Լույս է տեսել սբ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» ստեղծագործության արևելահայերեն նոր թարգմանությունը. հարցազրույց թարգմանության հեղինակ Տեր Մեսրոպ քահանա Արամյանի հետ

Շուրջ 30 տարի Տեր Մեսրոպ քահանա Արամյանն աշխատել է Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» ստեղծագործության արևելահայերեն թարգմանության վրա: Գիրքը հրատարակվել է Արթուր Ջանիբեկյանի մեկենասությամբ: Գրքի թարգմանության ընթացքի և, առհասարակ, Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» աշխատության համամարդկային արժեքի մասին Tert.am-ը զրուցել է Տեր Մեսրոպ քահանա Արամյանի հետ:

- Տեր Մեսրոպ, 30 տարվա ընթացքում գրաբարից արևելահայերեն եք թարգմանել սբ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» ստեղծագործությունը: Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս որոշեցիք հանձն առնել այս գործը՝ հաշվի առնելով, որ արդեն իսկ կան ստեղծագործության  արևելահայերեն թարգմանություններ:

- Ավելի քան 30 տարի զբաղվում եմ հոգևոր գրականության թարգմանություններով: Երբ դարձա հոգևորական, եկեղեցու հայրերի աստվածաբանական երկերի ուսումնասիրությունը, թարգմանություններ կատարելը դարձան իմ հոգևոր գործունեության հիմնական ուղղությունները: Նարեկացու «Մատյան ողբերգության»–ը  հայ հոգևոր ժառանգության թագն ու պսակն է, և բնականաբար այն միշտ եղել է իմ թարգմանական ճիգերի կենտրոնում: Այն աստվածաբանական-փիլիսոփայական բավականին բարդ ստեղծագործություն է: Խորհրդային տարիներին կատարված արևելահայերեն թարգմանությունները խնդրահարույց են իմաստային տեսանկյունից, դրանցում հեղինակի մտքի ընթացքը շատ հաճախ կտրվում է, իմաստներն աղավաղվում են, առկա են բազմաթիվ թարգմանական սխալներ: Որպես ժամանակի տուրք` փորձել են «Մատյանը» պաճուճել անընդունելի հանգավորմամբ և բանաստեղծականությամբ, մինչդեռ այն արձակ ստեղծագործություն է, որում ընդամենը մի քանի հատված է հեղինակը ներկայացրել հանգավոր խոսքով: Նարեկացու ստեղծագործականությունը, իհարկե, օժտված է  բարձր երաժշտականությամբ, բայց դա հոգու երաժշտությունն է, որը դուրս է  արտաքին բանաստեղծականության սահմաններից: Մի խոսքով՝ իմաստային շեղումները և Նարեկացուն ոչ հարիր պաճուճանքներն ու իմպրովիզացիաները բավականին խրթին են դարձնում այդ թարգմանությունների ընկալումը: Իմաստային տեսանկյունից անթերի չեն նաև մինչ այդ կատարված արևմտահայերեն թարգմանությունները: Սակայն որքան էլ մենք քննադատաբար մոտենանք այդ թարգմանական փորձերին, պետք է խոստովանել, որ յուրաքանչյուր թարգմանիչ ունեցել է իր բացահայտումները և իր ներդրումն է բերել այս բարդ ստեղծագործության ընկալմանը: Բնականաբար, ես օգտվել եմ «Նարեկի» թարգմանական մտքի ձեռքբերումներից: Իմ կատարած թարգմանությունն իր բնույթով իմաստային է: Փորձել եմ փոխանցել այն, ինչ ասում է հեղինակը: Բացի դրանից, փորձել եմ հնարավորինս հարազատ մնալ բնագրին: Այս հանգրվանին հասնելու համար ես ինքս պետք է մի ամբողջ կյանքի ճանապարհ անցնեի և հասունանայի, քանի որ այդ գիրքը մարդուց պահանջում է վերափոխվել. ես ինքս պետք է փոխվեի, որպեսզի այս թարգմանությունն ամբողջացնելուն արժանանայի:

- Թարգմանական աշխատանքներում սովորաբար ընթերցողը տեսնում է նաև թարգմանչին: Ձեզ հաջողվե՞լ է Ձեր ես-ը «կորցնել» այս աշխատանքը կատարելիս:

- Թարգմանությունը լռության արվեստ է: Թարգմանչի անձն ընդհանրապես չպետք է երևա թարգմանության մեջ: Եթե դուք տեսնում եք թարգմանչին, ուրեմն դա լավ թարգմանություն չէ: Ասվածը վերաբերում է հատկապես հոգեշունչ գրվածքներին՝ Աստծո շնչով գրված ստեղծագործություններին: Աստծո շնչին այլ շունչ չպետք է խառնել: Իսկ Նարեկացին բացառիկ հոգեշունչ գրվածք է, շատ զգույշ պետք է լինենք՝ մեր անձն այստեղ ի ցույց չդնելու համար: Թարգմանությունը ընդամենը մի թափանցիկ ապակի պետք է լինի, որն ապահովում է  հեղինակի և ընթերցողի անմիջնորդ հաղորդակցությունը: Հուսամ, որ ինձ հաջողվել է ինձանից խուսափել, բայց դրա գնահատականը պետք է տա ընթերցողը:

- Հաճախ կարելի է լսել՝ Նարեկացու «Մատյանը» խրթին է կարդալու համար: Թարգմանությունը կդյուրացնի՞ ստեղծագործության ընկալումը: 

- Նախ՝ Նարեկացու ստեղծագործությունը բարդ է, և որևէ թարգմանություն չի կարող խուսափել այդ բարդությունից: Թարգմանել չի նշանակում պարզունակացնել: Ընթերցողից պահանջվում են զգալի ճիգեր՝ այս ստեղծագործությունը հասկանալու համար: Կարևոր է հետևել հեղինակի մտքի ընթացքին, զգալ «Մատյանի» ներքին շունչը և հաղորդակից լինել նրա սրբարար զորությանը: Կյանքում ոչ մի բարձր բան հեշտությամբ չի ձեռք բերվում, առավել ևս` հոգևորը: Ի վերջո, այս գիրքը մեզանից պահանջում է վերափոխվել. այն աղոթագիրք է, կատարելության ճանապարհով գնացողների համար է: Այն սեղանի գիրք չէ, որ հեշտ ընթերցես ու ժամանակ անցկացնես:  Լեզվական տեսանկյունից՝ շատ մարդիկ, նույնիսկ լավ հայերեն իմացողները, Նարեկացի կարդալիս իրենց անգրագետ են զգում: Մենք նույնիսկ մեր հայերենի վրա պետք է աշխատենք, որ կարողանանք Նարեկացի կարդալ: Բայց դա էլ բավական չէ: Առանց Աստվածաշունչը լավ իմանալու և հոգևոր գիտելիքներով զինված լինելու՝ դժվար է Նարեկացի հասկանալ: «Մատյան ողբերգության»–ը սահմանում է հոգևոր ճանաչողության բարձր չափանիշներ, և եթե մենք բռնել ենք կատարելության վերընթացի ճամփան, պետք է պատրաստ լինենք դժվարություններ հաղթահարելու:

- Ի վերջո, ո՞րն է «Մատյանի»՝ տիեզերական արժեք լինելու գաղտնիքը:

- Նարեկացին համայն մարդկության սեփականությունն է: Եվ երբ նա տիեզերական ուսուցիչ հռչակվեց, ընդամենը փաստագրվեց այդ երևույթը: Մատյանը մարդկության ձայնն է՝ ուղղված առ Աստված: Նարեկացին բոլոր մարդկանց անունից է խոսում ու պնդում է՝ իր ստեղծագործության հեղինակը հենց ինքն Աստված է: Նարեկացին «Մատյանում» չի գործածում «հայ» և «Հայաստան» բառերը, սակայն նրա ստեղծագործությունը ամենախոր ազդեցությունն է ունեցել մեր ժողովրդի ազգային ինքնագիտակցության վրա: Նարեկացին ընդարձակել է հայ լինելու իմաստը` վերածելով այն համամարդկային առաքելության: Նարեկացու Հայաստանը սոսկ աշխարհագրական տարածք չէ, հոգևոր գիտակցության ակունք և մեծագույն վկայություն ողջ մարդկության համար: Ավելի քան 1000 տարի Նարեկացին մեզ դարձրել է ուրիշ որակի ժողովուրդ: Երբ Նարեկացին տիեզերական ուսուցիչ հռչակվեց, մենք միգուցե չգիտակցեցինք, որ մենք էլ դարձանք մարդկության ուսուցիչ: Պետք է մտածել՝ ինչ է նշանակում ուսուցիչ լինել, ինչ ենք սովորեցնելու մարդկությանը, սովորեցնելու համար մենք ինչ օրինակ պետք է ծառայենք: Եթե մենք չտեսնենք մեր մեծությունը և չգիտակցենք մեր առաքելության վեհությունը, անընդհատ կտառապենք փոքրության բարդույթից:

Նարեկացու աղոթքները լուսավորում են մեր ազգային հոգին և բացառիկ հնարավորություն ընձեռում` ինքներս մեզ տեսնելու Աստծո ստեղծագործության մեծ պատկերի մեջ և գիտակցելու մեր գոյության նպատակն ու առաքելությունը:

- Նարեկացու աղոթքներին վերագրվում են բազմաթիվ զորություններ, մասնավորաբար՝ բժշկական հատկություններ: Այդ զորությունները գործո՞ւմ են ինքնաբերաբար՝ անկախ մեր կամքից և մոտեցումից:

- Մեր հոգիները տարբեր հիվանդություններ ունեն: Ամեն անգամ, երբ մարդն առնչվում է մեղքի հետ, նրա հոգին հիվանդանում է և երբեմն` ծայրահեղ կերպով: Այս գիրքը դարերի ընթացքում շատ-շատերին է օգնել, բայց պետք է զգույշ լինել, որ այս երևույթը չվերածենք սնահավատության: Այս գիրքը գրվել է կարդալու և հասկանալու համար, այլ ոչ թե բարձի տակ դնելու: Այն ունի բժշկական և այլ զորավոր հատկություններ, բայց այդ ամենը գործում է ըստ մեր հավատքի: Մենք պետք է հասկանանք, որ այդ աղոթքները ոչ թե ինքնաբերաբար են աշխատում, այլ դրանց ներգործությունը մեծապես կախված է մեր մոտեցումից: Աղոթքի իմաստները շատ կարևոր են: Աղոթելու համար պետք է ներքնապես աշխատել: Առանց հասկանալու, առանց ներքին ճիգերի աղոթելով`մենք արժեզրկում ենք աղոթքի էությունը և վիրավորում Աստծուն:

«Մատյանի» հիմնական թեման ապաշխարությունն է: Առանց սեփական մեղքերը տեսնելու և խորապես զղջալու հնարավոր չէ ընթանալ հոգևոր ճանապարհով: Սակայն ինչպե՞ս մարդը տեսնի իրեն և ամբողջապես կանգնի Աստծո առաջ, երբ մարդն անընդհատ փախչում է ինքն իրենից: Նարեկացին փակում է մեր փախուստի բոլոր ճանապարհները և մեզ լիակատար անկեղծության հնարավորություն ընձեռում: «Մատյան ողբերգության»–ը կարծես բազմանիստ մի հայելի է, որն ամեն կողմից քեզ ցույց է տալիս մարդուն: Եթե ինձ հարցնեին՝ ինչպես կարելի է բնորոշել այս գիրքը, ես կասեի՝ այս գիրքը մարդու մեծագույն գյուտն է քրիստոնեական պատմության մեջ: Հավատացե՛ք՝ մարդը կարող էր կորչել աստվածաբանական, մշակութային, քաղաքակրթական վերամբարձությունների մեջ: Եվ Նարեկացու ժամանակաշրջանում՝ քրիստոնեության առաջին հազարամյակի ավարտին, սուր անհրաժեշտություն էր առաջացել վերադառնալու ավետարանական ակունքներին, նորից գտնելու մարդուն: Որովհետև Աստված մարդացել է՝ մարդուն գտնելու և փրկագործելու համար: Եվ Նարեկացու`մարդու գյուտը Աստծո սիրո մեջ, մարդու ներաշխարհի նրա հանճարեղ տեսողությունը, ըստ էության, բացեցին հողեղենի և երկնայինի մտերմության, մարդու ինքնաճանաչողության մի նոր դարաշրջան մարդկության համար:

– Մեր նախնական զրույցում նշեցիք, որ Ձեր և գրքի մեկենաս Արթուր Ջանիբեկյանի համար նվիրական ու նուրբ թեմա է Նարեկացին: Պատմեք ձեր համագործակցության մասին:

- Արթուր Ջանիբեկյանի հետ ես առաջին անգամ հանդիպել եմ` զրուցելու Նարեկացու մասին: Մեր ծանոթությունը վերածվել է ընկերության, եղբայրության և համագործակցության՝ ամենատարբեր ուղղություններով: Նարեկացին մեզ համար նվիրական թեմա է: Մենք ցանկանում ենք պատշաճ կերպով ներկայացնել Նարեկացուն թե՛ հայերիս, թե՛ աշխարհին: Նախ մենք` հայերս, կարիք ունենք նորովի վերաբացահայտելու Նարեկացուն: Ծրագրում ենք Նարեկացու ժառանգությունը ներկայացնել նաև օտար լեզուներով: Ընթացքի մեջ է «Մատյանի» չինարեն թարգմանությունը: Իհարկե, Նարեկացին ժամանակակից մարդուն ներկայացնելու համար միայն հրատարակությունները բավական չեն: Անհրաժեշտ են ֆիլմեր, հաղորդումներ, կրթական ծրագրեր: Այդ ուղղությամբ նույնպես աշխատանքներ ենք տանում:

– Տեր Մեսրոպ, ի վերջո, գիրքը ե՞րբ և որտեղի՞ց կարող ենք ձեռք բերել:

- Գիրքը բոլոր գրախանութներում կլինի արդեն շնորհանդեսից հետո, որը նախատեսված է հունիսի 22-ին: 


Լուսանկարները՝ Էլեն Գասպարյանի