, պահեստամասեր, կոմպլեկտավորողներ, տարբեր տեսակի հումք: Այնպես որ, թուրքական ապրանքների ներմուծումը մեր երկրի տնտեսության համար բավականաչափ ներկայացված ու կայացած սեգմենտ է: Հետևաբար, օրենսդրական ու վարչական միջոցներով այս ամենը շատ արագ ու կտրուկ սահմանափակելը, դրա փոխարեն այլընտրանք չառաջարկելով , ըստ իս`սխալ է: Իսկ այլընտրանքը պետք է լինի ներքին արտադրության խրախուսումը և երկրի ներսում մրցունակ աշխատատեղերի ստեղծման  նախաձեռնությունների ըստ ամենայնի օժանդակումը: Այս համատեքստում կառավարության ու առանձին գերատեսչությունների գերխնդիրը պետք է լինի ներմուծման փոխարինումը խթանող արդյունավետ գործիքակազմի մշակումը և կիրառումը: Ընդ որում՝ ամենևին կարևոր չէ՝ այդ ներկրվող ապրանքները թուրքակա՞ն, ռուսակա՞ն, պարսկակա՞ն, թե՞ չինական ծագման կլինեն:  

-Պարոն Մարգարյան, իսկ երբ ասում եք`հիմնականում ներմուծում ենք, բայց մենք արտահանո՞ւմ ենք:

-Հայաստանից մշտապես Թուրքիա արտահանվել է շատ փոքր, չնչին քանակի, ամեն տարի՝ 1-1.5 միլիոն դոլարի ապրանքներ: Ավելի շուտ`ոչ թե ապրանքներ, այլ հումք: Հայաստանից հիմնականում արտահանվել և շարունակվում է արտահանվել մորթված անասունների անմշակ կաշի. արտահանման 60 -70 տոկոսն այդ կաշին է և որոշ ալյումինե թիթեղ, քիմական արտադրանք` փոքր քանակություններով: Եվ երբ նայում ենք արտահանման կառուցվածքին, շատ նեղ անվանացանկ է, բայց ներմուծումը խիստ դիվերսիֆիկացված է:

-Ինչպես նշեցիք, թուրքական ապրանքներն էժան են, այսինքն` թուրքականի այլընտրանքն առավել թա՞նկ է և մեր տնտեսությանը վնաս կհասցնի՞:

-Եթե այլընտրանքները դիտարկվում են Եվրասիական տնտեսական միության աղբյուրներից, հատկապես, Ռուսաստանից, թերևս, հնարավոր է՝ այլընտրանքը համարժեք լինի, նույնը վերաբերում է պատժամիջոցների վերացումից հետո նոր բացված իրականական ուղղությանը, որն, ըստ իս, ևս կարող է այլընտրանք առաջարկել: Մասնավորապես, քիմիական, պլաստմասե արտադրանք, փայտ-փայտանյութի, նաև սննդի ու սննդի հումքի, որոշակի ապրանքների գծով կարող է փոխարինման քաղաքականության արդյունքում զբաղեցնել թուրքական ապրանքների տեղը, բայց, կրկնում եմ, դա պետք է լինի համակարգված, այսպես կոչված` ներմուծման փոխարինման քաղաքականություն:  Մյուս կողմից, այդ այլընտրանքն առավել բարենպաստ ներմուծման ռեժիմների տրամադրումն է, հատկապես՝ իրանական կողմին, որպեսզի այդ փոփոխությունները լինեն սահուն և դա չազդի ո՛չ մեր արտադրողների, ո՛չ էլ սպառողների վրա: Եվ չեմ բացառում, որ թուրքական ապրանքների արգելանքի կոչերի հետևում նաև մեր որոշ ներքին արտադրողների բիզնես շահերն են: Այն առումով, որ նրանց պարզապես ձեռնտու չէ մրցակցությունը նույն թուրքական ապրանքների հետ: Սա ևս նոր բան չէ, ժամանակին` տասնամյակներ առաջ, եղել են այդօրինակ կոչեր`ուղղակի   փակել  սահմանները, դադարեցնել ներկրումը, որպեսզի իրենք կարողանան դրա արդյունքում ունենալ շահույթներ ու գերշահույթներ, չանել տեխնոլոգիական նորամուծություններ, չէժանացնել ապրանքները, չբարձրացնել մրցունակության մակարդակը: Ես նույնիսկ կարող եմ ասել, որ որոշ արտադրողներ, որոնք հումքը ներկրում են Թուրքիայից և այստեղ պատրաստի արտադրանք են ստեղծում, նրանց համար շատ ցանկալի կլիներ, որ այդ նույն թուրքական հումքից Թուրքիայում պատրաստված արտադրանքն  այստեղ մեր նույնատիպ ապրանքի  հետ` մեր ներքին շուկայում չմրցակցեր: 

-Խոսքը կոնֆետեղենի համար Թուրքիայից ներմուծված չրերի մասի՞ն է։

-Միայն դա չէ, կան նման որոշակի շարժառիթներ և նման շարժումների, ու հայտարարությունների հետևում հնարավոր է նաև, որ նման  բիզնես շահեր լինեն:  Հետևաբար, պետական քաղաքականությունը, կայացվելիք որոշումները ծայրաստիճան հավասարակշռված, հիմնավորված և  ողջամիտ  վերլուծությունների վրա պետք է հիմնված լինեն: Եվ կարճաժամկետ, զուտ հայրենասիրական  կամ զգացական նկատառումներով այս հարցում չառաջնորդվի:

-Իսկ ռուսական քարոզչամեքենայի հետքը չե՞ք տեսնում:

-Ուղղակի  դա շատ տեսանելի է. Ռուսաստանն ինքը, որը մեծ երկիր է,  անգամ` պատմական հակամարտության մեջ է Թուրքիայի հետ, այդ կիրառվող սանկցիաներից  և կոնտրսանկցիաներից մեծ կորուստներ է կրում: Բայց կարող եմ երկրորդել հայտնի ասույթը` այն, ինչ  կարելի է Զևսին, չի կարելի եզին:  Չի կարելի ոգևորվել այլ երկրների մոդելներով, կասկածելի քաղաքականությամբ, և այս ցավոտ իրավիճակում, որ ստեղծվել է  սահմաններին, մեր հարևանների, հատկապես` մեր աջ հարևանի հետ,  գնալ նման քայլի և  դա «հիմնավորել», թե «մենք ուժեղացնում ենք Թուրքիայի  ռազմաարդյունաբերական համալիրը`  թուրքական ապրանքներ գնելով»: Դրանք չնչին, կարելի ասել, փոքրիկ հոսքեր են և թուրքական ձեռքբերումների առումով, կարելի է ասել` աննշան են, մինչդեռ մեզ համար այդ կորուստները կարող են շատ ցավոտ լինել թե՛ ներմուծողների, թե՛ բնակչության ու սպառողների համար: Եվ ինչո՞ւ չէ` մեզ բյուջեի համար, որովհետև այն ապրանքները, որոնք ներկրվում են, դրանից ավելացված արժեքը մնում է Հայաստանում, այդ ապրանքներից գանձվում են  համապատասխան հարկեր, դրանք մուտքագրվում են պետական բյուջե, որից էլ ֆինանսավորվում են մեր բանակի ու պաշտպանության ծախսերը: Եվ սա չպետք է մոռանալ: Միակողմանի մոտեցումներն ուղղակի անընդունելի են: