ՀՀ նոր իշխանությունն ուժեղացրել է իր դիրքերը պետական կառույցներում, բայց ոչ միշտ բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների հաշվին․ Ալեքսանդր Բոժկո

Tert.am-ը ՀՀ-ում Ուկրաինայի նախկին արտակարգ և լիազոր դեսպան Ալեքսանդր Բոժկոյի հետ զրուցել է հեղափոխությունից մեկ տարի հետո Հայաստանի գրանցած արդյունքներից: Նա նշեց, որ, իհարկե, նոր իշխանությունը մեկ տարվա ընթացքում ուժեղացրել է իր դիրքերը պետական կառույցներում, բայց, ինչպես պարզվել է, դա ոչ միշտ է արել բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների հաշվին:

-Պարո՛ն Բոժկո, արդեն մեկ տարուց ավելի է, Հայաստանը մտել է հետհեղափոխական փուլի մեջ: Ակնկալվում է, որ բարեփոխումներն արդեն իրենց հունի մեջ կընկնեն և արդյունքներ կտան: Շատ լավ ծանոթ լինելով հայկական իրականությանը՝ ի՞նչ տպավորություն եք ստանում կողքից․ կա՞ հստակ ռազմավարություն՝ երկրում տնտեսական, քաղաքական, դատաիրավական բարեփոխումներ անելու:

-Մեկ տարի առաջ մենք Հայաստանում ականատես դարձանք էմոցիոնալ բարձունքի, որը Հայաստանում կոչվեց թավշյա հեղափոխություն: Աջակցելով Նիկոլ Փաշինյանին և նրա քաղաքական ուժին՝ հայ ժողովուրդն այդպիսով արտահայտեց իր անհամաձայնությունը երկրում տիրող կարգերի, ինչպես նաև գործազրկության, ցածր աշխատավարձերի, դատական համակարգի անարդարության և երկրում բացակայող անհրաժեշտ բարեփոխումների նկատմամբ:

Բնական է, որ այդ էմոցիոնալ ֆոնի վրա հայ հասարակության մոտ առաջացավ նաև բոլոր ոլորտներում արագ փոփոխությունների մեծ սպասում: Այստեղից էլ և ձգտումը ժողովրդի մոտ, որ տեսնեն հեղափոխական փոփոխությունների պտուղները: Էմոցիաները՝ էմոցիաներ, բայց իսկ կյանքը, ինչպես մենք գիտենք, թելադրում է իրենը:

Ընդհանուր առմամբ, ես անցած տարին կանվանեի շատ կարևոր հայ հասարակության համար: Առաջին հերթին, բոլոր տեսակի օբյեկտիվ դժվարությունները հաշվի առնելով՝ պետք է նկատել, որ տնտեսության մեջ «ատկատ» չի եղել, ինչը շատ հազվադեպ է լինում իշխանափոխության ժամանակ, և երկրում պահպանվել է առաջընթացը զարգացման բոլոր ուղղություններում: Կառավարությունն ընտրել է մոնոպոլիաների դեմ պայքարի կուրս, և անգամ կան որոշակի շարժեր այս ասպարեզում:

Գլխավոր դատախազությունը հայտարարում է իր հակակոռուպցիոն գործունեության մեջ շոշափելի արդյունքների մասին: Քայլեր են ձեռնարկվել նաև երկրի պաշտպանունակության բարձրացման ուղղությամբ: Նոր ղեկավարությունը վճռական հայտարարել է Հայաստանում ֆեոդալական կարգերի դադարեցման (հայաստանյան մի վերլուծաբանի արտահայտությամբ) և մի այնպիսի տիպի երկրի անցման մասին, որն աշխատում է հասարակության համար: Բայց գլխավորը՝ սկսվել է շատ դժվար աշխատանք՝ դեկլարացիոն հայտարարությունները կյանքի կոչելու գործընթաց: Հնարավոր է, որ դա տեղի է ունենում ոչ այդքան արդյունավետ և արագ, որքան որ ցանկալի կլիներ: Դրա համար անհրաժեշտ է եղել կարճ ժամանակամիջոցում ստեղծել կադրային և օրենսդրական բազա: Եվ պարզվեց, որ դրա հետ կապված առաջացել են որոշակի խնդիրներ:

Այո,՛ նոր իշխանությունը մեկ տարվա ընթացքում ուժեղացրել է իր դիրքերը պետական կառույցներում, բայց ինչպես պարզվեց, ոչ միշտ բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների հաշվին: Նման խնդրի բախվել է նաև Ուկրաինան 2014-2018 թվականներին, երբ բարեփոխողների պոտենցիալը համալրվում էր դրսից հրավիրված կառավարիչների հաշվին` իմիջիայլոց, ոչ միշտ հաջող կադրերի: Ամենայն հարգանք տածելով Վրաստանում նրա կատարած բարեփոխումների նկատմամբ՝ պետք է նկատել՝ Միխեիլ Սաակաշվիլիի հետ հայտնի «էպոպեան» ի՞նչ արժեցավ: Ինչպես ինձ է թվում՝ խորհրդարանական ընտրություններն էլ իրենց ազդեցությունը չունեցան արագ փոփոխությունների վրա: Մի քաղաքական ուժի ճնշող մեծամասնություն լինելը՝ իր կողմից հայտարարված ամբողջ հեղափոխականությամբ, որը կոչված է ներկայացնելու հասարակության քաղաքականության սպեկտրը, նեղացրել է Ազգային ժողովի պոտենցիալը: Սա էլ երևի պատճառն է Ազգային ժողովի կողմից հասարակության համար բարեփոխումներ պատրաստող օրենքների համեստ արդյունքի: Նույնը վերաբերում է այն փաստաթղթին, որը պետք է ներկայացներ Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը, որտեղ գրված կլինեին Հայաստանի բարեփոխիչ քայլերն իր առաջ դրված խնդիրները լուծելու փուլային ծրագրով: Այդ իսկ պատճառով այս պահին հասարակության համար շոշափելի արդյունքների բացակայությունը, հատկապես հայաստանյան տնտեսության ոլորտում, միանգամայն հասկանալի է:

Աշխատատեղերի քանակը 50 հազարով ավելացնելը, ինչի մասին հայտարարում է Փաշինյանի կառավարությունը, իհարկե, լավ է, բայց իրավիճակը հիմնովին չի փոխում, հատկապես եթե հաշվի ենք առնում, որ տնտեսության բարելավումը կապված է երկիր արտասահմանյան ներդրումների հոսքի հետ, ինչը նաև օբյեկտիվ պատճառներով չի լինում: Մենք բոլորս տեղյակ ենք, օրինակ, Ամուլսարի շուրջ ստեղծված ոչ պարզ իրավիճակից: Սա ինձ հիշեցնում է 2009 թվականին Գագիկ Ծառուկյանի հրավերով Վիկտոր Յանուկովիչի այցը, որն այն ժամանակ դեռ նախագահ չէր, այլ «Ռեգիոնների առաջնորդ» կուսակցության ղեկավարը: Նա Հայաստան էր եկել հայկական ծագմամբ ուկրաինացի ազդեցիկ գործարարի ուղեկցությամբ: Հիշում եմ, որ ուկրաինացի գործարարների հետ հանդիպմանը նախագահ Սերժ Սարգսյանը ամեն ջանք գործադրում էր՝ հետաքրքրելու այդ գործարարին, որ նա ներդրումներ անի Հայաստանի տնտեսության մեջ՝ «նկարելով» նրա համար բավականին գունավոր պատկեր, բայց նա, որպես պատասխան միայն ժպտաց և գլխով արեց:

Հետո ես հետաքրքրվեցի նախագահի առաջարկին նրա՝ բավականին զուսպ արձագանքի պատճառի մասին: Նա դա բացատրեց բավականին յուրահատուկ ձևով՝ «այո՛, ես կարող էի Հայաստան մտնել իմ կապիտալով, բայց վախենամ, որ ես այնտեղից դուրս կգամ ոչ միայն առանց կապիտալի, այլ նաև, կներեք արտահայտությանս համար, առանց անդրավարտիքի»: Իմիջիայլոց, շուտով այդ գործարարը ընդլայնեց իր բավականին հաջողակ գործունեությունը, բայց ոչ թե Հայաստանում, այլ՝ Արաբական Միացյալ Էմիրությունում:

Այդ իսկ պատճառով նոր իշխանությունների խնդիրը մնում է նույնը՝ աշխատել երկրում օրենսդրական այնպիսի մթնոլորտ ստեղծելու ուղղությամբ, որ այն լինի գրավիչ արտասահմանյան ներդրողների համար՝ հատկապես հայկական ծագմամբ: Եվ պետք է որքան հնարավոր է արագացնել բարեփոխումների անցկացումը բոլոր ոլորտներում, մասնավորապես դատականում, առողջապահությունում, կենսաթոշակային և այլ ոլորտներում: Եվս մեկ բան․ կարևոր է հասկանալ, որ հնարավոր չէ փոխել երկիրը՝ առանց հասարակության գիտակցությունը փոխելու: Դատելով հասարակական տրամադրություններում եղած պատերնալիզմով՝ շատերը կարծում են, որ ինչ-որ մեկը կգա և իրենց կյանքը կդարձնի ավելի լավը:

- Ի՞նչ կարծիք ունեք ՀՀ իշխանությունների վարած արտաքին քաղաքականության վերաբերյալ․ որոշվել է վարել բալանսավորված քաղաքականություն, առավել զարգացնել հարաբերությունները Ռուսաստան հետ, արդյունավետ դարձնել ՀԱՊԿ-ին և ԵԱՏՄ-ին մեր անդամակցությունը: Մեկ տարվա ընթացում ի՞նչ դինամիկա եք տեսնում այս ուղղությունում մեր վարած քաղաքականությունից:

-Ես կարծում եմ, որ միջազգային հարթակում Հայաստանը կարողացել է ամրապնդել իր դիրքերը՝ շնորհիվ ինչպես Արևելքի, այնպես էլ Արևմուտքի հետ երկխոսության: Շատ լավ հասկանալով, թե ինչ նշանակություն ունի Ռուսաստանը Հայաստանի համար, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է իրեն որպես ընդունակ դիվանագետ՝ այդ երկրի հետ բանակցություններ վարելու համար՝ երկիր, որն անհույս հիվանդ է տարբեր տեսակ կայսերապաշտական սինդրոմներով: Չնայած, իմ կարծիքով, իր կողմից արված զիջումը՝ հայկական կոնտիգենտի մասնակցությունը Սիրիայում, այն արդյունքը չի տվել, ինչ ինքն ակնկալում էր: Ցավոք, Ռուսաստանը նախկին խորհրդային միության երկրներին իրեն հավասար գործընկեր երբեք չի դիտարկել և չի դիտարկելու և նրանց հետ հարաբերություններում առաջնորդվելու է՝ միայն իր ազգային առաջնահերթությունները հաշվի առնելով: Դրան են ծառայում նաև իր նախաձեռնությամբ «ԵՎՐԱԶԵՍ»-ի և ՀԱՊԿ-ի ստեղծումը, ինչում համոզվելու հնարավորություն Հայաստանն ունեցել է ամբողջ ապրիլյան պատերազմի ժամանակ, երբ իրականում մնաց ագրեսորի հետ միայնակ՝ չնայած անդամ երկրներից մեկի վրա հնարավոր հարձակման դեպքում կիրառվող կոլեկտիվ անվտանգության մասին հոդվածի առկայությանը:

Հայաստանի համար այս կառույցների դեպքում մանևրելու կամ դրանց միջև բալանս գտնելու հնարավորություններն այնքան են, որքան կարող են իրենց թույլ տալ մեծ գործընկերները, ինչպես մենք տեսանք ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի նշանակման ժամանակ: Այստեղից պարզ է դառնում Ռուսաստանի կասկածամտությունը Հայաստանում տեղի ունեցող փոփոխությունների վերաբերյալ, քանի որ Մոսկվան այստեղ տեսնում է թաքնված փորձ՝ իր վերահսկողությունից դուրս գալու՝ եթե ոչ հիմա, ապա ապագայում:

- Մյուս կողմից՝ նկատելի է, որ Եվրամիությունն աջակցում է Հայաստանում բարեփոխումների իրականացմանը․ ֆինանսական աջակցությունն է ավելացնում: Ի՞նչ եք կարծում՝ կհաջողվի՞ ՀՀ իշխանություններին զարգացնել իր հարաբերություններն Արևմուտքի հետ՝ չարժանանալով Ռուսաստանի դիմադրությանը: Ինչպե՞ս կարելի է պահել բալանսը:

-Ռուսաստանը մշտապես ձգտելու է սահմանափակել Արևմուտքի ազդեցությունը Հայաստանի վրա բոլոր ոլորտներում: Չէ՞ որ մենք բոլորս մեր կամքով կամ առանց մեր կամքի դարձել ենք Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև գլոբալ հակասությունների մասնակիցները․ վերջինս իր ամբողջ ուժով վախեցնելով ռուսական սպառնալիքներով՝ փորձում է խաղալ կա՛մ իր հարևանների, կա՛մ առանձին արևմտյան քաղաքական գործիչների հետ: Այս իմաստով՝ կարծում եմ՝ պետք չէ, որ Հայաստանը տուրք տա Ռուսաստանի ճնշումներին, ինչպես դա եղավ Իրան-Վրաստան տրանզիտ գազատարի կառուցման ժամանակ կամ 2013 թվականին՝ Եվրամիության հետ տնտեսական ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուն պատրաստվելիս: Չգիտես ինչու, Հայաստանում հայ-ռուսական հարաբերությունները դիտարկում են Հայաստանի համար Ռուսաստանի կարևորության տեսանկյունից, բայց Հայաստանը ևս պակաս կարևոր չէ Ռուսաստանի համար՝ հատկապես հայկական պլացդարմի առկայության համատեքստում, որը Մոսկվայի համար ծառայում է իր հարավկովկասյան և մերձավորարևելյան քաղաքականությունն իրականացնելու համար:

-Ուկրաինայում նախագահական ընտրություններից և Վլադիմիր Զելենսկիի ընտրվելուց հետո ակնկալվում էր, որ փոփոխություններ կլինեն հայ-ուկրաինական հարաբերություններում: Ժամանակին դրանց հետընթացը պայմանավորվում էր Ռուսաստանի հետ ունեցած մեր հարաբերություններով: Այս առումով ինչ-որ բան հիմա փոխվե՞լ է:

-Կարծում եմ՝ հայ-ուկրաինական հարաբերություններում փոփոխությունները կամ ավելի ճիշտ ասած՝ ջերմացումը բավականին երկար ժամանակ է հասունացել է՝ չնայած եղած որոշակի խնդիրներին, որոնց մասին Դուք հիշատակեցիք: Դրան մղում է նաև մեր ձգտումը՝ բարեփոխել մեր երկրները, ներկայիս փուլում դրանց զարգացմանը տալ մեծ դինամիկա, ընդհանուր քայլեր ձեռնարկել մեր հասարակություններին տարբեր եվրոպական ստրուկտուրաներում ինտեգրելու համար և վերջապես, դրան մղում է նաև՝ եվրոպական քաղաքակրթությանը մեր ժողովուրդների պատկանելությունը:

-Ուկրաինայի նորընտիր նախագահի հայտարարությունը, որ Պորոշենկոն չի եկել, բայց ինքը կգա Հայաստան, քննարկումների թեմա դարձավ Հայաստանում: Նա դեռ նոր է անցել իր պարտականությունների կատարմանը, սակայն Դուք տեսնու՞մ եք երկու երկրների հարաբերությունների զարգացման հեռանկար: Ու՞մ դաշտն է ընկած «գնդակը», ո՞ր կողմն առավել շատ պետք է աշխատանք տանի այդ ուղղությամբ:

-Հուլիսի 21-ին մեր երկրում տեղի ունեցան Ուկրաինայի Գերագույն խորհրդի արտահերթ ընտրություններ, որի ժամանակ «Ժողովրդի ծառա» կուսակցությունը, որը ղեկավարում է նախագահ Զելենսկին, լավագույն արդյունքները ցույց տվեց:

Հաշվի առնելով, որ Ուկրաինան խորհրդարանական երկիր է, պետք է նշել, որ նախագահ Զելենսկիի և նրա քաղաքական ուժի համար ընտրությունների արդյունքում կստեղծվի հնարավորություն՝ ձևավորել նաև գործադիր և օրենսդիր մարմիններ: Հենց դրանից հետո էլ մենք արդեն կկարողանանք քիչ թե շատ ամբողջական պատկերը ստանալ «ժողովրդի ծառաների» առաջնահերթությունների մասին՝ ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին քաղաքականության մասով:

Իհարկե, անձնական գործոնը միջազգային քաղաքականությունում մեծ դեր է խաղում: Զելենսկիի Հայաստան հնարավոր այցը և բարձր մակարդակով երկկողմանի բանակցությունները, վստահ եմ, հայ-ուկրաինական հարաբերությունների ակտիվացմանը կնպաստեն:

Նման շոշափելի առաջմղում մեր հարաբերություններին հաղորդեց հեռավոր 1996 թվականին այն ժամանակվա Ուկրաինայի նախագահ Լեոնիդ Կուչմայի առաջին այցը, որը պատրաստելու հնարավորությունն ու դրան մասնակցելն ինձ բախտ վիճակվեց: Բայց, որպեսզի այցը տա սպասված արդյունքները, անհրաժեշտ է անցկացնել հայ-ուկրաինական միջկառավարական նիստ, որի ժամանակ պետք է նայել մեր մոտ եղած բոլոր խնդիրները: Իսկ մինչ այդ՝ պետք է նշանակել Հայաստանում Ուկրաինայի դեսպանին՝ նախագահի աշխատակազմի կողմից հետկանչված Ուկրաինայի դեսպան Պյոտր Լիտվինի փոխարեն: Այսինքն՝ ինչպես տեսնում ենք, դա այդքան էլ շուտ չի կարող լինել: Ինչ վերաբերում է ձեր հարցին, թե ում դաշտում է գտնվում գնդակը և կողմերից որին է առավել անհրաժեշտ հարաբերությունների բարելավումը, ապա ես կարծում եմ, որ պետք է լինի երկկողմանի հետաքրքրություն: