Մտահոգիչ է, որ պետությունն ուզում է ձեռք քաշել հիմնարար գիտություններից. ԿԳ նախկին նախարար (տեսանյութ)

ԿԳՆ նախկին նախարար, ԳԱԱ  ֆիզմաթ բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար, Հայ –ռուսական (Սլավոնական) համալսարանի մագիստրատուրայի գծով ՀՌՀ ռեկտորի տեղակալ Էդուարդ Ղազարյանը Tert.am –ի հետ զրույցում անդրադարձավ գիտական երկաստիճան համակարգից միաստիճանին անցնելու հեռանկարին, հիմնարար գիտությունների նկատմամբ կառավարության մոտեցումներին` այն մտահոգիչ համարելով, ինչպես նաև ԳԱԱ համակարգում հնարավոր օպտիմալացմանը։ Ակադեմիկոսը նշեց, որ եթե դա ստանա հարակից գիտական ինստիտուտների միավորման կերպ, ապա ինքը գաղափարը վատը չի համարի, սակայն եթե մարդկանց կրճատումների, ապա սրանից հետո «Հայաստանում գիտությունը կվերանա»:  

- Պարո՛ն Ղազարյան, կառավարության նոր ծրագրում գիտությանն անդրադարձ էր կատարվել 3 կետով: Ինչպիսին է Ձեր վերաբերմունքը ծրագրի` գիտության հատվածի կառավարության շեշտադրումների նկատմամբ:

-Բավականին աղքատիկ են ներկայացված գիտության հիմնախնդիրներն  այս ծրագրում. այո, ընդամենը 3 կետ է: Եվ ինձ, ու ոչ միայն ինձ, այլև գիտական հանրության շատ ներկայացուցիչների մտահոգում է հատկապես երրորդ  կետը, որտեղ անդրադարձ կա ֆինանսավորման ծավալների ուղղորդմանը:  Այսինքն, որ դրանք հիմնականում պետք է ուղղված լինեն  կիրառական և փորձակոնստրուկտորական ծրագրերին: Կարծում եմ` այստեղ մտահոգվելու կարիք կա, քանի որ շատ կարևոր է հիմնարար գիտության հետագա զարգացումը Հայաստանում: Մենք ունեցել ենք հիմնարար գիտությունների զարգացման փայլուն պատմություն, փայլուն արդյունքներ՝ հատկապես բնական գիտությունների ոլորտում։ Ֆիզիկա, քիմիա, կենսաբանություն, մաթեմատիկա. այդ ոլորտներում համաշխարհային ներդրումներ ունենք առանձին անհատների կողմից։ Համբարձումյան, Ալիխանյան եղբայրներ, Մերգելյան, և կարող եմ շարունակել այդ  ցուցակը: Եվ, կարծում եմ, մեր երկրի ու ժողովրդի համար հիմնարար գիտությունը կարևորվում է երկու առումով: Առաջինն այն է, որ շատ վտանգավոր է այն երկրի ապագան, որտեղ նոր գիտելիք չի ստեղծվում: Կյուրիի խոսքով ասեմ` եթե պետությունը չի հովանավորում և չի պաշտպանում հիմնարար գիտությունը, այդ պետությունը վաղ թե ուշ վերածվում է գաղութի: Դա հարցի մի կողմն է, որովհետև հիմնարար գիտությունը, մեր կարծիքով, նույնիսկ մշակույթի բաղկացուցիչ մաս է, ունի հսկայական ինտելեկտուալ գրավչություն և հիմնարար գիտությամբ զբաղվելու ու արդյունքներ տալու դեպքում, այսինքն` նոր գիտելիք ստեղծելու, հասարակության կրթվածության մակարդակը շատ ավելի է բարձրանում, և  մենք իրավունք ենք ստանում հավասարվելու քաղաքակիրթ երկրներին: Դա մի կողմից, և մյուս կողմից, եթե շեշտադրում կա կիրառական գիտությունների վրա, ապա, այո, դա կարևոր է, հատկապես տնտեսության զարգացման առումով, բայց առանց նոր գիտելիքի՝ կիրառական գիտություն գոյություն չունի: Ժամանակակից նոր տեխնոլոգիաները բոլորը  հենվում են հիմնարար գիտությունների ստացած արդյունքների վրա: Բավական է մատնանշել նանոտեխնոլոգիաները, որն ինձ հոգեհարազատ է` լինելով իմ մասնագիտությունը և որն այսօր լայն թափով զարգանում է ողջ քաղաքակիրթ աշխարհում: Ավելին` առանձին երկրներում նույնիսկ նանոգիտության ազգային ծրագրեր կան: Դա հիմնարար գիտության` ֆիզիկայի, քվանտային ֆիզիկայի բազայի վրա է հենված. նոր հատկություններով նյութերի ստացում, նոր տեխնոլոգիաներ և երրորդ՝ հեղաշրջում էլեկտրոնիկայի ոլորտում: Չլինեին այդ գիտելիքները, նոր հատկությունների ձեռքբերումը, նոր երևույթների ուսումնասիրությունը՝ քվանտային ֆիզիկայի մակարդակով, չէին լինի այդ նոր կիրառությունները, որոնք առողջապահության, բժշկագիտության, պաշտպանության և այլ ոլորտներում են: Եվ մեզ մտահոգում է, որ պետությունը, կարծես, ուզում է ձեռք քաշել հիմնարար գիտության ֆինանսավորումից:

-Այսինքն` ակադեմիայի՞:

-Ոչ միայն։ Այսօր գիտությամբ զբաղվում են նաև բուհերում, և գիտությամբ զբաղվողների մոտ կեսը աշխատում է բուհական համակարգում: Մենք այսօր ունենք մոտ 7000 գիտնական, և եթե 91-թ-ի հետ համեմատենք, համարյա 2 անգամ կրճատվել է գիտական աշխատողների թիվը: Եթե նկատի ունենանք, որ կա երկրորդ ճյուղը` հայագիտությունը, որը նույնպես պարտադիր պետք է ֆինանսավորվի, այս դեպքում ես չեմ հասկանում`  եթե ֆինանսավորման մի մասն ուղղվում է կիրառականին, մյուս մասը` հայագիտությանը, հիմնարար գիտությունների համար գումար չի մնում:

- Սակայն հայագիտության առումով ևս մտահոգություններ են հնչում։ Այն մասով, որ սպասվող օպտիմալացման պայմաններում մեխանիկորեն իրար են միացվելու մի քանի բաժիններ՝ արևելագիտության, թուրքագիտության, իրանագիտության և այլն: Այս ամենը խառնել մի մեծ ընդհանուր կաթսայի մեջ և վերադառնալ 1935 թվականի մի իրավիճակի՞, երբ Հայաստանում զրոյից ամեն ինչ սկսում էին:

- Օպտիմալացման դեպքում պարտադիր չէ, որ լինեն կրճատումներ: Ես այդպես եմ հասկանում։ Օպտիմալացումն ուժերի համախմբում պետք է լինի, միջոցների կոլեկտիվ օգտագործման համախմբում: Այսինքն` թանկարժեք սարքավորումների համատեղ օգտագործում տարբեր ինստիտուտների կողմից, երբ մի ինստիտուտ սպասարկի նաև այլ ինստիտուտների գիտնականներին: Այսինքն` եթե օպտիմալացման նպատակը՝ ուժերի համախմբումը, ընդունելի է, և հետազոտությունների արդյունավետության բարձրացումն է,  դա լավ նպատակ է: Բայց եթե նպատակը մարդկանց թիվը կրճատելն է, ես դա չեմ հասկանում. մենք հասել ենք գիտնականների մի այնպիսի կրիտիկական  քանակի, որ դրանից այն կողմ կրճատվելու դեպքում Հայաստանում գիտությունը կվերանա:

- Կառավարությունը խոսում է միայն մարդկանց, ՊՈԱԿ-ների կրճատումների, տնտեսումների համատեքստում:

-Միակ պաշտոնական  փաստաթուղթը, որին ծանոթ եմ, կառավարության կողմից ներկայացված զարգացման ծրագիրն է : Այստեղ նման կետ չկա։ Ես խոսել եմ մեր նախարարի հետ, կրճատումներ՝ 25 տոկոսի չափով , կա կառավարության  հանձնարարություն՝ նախարարությունների և մյուս կազմակերպությունների համար: Բայց, ասենք, համալսարանների կամ գիտական ինստիտուտների թվի կրճատման խնդիր դրված չէ: Կարող է՝ հարակից գիտություններով զբաղվող ինստիտուտները միավորվեն, ինչ արվել է 10 տարի առաջ, երբ, օրինակ, քիմիայի տարբեր ճյուղերի  5-6 ինստիտուտներ միավորվեցին. ֆիզիկայի կամ կենսաբանության: Բայց մարդկանց թվի կրճատման մասին հրահանգ ակադեմիական համակարգում և համալսարանները չեն ստացել: Կամ՝ ես տեղյակ չեմ:

-Հնարավո՞ր է, որ տեղյակ չլինեիք:

-Ես խոսել եմ ակադեմիական բաժանմունքների ակադեմիկոս-քարտուղարների հետ, իրենք նման հրահանգ չեն ստացել:

-Պատմության ինստիտուտի գիտական խորհուրդն իր անհամաձայնությունն էր հայտնել առաջարկին, որով վերացվում է գիտական աստիճանաշնորհման երկաստիճան համակարգը` վերածելով այն միաստիճանի: Արդյոք սա մի կողմից չի՞ նշանակում, որ մի  10  հազար մարդ միանգամից կդառնա դոկտոր։ Ի վերջո, մենք ունենք չինովնիկներ, որոնք «պրեստիժի»  համար պաշտպանել են թեկնածուական թեզեր և նրանք հիմա դառնալու են դոկտոր: Եվ մյուս կողմից՝կա կարծիք, որ երկաստիճան համակարգը  խնդիրներ կառաջացնի ` վկայականների փոխճանաչման հարցում, քանի որ  երկաստիճան համակարգը գործում է նաև Եվրոպայում  ու Ռուսաստանում:

-Այս հարցին նույնպես  տարիներ առաջ անդրադարձ եղել է։ Աշխատանքի բերումով մի քանի անգամ ես նախագահի մակարդակով քննարկումներին մասնակցել եմ: Մենք գտնվում ենք ԱՊՀ տարածքում, և, իսկապես, այդ տարածքում երկու աստիճան է՝ թեկնածու և դոկտոր: Կար կարծիք, որ ճիշտ կլիներ անցնել միաստիճան համակարգի` բերելով այն երկրների օրինակը, որտեղ այդպես է: Բայց ես կարծում եմ, որ այդ մտավախությունը վերացել է, որովհետև ծանոթացել եմ նախարարության  կողմից ներկայացված նոր օրենքի նախագծին: Իրականում ի՞նչ է կատարվում. այս ծրագրում էլ գրված է՝  «գիտական աստիճանաշնորհման համակարգի արդիականացում», որը համադրելի կլինի եվրոպական երկրների հետ: Մի շարք հզոր եվրոպական երկրներում գործում է 2 աստիճան, որտեղ թեկնածուն կոչվում է ոչ թե գիտությունների թեկնածու, այլ  PHD: Հիմա այս նախագծով, կարծում եմ, միայն անվանափոխություն է նախատեսվում` գիտությունների թեկնածուն  կոչվելու է մասնագիտության դոկտոր: Իսկ գիտությունների դոկտորը շարունակելու է մնալ, ինչպես Գերմանիայում, Ֆրանսիայում: Այսինքն` անունն են ուզում փոխել, հարմարեցնել:

Ինչ վերաբերում է հարցին, որ տասնյակ հազարավոր գիտությունների թեկնածուներ միանգամից դոկտոր կդառնան նման անցման դեպքում, դա ուղղակի խայտառակություն է:  Նախ՝ եթե մոնիտորինգ անցկացվի, ես համոզված եմ, որ նրանց մի մասը վաղուց գիտությամբ չի զբաղվում: Այնպես որ, իրենց թեկնածուական թեզը պաշտպանել են, թող դրանով բավարարվեն: Առավել ևս պաշտոնյաները: Ռուսաստանն արդեն գնացել է դրան, և ես էլ հարց բարձրացրեցի, որ պաշտոն զբաղեցնող անձինք այդ ժամանակաշրջանում ոչ մի ատենախոսություն պաշտպանելու իրավունք չունենան: Եվ եթե դու նախարար ես կամ քաղաքապետ, կամ այլ բարձր պաշտոն ես զբաղեցնում և օր ու գիշեր զբաղված ես, ե՞րբ ես այդ դիսերտացիան գրում: Ուրեմն` քո փոխարեն գրում են:

Շարունակությունը` տեսանյութում։