Մեզ համար սա ո´չ հաղթողի, ո´չ պարտվողի հարց է, սա շատ ավելի զգայուն է, մենք առնչվում ենք մարդկանց կյանքերի հետ. Զ. Մնացականյանը՝ ԼՂ խնդրի մասին (տեսանյութ)

ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը մեկնաբանել է արցախյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացի շուրջ եղած վերջին զարգացումները, ներկայացրել դիտարկումները բանակցային գործընթացի, կողմերի փոխանցած մեսիջների և հռետորաբանության փոփոխության, փոխզիջումների և այլ հարցերի վերաբերյալ: Արտգործնախարարի կարծիքով՝ սպառնալիքի լեզվով Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի հետ խոսելը որևէ արդյունքի չի բերելու, քանի որ նա վստահ է ՀՀ-ի ու Արցախի կարողությունների վրա՝ պաշտպանելու, պաշտպանվելու:

Անդրադառնալով հրադադարի պահպանմանը՝ Զոհրաբ Մնացականյանն ասաց. «Ցանկացած ձևաչափ, ցանկացած ձև, որը մեզ հնարավորություն  է տալիս ամրապնդելու էսկալացիայի ռիսկերի նվազեցումը, մենք կյանքի ենք կոչելու, ցանկացած ձևաչափ, որը հնարավոր է իրականացնել՝ գրավոր, բանավոր: Պետք է շարունակենք ձգտել, որ ռիսկերի նվազեցման միջոցով էլ ավելի ամրապնդենք զինադադարի պայմանագիրը, զինադադարի պահպանումը»:

-Շնորհավորում եմ եռատոնի կապակցությամբ: Խոսենք այն թեզի մասին, թե արդյոք  Հայաստանի ժողովո՞ւրդը պետք է թելադրի, թե ինչ բանակցեն կողմերը, բայց դեռ հստակ չի սահմանել՝ ինչպես է պատկերացնում հակամարտության կարգավորումը, որ իշխանությունները կարողանան դրա հիման վրա բանակցել: Կարծես Արցախյան շարժումը, պատերազմը, Արցախի անկախության հռչակումը տվել էին այդ հարցերի պատասխանը: Ի՞նչն է այսօր պակասում, ի՞նչը չի բավարարում բանակցությունների համար:

-Գիտեք, երբ մենք խոսում ենք ժողովրդի կամքի մասին և ժողովրդի որոշիչ ձայնի մասին, լինի Հայաստանում, լինի Լեռնային Ղարաբաղում, խոսքը վերաբերում է շատ պարզ ժողովրդավարական մեխանիզմներին: Մենք ունենք ժողովուրդ, որն ընտրել է իշխանություն, տվել է մանդատ, որի հիման վրա իշխանությունները վերցնում են պատասխանատվություն և ներգրավում են այդ գործընթացում, մասնավորապես, Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ կարգավորման գործընթացում: Դա արտահայտված է կառավարության ծրագրում, այն ստացել է հավանություն՝ ժողովրդի կողմից մանդատ ստացած ԱԺ-ում, և դրա հիման վրա իշխանությունը, կառավարությունն  իրականացնում է այդ գործառույթը: Սա պարզ ժողովրդավարական համակարգի գործիքների կիրառում է: Այսինքն` երբ որ ենթադրում են, և ինձ նման հարցեր են տվել, թե արդյոք հիմա ժողովո՞ւրդը պիտի նստի և բանակցի, դա ուղղակի տրիվիալիզացնում է ամբողջ գործընթացը: Խոսքն այն մասին է, որ գոյություն ունի ժողովրդավարական համակարգ, որը գործում է ըստ ժողովրդավարական կանոնների:

Եվ այսօր հարցն այն է, որ կառավարությունը, ներգրավվելով գործընթացում, և գիտեք թե որքան  նրբազգաց գործընթաց է, որքան զգայուն գործընթաց է, որքան ծանր գործընթաց է, արդեն քանի տարի շարունակվող, այո´, 27 տարի շարունակվող գործընթաց է, որը դեռևս չի գտել իր հանգուցալուծումը: Այս տարիների ընթացքում ձևավորվել են բազմաթիվ գաղափարներ, պարամետրեր, մտքեր, մոտեցումներ, արտահայտվել են տարբեր ձևերով, բայց դեռևս չի եկել այդ պահը, որ մենք կարող ենք ասել, որ հասել ենք ինչ-որ հանգուցալուծման, ինչ-որ հանգրվանի, որ կարող ենք համադրել այդ պարամետրերը և ստանալ այն, ինչ կոչվում է փոխզիջում, որովհետև հաճախ գալիս է հարցը, թե արդյոք Հայաստանը ի՞նչ պետք է զիջի: Արդյոք Հայաստանը պե՞տք է խոսի դրա մասին, եթե խոսքը փոխզիջման մասին չէ:

-Պարո´ն նախարար, այսինքն` ժողովուրդը սկզբունքը, ինչին ուզում ենք հասնել, սահմանել է, և հիմա խնդիրն այդ փոխզիջումը սահմանե՞լն է: Երբ վարչապետն ասում է՝ ինձ միանշանակ չի ասվել` ես ինչ բանակցեմ, խոսքը վերաբերում է փոխզիջմա՞նը:

-Ո´չ, գիտեք, ավելի շուտ այստեղ, ինձ թվում է, բարձրաձայն մտորում է բոլորիս համար, թե որքանով ենք մենք ներգրավված լինելու: Բավական զգայուն է հարցն այն առումով, որ կա փակ գործընթաց, և դա զուտ բանակցային տեխնիկա է, որովհետև նման գործառույթները, նման իրավիճակներն ունեն ձևավորված իրենց կանոնները, այդ առումով յուրաքանչյուրը, բանակցային գործընթացի մեջ ներգրավվելով, բնական է, որ գնում է հաշվարկը, թե որքանով ես կարող եմ ապահովել այս բանակցություններում առաջընթաց, որը համապատասխանում է մեր ազգային շահին, որը համապատասխանում է նրան, որ դա կարող է ընդունելի լինել մեր հասարակության համար, որովհետև ի վերջո չի լինելու իրավիճակ, որ բանակցած կառավարությունը գա և փորձի պարտադրել ժողովրդին մի բան այն դեպքում, երբ չի ստանալու ժողովրդի աջակցությունը: Նման բան հնարավոր չէ: Սա է համադրելը: Որքանով ես դու համադրում այդ բանակցային գործընթացն այստեղ և որքանով ես դու վստահ, որ ապահովում ես այն, ինչ որ կարող է ընդունելի լինել մեր ժողովրդի համար:

Սա շարունակական գործընթաց է: Եվ, ի դեպ, երբ խոսքն այն մասին է, թե ինչպես ենք մենք ստուգում մեր դիրքորոշումները, դա նորից շարունակական գործընթաց է: Այն, ինչ որ մենք հիմա անում ենք, դա այդ գործընթացի մասն է, այն տարբեր մեկնաբանությունները, հայտարարությունները, երկխոսությունը, շփումները, հարցազրույցները և այլն: Երբ մենք արտահայտեցինք այն մոտեցումները, որոնք, մեր գնահատմամբ, արտահայտում են այն, ինչն առաջնային է Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի համար, այն, ինչ վերաբերում է անվտանգությանը, այն, ինչ վերաբերում է ստատուսին, այն, ինչ վերաբերում է բացառապես խաղաղ ճանապարհով կարգավորմանը, այն, ինչ վերաբերում է Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափի պահպանմանը, այն, ինչ վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղի որոշիչ ձայնին՝ այս գործընթացում, այն, ինչ վերաբերում է ռիսկերի նվազեցմանը, այն, ինչ վերաբերում է խաղաղությանը նպաստող միջավայրին: Այս պարամետրերը մենք առնվազն այս տարվա ընթացքում պահպանել ենք:

-Պարո´ն նախարար, պարզաբանեցիք հարցի մի կողմը: Երբ վարչապետը, թեկուզ մայիսի 8-ի ասուլիսի ժամանակ, ասաց երբ որ ես ունենամ այնպիսի տարբերակ, որ համարեմ, որ ընդունելի է, կգամ կհայտարարեմ և կստանամ ժողովրդի պատասխանը,  այս հայտարարությունը 2 հարցի տեղիք տվեց. ինչպե՞ս է վարչապետը պատրաստվում հասկանալ, թե արդյոք համաձա՞յն է ժողովուրդը, թե ոչ: Այս մասով որոշ չափով պատասխանեցիք, որ այս բոլոր քննարկումները օգնում են իշխանություններին հասկանալ իրավիճակը: Կուզեի երկրորդ մասին անդրադառնայինք. վարչապետի խոսքում նշվում էր, որ ինքը կգա, կհարցնի` կարո՞ղ է արդյոք որևէ հարցի շրջանակներում բանակցել: Կուզեի պարզաբանեինք, թե ի՞նչն է համաձայնեցվելու ժողովրդի հետ, այսինքն` մի փաստաթուղթ, որ բանակցված-համաձայնեցված է և վերջնական համաձայնեցման պիտի դրվի՞, թե բանակցային փաթեթ, որ դեռ պետք է բանակցվի:

-Ես չեմ կարծում, որ մենք շահում ենք, եթե ավելի պարզունակ ենք դարձնում այդ արտահայտությունը: Վարչապետի ասածը վերաբերում է ավելի պատկերավոր ձևակերպմանը, թե ինչ գործընթացի մեջ ենք, որ ես փորձեցի միասին ձեզ հետ գնահատել և վերլուծել: Ինչ վերաբերում է փաստաթղթին, մենք այն փուլում չենք, որ բանակցենք, կոնկրետ փաստաթուղթ՝ կոնկրետ այս փուլում: Սա մեր գործընթացն է, մենք պատասխանատվությունը վերցրել ենք, մենք շատ հստակ գիտակցում ենք, որ այս տարիների ընթացքում եղել է գործընթաց, բավական մեծ ներդրում՝ պարամետրերը գնահատելու և համադրելու, փորձելով գտնել այն ճանապարհը, որը կարող է բոլոր կողմերին տանել դեպի հանգուցալուծում: Որպես նոր իշխանություն, բնականաբար, մեզ անհրաժեշտ էր առաջին հերթին սկսել աշխատանքը, ծանոթանալ գործընթացին, ի դեպ, ստեղծել միջավայր, որ նոր իշխանությունը կարող է, ունակ է ներգրավվել, ողջամիտ աշխատել, հստակ հասկանում է իր շահերն ու իր գերակա խնդիրներն այս գործընթացում: Մենք բավական ներդրում ունեցանք ռիսկերի նվազեցման գործընթացում, որոշ միջավայրի ձևավորմանը և այնպես չէ, որ ես ասում ու ենթադրում եմ, որ այս ամենը բավարար մակարդակի է:

-Կպարզաբանե՞ք ինչ ռիսկերի նվազեցման մասին է խոսքը:

-Ռիսկերի նվազեցումը վերաբերում է էսկալացիայի ռիսկերի նվազեցմանը:

-Պարո´ն նախարար, մեկ այլ հարցադրման եմ ուզում անդրադառնանք: Երբ վարչապետի, գործող իշխանությունների կողմից շեշտվում է, որ մեր կողմից արված նորամուծություններից մեկն այն է, որ հայտարարում ենք, որ ցանկացած կարգավորում պետք է ընդունելի լինի Հայաստանի, Արցախի և Ադրբեջանի ժողովուրդների համար, ի՞նչ մեխանիզմով ենք պատկերացնում այդ ընդունելիությունը հասկանալը: Այսինքն` ինչպե՞ս է լինելու, որ համոզվենք, որ 3 ժողովուրդների համար ընդունելի է:

-Ինչ վերաբերում է Հայաստանի և Արցախի ժողովուրդներին, կրկնեմ, որ մեր հասարակությունում, ժողովրդավարական համակարգում ունենք մեր մեխանիզմները՝ հանրային քննարկումների տարբեր ձևաչափեր, տարբեր մեթոդներ: Վստահ եմ, որ իրենց մոդելի մեջ նրանք ևս իրենց պատկերացումն ունեն:

-Իսկ այս մոտեցման մեջ որոշակի ռիսկ չե՞ք տեսնում, որ կարող է շահարկվել դեպի հանրաքվե, այդ թվում՝ նաև Ադրբեջանի տարածքում:

-Այս հայտարարության կարևորագույն կիզակետն այն է, որ մեր կողմից մենք ի ցույց դրեցինք կարողությունը, ինքնավստահությունը՝ ձևավորել բառապաշար, ձևավորել լեզու, որը մեզ հնարավորություն է տալիս խոսել ինքնավստահ, բայց ձևակերպումներով, որոնք անդրադառնում են այդ հռետորաբանության նվազեցմանը: Հիշում եք՝ վարչապետն իր հայտարարություններից, ելույթներից մեկում շատ լավ անդրադարձել էր այդ հարցին, որ մեր խնդիրը լեզվակռիվը չէ:

-Փոխվե՞լ է արդյոք այսօր Ադրբեջանի հռետորաբանությունը:

-Սա մեզ համար առօրյա գնահատման խնդիր է:

-Երեկ եղավ հայտարարությունն այն մասին, որ վերնախավի այցելությունը Արցախ՝ պրովոկացիա էր, և Հայաստանն է կրելու պատասխանատվությունը հետագա հնարավոր զարգացումների: Սա կրկին պատերազմի  սպառնալի՞ք է:

-Սպառնալիքի լեզվով Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի հետ խոսելը որևէ արդյունքի չի բերելու, որովհետև վստահ ենք մեր կարողություններում՝ պաշտպանելու, պաշտպանվելու: Վստահ ենք այդ ամենի մեջ բավարար, և ես իմ անունից չեմ խոսում, ես վստահ եմ, որ սա մեր հասարակության, մեր ժողովրդի ինքնավստահությունն է: Մենք շարունակում ենք խոսել շատ ինքնավստահ: Մենք ունենք մեր մոտեցումները:

-Այն, ինչ վերաբերում է Արցախի միջոցառումներին, մի հարց է, որը արտահայտում է պաշտպանության ամենակարևոր հանգրվաններից մեկը 90-ականների սկզբին: Ինչպե՞ս մենք պետք է վերաբերվենք: Իհարկե, դրանից մենք ավելի ագրեսիվանո՞ւմ ենք: Ո՛չ: Բայց մեզ մեր ինքնավստահությունը հնարավորություն տալիս է ավելի վստահ լինել, շարունակել աշխատել դեպի խաղաղ կարգավորում:

Իսկ թե որքանով ենք մենք բավարարված, չեմ կարծում, որ մենք կարող ենք լինել բավարարված, երբ հարցը մինչև վերջ լուծված չէ. դեռևս հնարավոր չի եղել հասնել հանգուցալուծման: Բայց սա առօրյա աշխատանքի, առօրյա գնահատման խնդիրն է, երբ մենք գիտենք՝ ինչ ենք ուզում, և մենք համբերատար շարժվում ենք այդ ուղղությամբ:

Հուսով եմ, որ մենք կկարողանանք ավելի ամրապնդել այդ միջավայրը: Ես վստահ եմ, որ դա բնական երևույթ չէ, երբ դու ունես լեզվակռիվ, հռետորաբանություն, ատելության քարոզ և այդ ամենի մեջ փորձում ես գտնել հանգուցալուծում: Սա բնական իրավիճակ չէ: Այս տարիներին այնքան մեծ ներդրում է արվել այդ ատելության մեջ, որ այդ ամենը դուրս հանելը շատ բարդ գործընթաց է:

-Իսկ դինամիկա ու ցանկություն տեսնու՞մ ենք Ադրբեջանի մոտ՝ այդ ամենը դուրս բերելու:

-Աշխատում ենք: Ինչպես անգլերենում ասում են՝ The benefit of the doubt, այսինքն` հուսով ենք:

-Պարո´ն նախարար, անդրադառնանք բանակցային գործընթացին: Կարո՞ղ ենք արձանագրել, որ քննարկումների, ծանոթացումների, բանակցություն չկոչվող հանդիպումներն ավարտված են, այդ փուլն ավարտված է, և հիմա պաշտոնապես բանակցում ենք:

-Գիտեք, շատ զգայուն բան է, ձևակերպումները շատ յուրահատուկ են, որովհետև, երբ մենք հանդիպում ենք և խոսում ենք առանց թղթի, դա մենք չենք կոչում բանակցություն, այլ կոչում ենք ուղղակի հանդիպում: Ես այդքան էլ համաձայն չեմ այն առումով, այդ քննարկումը նույնպես բանակցություն է այն առումով, որ մենք ներգրավված ենք հստակեցնելու, ճշտելու այն դիրքերը, որի շուրջ մենք կարող ենք ուրվագծել, տեսնել` ինչ-որ հաջորդ քայլը հնարավոր է անել: Սա նույնպես բանակցություն է: Սա այդ գործընթացն է, որն իր մեջ ունի տարբեր ձևաչափեր, տարբեր ձևեր, տարբեր գործիքներ՝ օգտագործվելու առաջ շարժվելու համար:

-Մենք առանց թղթի բանակցում ենք ինչ-որ հստակ առաջարկների շո՞ւրջ, թե պարզապես հնարավորությունների շուրջ:

-Ինձ թվում է, որ այս փուլում շատ էական էր ձևավորել, հստակեցնել և հասանելի դարձնել, պարզեցնել մեր իշխանության մոտեցումները: Լեռնային Ղարաբաղը, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդն ունի որոշիչ ձայն այս գործընթացում, հիմա մենք դեռևս դրան չենք հասել: Բայց, բնականաբար, եղել է քսան տարվա ձևավորված ձևաչափ, սովորություն, և մենք ունենք մի նոր էլեմենտ, որի համար անհրաժեշտ է համբերություն, որովհետև այն, ինչ ասում ենք մենք, վստահաբար գիտակցում ենք, որ սա ունի շատ տրամաբանական հարցեր, որը վերաբերում է բանակցային գործընթացի արդյունավետությանը: Ոչ թե քմահաճույք է, ոչ թե մի այլ ինչ-որ գործառույթ, որն իր մեջ պարունակում է այլ թաքնված նպատակներ, սա բանակցային գործընթացի արդյունավետությունն ապահովելու հարց է: Համանախագահների կողմից ունենք արդեն այն իրավիճակը, որ համանախագահներն ընդունում են, որ ինչպես որ կողմերը կպայմանավորվեն, այդպես էլ հնարավոր է շարժվել առաջ: Բայց Ադրբեջանի կողմից մենք դեռևս այդ փուլում չենք, որ ասենք, թե եկել ենք, այդ հանգրվանին հասել ենք: Դրանով հարցը փակվե՞ց: Ոչ:

-Անշուշտ, այս հարցը շատ կարևոր է և կարելի է ասել, որ միշտ է եղել օրակարգում; Այսինքն` այնպես չէ, որ Արցախին բանակցային գործընթաց վերադարձնելու նպատակը նախկինում չի հետապնդվել, ուղղակի այսօր ավելի շատ շեշտադրո՞ւմ է արվում դրա վրա:

-Կարելի է այսպես ձևակերպել` ձևաչափի վերականգնում:

-Սրա հետ կապված մեկ այլ հարց. մեր կողմից հայտարարվում է, որ սա  մենք մտցրել ենք օրակարգ, այսինքն՝ այդ թվում Վիեննայում տեղի ունեցած ղեկավարների  հանդիպման ժամանակ այդ հարցը քննարկվել է: Սակայն այդ հանդիպումից հետո ադրբեջանական կողմը պնդեց, որ մենք ուրախ ենք արձանագրել, որ այդ հարցն այլևս արդիական չէ, ֆորմատը չի փոխվում: Սակայն կար պայմանավորվածություն, որ մենք չենք դուրս գալիս բանակցություններից և փորձում հայտարարել, որ մենք հաղթողն ենք, դիմացինը՝ պարտվողը, մենք ունենք կառուցողական երկխոսություն և այլն: Այս երկու մոտեցումներն ինչպե՞ս են իրար հետ համադրվում:

-Հուսով եմ, որ մեր մյուս կողմը` բանակցող, ի վերջո կմտնի այդ փուլ, երբ իրապես կփորձի խուսափել հաղթողի և պարտվողի կարգավիճակից, մեր համար սա ո´չ հաղթողի, ո´չ պարտվողի հարց է: Սա շատ ավելի զգայուն է այն առումով, որ մենք առնչվում ենք մարդկանց կյանքերի հետ: Այսինքն՝ մեր պատասխանատվությունը, մեր զգայունությունը չափազանց մեծ է և չափազանց պարտավորեցնող, և հուսով եմ, որ մյուս կողմը նույնպես այդ զգացումով է առաջնորդվում այս խաղաղ հանգուցալուծում իրականացնելու համար: Հիմա, եթե մենք դեռևս այն փուլում ենք, որ նման մեկնաբանություն է լինում, հարցը չփակվեց, չէ՞: Մենք համբերություն ունենք և այս ամենը տեսնում ենք շատ կոնկրետ կոնտեքստում` արդյունավետ շարժ առաջ: Եվ մենք բազմաթիվ առիթներ ունեցել ենք ասելու, թե ինչու է սա արդյունավետությանը նպաստում, այո, բազմիցս ասել ենք:

-Փորձենք մի հարցում հստակություն մտցնել: Այսօրվա պարագայում հայկական կողմը պատրա՞ստ է մադրիդյան սկզբունքները որպես բանակցային հիմք ընդունել, թե ոչ: Որևէ ձևակերպմամբ ՝մադրիդյան սկզբունքները:

-Դուք հիշում եք վարչապետի պատասխանն այդ առումով և ապա վարչապետի կողմից ձևակերպված այդ մոտեցումը, որն արտահայտվեց համատեղ անվտանգության խորհուրդների նիստի ժամանակ՝ Ստեփանակերտում: Հարցն այստեղ գիտե՞ք ինչպես է, այդ սկզբունքները կամ այդ շրջանակը, որը կոչվում է այսպես կամ այնպես, բայց այդ շրջանակը համանախագահների կողմից ձևավորված շրջանակ է, իր մեջ պարունակում է որոշ սկզբունքներ, որոնց մեջ կան որոշ անորոշություններ:

-Եվ մենք պարզաբանո՞ւմ ենք այդ անորոշությունները:

-Մենք կարող ենք պարզաբանել այդ անորոշություններն այնպես, ինչպես պետք է: Իրենք փորձում են պարզաբանել այնպես, ինչպես իրենք են ուզում: Բայց սկզբունքորեն խոսքը վերաբերում է նրան, որ այդ անորոշությունից դուրս գալու կարողություններն այսօր այդ թեստավորման գործընթացում են:

-Իսկ որքա՞ն կարող է տևել այդ գործընթացը:

-27-28 տարի մենք պետք է նշենք Հայաստանի անկախությունը, բայց այս ամենը, այս հարցը դեռևս իր հանգուցալուծումը չի գտել, և մեր զգայունությունն այդ ռիսկի հանդեպ բավական բարձր է: Ուղղակի պետք է գիտակցել, երբ դու Ստեփանակերտում ես և փորձում ես քայլել այդ փողոցներով, շփվում ես մեր հայրենակիցների հետ, մարդկանց հետ, որոնք ապրում են իրենց առօրյա կյանքով, ինչպես ցանկացած տեղ, միակ տարբերությունն այն է, որ իրենց սերը, իրենց կյանքը, բարեկեցությունը, ամենը միասին վերցրած իրենց կյանքն է, ինչպես որ յուրաքանչյուր տեղ` Երևանում, Բաքվում, Մոսկվայում, Վաշինգտոնում կամ Փարիզում: Միակ տարբերությունն  այն է, որ գիտակցում ես՝ 15 կմ այն կողմ ունես շփման գիծ, մենք վատագույն ռիսկերն ունենք մեր հայրենակիցների ուղղակի ֆիզիկական կյանքի հետ կապված: Ընդամենը սա է գիտակցումը: Թե որն է կիզակետը մեր մոտեցման, անվտանգությունն է, դա մարդու, կոնկրետ մարդու՝ իր անուն-ազգանունով, ֆիզիկական անվտանգությունն է, ապահովելու այդ ֆիզիկական անվտանգությունը և դրանից բխող ստատուսի խնդիրը մեզ համար գերակա խնդիրներ են: Որքանո՞վ մենք կկարողանանք շարժվել առաջ, դա թեստն է մեր բոլորիս առաջ:

-Մայիսի 12-ին լրանում է հրադադարի համաձայնագրի կնքման քսանհինգամյակը: Սակայն գիտենք, որ այդ ամբողջ ժամանակահատվածում հնչել են կրակոցներ, ունեցել ենք, ցավոք, զոհեր, վիրավորներ և այլն: Եվ վերջին շաբաթվա ընթացքում, կարծես, նորից Դուշանբեի պայմանավորվածություններից հետո կրկին ակտիվացում նկատվեց, նույնիսկ վիրավորներ ունեցանք: Նշանակու՞մ է սա  արդյոք, որ Ադրբեջանը հրաժարվում է Դուշանբեի պայմանավորվածություններից կամ նրա քաղաքականության մեջ ինչ-որ բան է փոխվում:

-Տեսեք, 94 թվականի զինադադարի պայմանագիրը շատ յուրահատուկ է, իր արժեքը շատ յուրահատուկ է, այն միակ պայմանագիրն է, որի մասին, վստահ եմ` նկատեցիք, համանախագահ երկրի արտգործնախարարության հայտարարությունը կար, որը արտահայտեց նույն այն, ինչը մենք մշտապես ընդգծում ենք, որ սա այն միակ փաստաթուղթն է, որը հնարավոր է եղել, ի վերջո զինադադարը խախտվել է, բայց զինադադարն ապահովող միակ փաստաթուղթն է: Եվ այն արժեք ունի, որովհետև այն բոլոր կողմերի փաստաթուղթն է: Սա նորից ցույց է տալիս էֆեկտիվությունը, երբ բոլոր կողմերն ունեն իրենց դերակատարությունն այդ շրջանակում: Այո՞: Ինչ վերաբերում է խախտումներին, այո, մենք ունեցել ենք շատ-շատ-շատ: Այսինքն` այդ կուլմինացիան, ի վերջո, եղել է ապրիլը՝ 16 թվականի: Բայց, դա չի ավարտվել: Ի վերջո հանգուցալուծումը դեռ չի հասել: Իհարկե, ամենն ունի իր, այսպես ասած, ռիսկերը: Եվ իհարկե, մենք շարունակելու ենք փորձել ապահովել, որպեսզի այդ ռիսկերի նվազեցման գործառույթները կարողանանք միասին ապահովել: Մտահոգիչ զարգացում էր այն, որ եղավ այս վերջին օրերին: Մտահոգիչ զարգացում էր: Ի դեպ, աշխատեց և փոխադարձ կապը, որոշ հսկողություն եղավ գործընթացի: Մտահոգությունը, իհարկե, մեզ համար բավական մեծ է: Եվ, բնականաբար, սա այդ օրակարգային հարցն է, որը շարունակելու ենք հետապնդել:

-Նիկոլ Փաշինյանը մայիսի 8-ին հայտարարեց, որ օպերատիվ կապը գործում է, սակայն կողմերն ունեն փոխադարձ մեղադրանքներ, և Ադրբեջանը նույնպես միանշանակ չի ընկալում իրավիճակը և իր հերթին մեղադրանքներ ունի: Սա չի՞ ապացուցում արդյոք, որ Ադրբեջանի նման երկրի հետ աշխատելու պարագայում բանավոր պայմանավորվածությունները կամ բանավոր այդ երկխոսությունն իրականում այդքան էլ արդյունավետ չեն, և կա անհրաժեշտ որոշակի հստակ միջազգային մեխանիզմների, և այսօր էլ շարունակում է արդիական մնալ Վիեննայի, Սանկտ Պետերբուրգի, Ժնևի պայմանավորվածություններով մեխանիզմների ներդրումը:

-Վիեննայի, Սանկտ Պետերբուրգի, Ժնևի այդ դրույթները, ի վերջո, ինչպես որ սպասվում էր, չեն իրականացվել, բայց նաև մենք ունենք մեր կողմից ձև, մեր մեթոդը, մեր կարողությունը՝ իրականացնելու այդ վերահսկման գործառույթը և ինչպես է խախտվել և երբ է խախտվել զինադադարը: Հիմա, մենք, նորից ես պիտի կրկնեմ, Վիեննան, Սանկտ Պետերբուրգը երբեք դուրս չեն եկել մեր օրակարգից, դուրս չեն եկել մեր օրակարգից: Դրանք կան: Հարցը վերաբերում է` մենք ոչ թե Վիեննայի և Սանկտ Պետերբուրգի մասին ենք խոսում, այլ խոսում ենք այն ձևաչափերի մասին, որոնք պարունակվում են այդ փաստաթղթերում: Դուք հարցնում եք արդյո՞ք հնարավոր է Ադրբեջանի հետ, արդյո՞ք այդ տրամաբանությամբ, եթե մենք մտածենք, եթե հնարավոր չէ, ուրեմն ի՞նչ` արդյո՞ք մենք հետ ենք կանգնելու, չէ, մենք շարունակական շարունակելու ենք աշխատել այս հարցերի շուրջ:

-Այսինքն, եթե ճիշտ եմ հասկանում, սկսել ենք բանավոր պայմանավորվածությունից և ձգտելու ենք որոշակի մեխանիզմների ամրագրման:

-Ցանկացած ձևաչափ, ցանկացած ձև, որը մեզ հնարավորություն  է տալիս ամրապնդելու էսկալացիայի ռիսկերի նվազեցումը, մենք կյանքի ենք կոչելու: Ցանկացած ձևաչափ, որը հնարավոր է իրականացնել: Գրավոր, բանավոր, այնպես, որ մենք կարողանանք իրականացնել: Մենք, ի վերջո, գիտենք, որ ունենք զինադադար, որը նաև խախտվել է, բայց կա զինադադար: Նույնը վերաբերում է այս ռիսկերի նվազեցմանը: Պետք է շարունակենք ձգտել, որպեսզի ռիսկերի նվազեցման միջոցով էլ ավելի ամրապնդենք զինադադարի այդ պայմանագիրը, զինադադարի պահպանումը:

-Այդ ձգտումն ի՞նչ մարտավարությամբ ենք կյանքի կոչելու, պարո´ն նախարար: Միջազգային հանրությունը, միջնորդներն աջակցու՞մ են մեզ, կամ մենք ինչպե՞ս ենք աշխատում այդ իրավիճակում: Դուք հայտարարել էիք, որ շարունակելու եք աշխատանքը այդ պարտավորությունների կատարման վերահսկման ուղղությամբ: Ի՞նչ ենք անում և ինչպե՞ս ենք պատկերացնում այդ գործընթացը:

-Սա առաջին հերթին վերաբերվում է կողմերին, որոնք աշխատում են ձևավորված այդ միջնորդության շրջանակում: Եվ, բնականաբար, միջնորդությունը մենք, նորից կրկնեմ, մեզ համար այդ ձևաչափի պահպանումը և ամրապնդումը եղել և մնում է չափազանց կարևոր նպատակ, որովհետև այդ ձևաչափն ի ցույց է դրել իր կարողությունն ու էֆեկտիվությունը` հաշվի առնելով` ինչ երկրներ են, ինչ կարողություններ ունեն, ինչ փորձ ունեն, ինչ ազդեցություն ունեն, ինչ կշիռ ունեն միջազգային հարաբերություններում, որքան ձևավորվել է ինստիտուցիոնալ հիշողությունը, հա՞: Չեմ հավատում, որ կա որևէ մի պայծառ ուղեղ, որը թաքնված է ինչ-որ մի տեղ, գիտի պատասխանը և ի հայտ չի եկել:

-Վիեննայում Փաշինյան-Ալիև հանդիպման ժամանակ պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց, այդ թվում՝ հումանիտար ոլորտում աշխատելու, և հետագայում Դուք Ձեր ադրբեջանական կողմի գործընկերոջ հետ ապրիլի 15-ին պայմանավորվեցիք հստակ հումանիտար քայլերի մասին, այդ թվում՝ ԶԼՄ-ների փոխայցելություններ և այլն: Կարո՞ղ ենք հստակ արձանագրել, որ Արցախը լիարժեք ներգրավված է լինելու և Արցախ նույնպես այցելելու են լրագրողները, արցախցի լրագրողներն են այցելելու, որովհետև տրամաբանությունը հուշում է, որ դա միակ արդյունավետ ճանապարհն է:

-Մեր տրամաբանությունն է դա հուշում:

-Այսինքն` աշխատո՞ւմ ենք այդ ուղղությամբ:

-Այո´:

-Շատ լավ: Այդ համատեքստում մեկ հարց ևս: Որոշակի մտահոգություններ առաջացրեց ռուսական կողմի վերջին օրերին արված այն հայտարարությունը, որ այդ պայմանավորվածությունները վերաբերում են միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի բնակչությանը: Մարիա Զախարովան հայտարարեց, որ այդ պայմանավորվածությունը պետք է վերաբերի Հայաստանի, Ադրբեջանի բնակչությանը, բացի այդ, Ռուսաստանի ԱԳ նախարարը հայտարարեց, որ իրենց համար արցախյան հակամարտության համատեքստում ընդունելի է գերիների փոխանակումը «բոլորը՝ բոլորի դիմաց» սկզբունքով: Այսինքն` ակնհայտ է, որ Հայաստանի մոտեցումները, Հայաստանի դիրքորոշումը Ռուսաստանի հայտարարություններում այդքան էլ հաշվի չեն առնված: Ինչպե՞ս ենք աշխատում այս ուղղությամբ:

-Որքան հիշում եմ, այդ հայտարարությունը վերաբերում էր գերիների փոխանակմանն Իսրայելի համատեքստում…

-Բայց ասվեց, որ ընդունելի է նաև արցախյան հակամարտության համատեքստում:

-Այսպես ասենք, մենք միշտ բոլոր կոնֆլիկտներին վերաբերվել ենք շատ հստակ, որ յուրաքանչյուր կոնֆլիկտ գնահատվում է և հանգուցալուծվում` ըստ իրեն: Միավորել ամենը մեկ փաթեթի մեջ և փորձել գտնել միաձև մոտեցում, երբեք չի աշխատի:

-Մենք այդ մեսիջները հասցնո՞ւմ ենք ռուսական կողմին և ընկալելի՞ են արդյոք:

-Հուսով եմ՝ վստահում եք, որ մենք չենք տանում դա և մեր մեջ պահում: Բնականաբար, իհարկե, սա երկխոսություն է: Ի վերջո, խոսքը վերաբերում է Ռուսաստանին, որը մեր դաշնակցային գործընկերն է, և որի հետ մենք ունենք աշխատելու բավական լավ ձևավորված հստակ եղանակներ, մշտական առնչություններ, երկխոսության, մշտական աշխատանքի հսկայական ծավալ: Առիթներն ունենք, միմյանց հետ, իհարկե, խոսում ենք, բա ինչպե՞ս են անում դաշնակիցները, դաշնակից գործընկերները` իհարկե խոսելով, միմյանց բացատրելով և միմյանց հետ հարցերը բարձրացնելով և փորձելով գտնել լուծումներ:

-Արցախյան թեման փակելով` անդրադառնանք վերջին հարցին, որը վերաբերում է խաղաղությանը պատրաստելուն, շատ է շրջանառվում այդ հարցը: Այսօրվա պայմաններում, երբ նույնիսկ առկա պայմանավորվածությունների պարագայում  միևնույն է, հռետորաբանությունը չի նվազում, միևնույն է, խախտումներ ունենում ենք, այդ թվում նաև՝ վերջին օրերին Ադրբեջանում նոր փաստեր գտան, որ Երևանը, այսպես ասած, «ադրբեջանական» տարածք է, այսինքն` նույնիսկ այդ քարոզչությունը չի դադարում, որքանո՞վ է արդիական խաղաղության մասին խոսելը: Արդյոք մեզ մոտ նման դիսկուրսի առկայությունը նորմա՞լ է, եթե Ադրբեջանում չկա այդ դիսկուրսը:

-Եթե մենք ընդունենք այդ մարտավարությունը, արդյոք մենք իրապես դրանից մեզ բավարարվա՞ծ ենք զգալու, արդյոք մեր ինքնավստահության զգացումը ինչ-որ տատանում ո՞ւնի, որ մենք այլ կերպ անդրադառնանք այդ հարցին: