Տնտեսության «աքիլլեսյան գարշապարը». խնդիրը կլուծվի՞

Դեկտեմբերի 16-ին վարչապետ Փաշինյանի մոտ տեղի էր ունեցել խորհրդակցություն, որի ընթացքում քննարկման առարկա էր դարձել գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման 2020-2030 թվականների ռազմավարության նախագիծը:

Ինչպես նշել էր նախարար Տիգրան Խաչատրյանը, ոլորտի զարգացման համար  ընտրվել են այնպիսի սկզբունքներ, ինչպիսիք են՝ ագրեգացումը,  առևտրայնացումը, երիտասարդության ներառումը, դիվերսիֆիկացումը և այլն:

Գյուղատնտեսության վիճակը Հայաստանում շարունակում է աղետալի լինել, և դատելով ամենայնից՝ տեսանելի ապագայում ոչ մի լավ բան առայժմ չի էլ նշմարվում: Հաջորդ տարվա համար, օրինակ  նախատեսված է 1%-ից էլ պակաս աճ, իսկ ոլորտի զարգացմանը հատկացվող բյուջետային միջոցները չեն գերազանցելու 10 մլն դոլարը, և սա այն դեպքում, երբ ոլորտում զբաղվածություն ունեցող քաղաքացիների թիվը հարյուր հազարներով է հաշվվում, իսկ Հայաստանի բնակչության ամենախոցելի շերտը կազմում է հենց գյուղացիությունը. գյուղերում աղքատությունը որոշ դեպքերում իսկապես տոտալ բնույթ է կրում՝ դրանից բխող բոլոր հայտնի հետևանքներով :

Այն, որ իշխանությունները նպատակադրվել են ռազմավարական մոտեցում ցուցաբերել ոլորտի զարգացմանը, իհարկե, լավ է, քանի որ դա հույս է ներշնչում, որ Կառավարությունում, վերջապես, հասկացել են ոլորտի զարգացման ներառական նշանակությունը, սակայն հարցը տվյալ պարագայում ոչ միայն գործիքակազմերի էֆեկտիվության, այլև ժամկետների խնդրի մեջ է. ծրագրել կարելի է շատ բան, սակայն էականն այս պարագայում այն է, թե ինչ ժամկետներում կամ ինչպես է պատրաստվում Կառավարությունն այդ ամենը կյանքի կոչել, որքանով է այդ ամենն իրատեսական:

Պետք է խոստովանել, որ Հայաստանում գյուղոլորտի զարգացման հետ կապված խնդիրներ միշտ էլ եղել են, բայց այն, ինչ կատարվում է հիմա, թերևս, աննախադեպ է: Նախ հեղափոխությունից հետո Գյուղատնտեսության նախարարությունը կազմալուծվեց. հանկարծ չգիտես ինչու պարզվեց, որ Հայաստանին նման պետական օղակ հարկավոր չէ: Ինչ վերաբերում է ցուցանիշներին, ապա դրանք իսկապես անկումային են.  նախորդ տարվա համեմատ  գյուղատնտեսական արտադրանքի ծավալը նվազել է մոտ 5%-ով: Եթե տարիներ առաջ Հայաստանում նույն կարտոֆիլի արտադրանքն այնքան արդյունավետ էր կազմակերպվում, որ բացի ներքին պահանջարկի բավարարումից, հնարավոր էր լինում տասնյակ հազարավոր տոննաների արտահանում կազմակերպել, ապա ներկայումս Հայաստանը գյուղատնտեսական ապրանքների իր պահանջարկը ստիպված է բավարարել ոչ միայն թշնամական Թուրքիայի գյուղատնտեսական ապրանքների համար սպառման շուկա դառնալու, այլև Հայաստանի սուվերենությունն այդպես էլ չճանաչած Պակիստանից ասենք 150 տոննայի չափով կարտոֆիլ ներմուծելու գնով (ըստ տնտեսական զարգացման նախաձեռնությունների կենտրոնի ներկայացրած տվյալների՝ 2019թ. 9 ամիսների ընթացքում Հայաստան է ներմուծվել 4231,7 տոննա կարտոֆիլ՝ 2018թ. նույն ժամանակահատվածի՝ 1941,3 տոննայի համեմատ՝ գերազանցելով 2018թ. ցուցանիշը 2,2 անգամ): Գործնականում նույն պատկերն է լոլիկի շուկայում, ուր թուրքական լոլիկը վաղուց է իր կայուն տեղը գտել գյուղմթերքների հայկական շուկայում՝ ի հաշիվ տեղական արտադրողի, ի հաշիվ հայ գյուղացու բարեկեցության: Բացի այս ամենը, ըստ Ազգային վիճակագրական կոմիտեի՝ դեկտեմբերին հրապարակած տվյալների՝ 2019թ. նոյեմբերին, հոկտեմբերի համեմատ, հանրապետությունում արձանագրվել է սննդամթերքի և ոչ ալկոհոլային խմիչքի 2.6% գնաճ, ինչին մեծապես նպաստել են մրգի և բանջարեղենի՝ համապատասխանաբար 3.5% և 20.1% գնաճերը: Բանջարեղենի ապրանքախմբում՝ 2019թ. նոյեմբերին 2018թ. նոյեմբերի համեմատ արձանագրվել է 10.6%, իսկ 2019թ. հոկտեմբերի համեմատ՝ 20.1% գնաճ:

Բացասական փաստերի շարադրանքը կարելի  է, իհարկե, շարունակել երկար,սակայն դրանից իրավիճակը չի փոխվի:

Իսկ ինչպիսի՞ն է իշխանությունների արձագանքը գյուղոլորտի անկման փաստի առնչությամբ: Այս հարցի պատասխանը գտնելու համար հարկավոր է ընդամենը  ծանոթանալ դեկտեմբերի 6-ին Նիկոլ Փաշինյանի՝ ԱԺ ամբիոնից ունեցած ելույթին. Փաշինյանը այս տարվա անկումային ցուցանիշները պայմանավորել էր իր կառավարության անկեղծությամբ. իբր տարիներ շարունակ այստեղ ուռճացված աճ է ցույց տրվել, կեղծ մթերումների և կեղծ արտահանումների միջոցով գյուղատնտեսությանը վերաբերող թվերն աճել են, այնինչ այժմ նման պրակտիկա չկա: «Չգիտե՞ք դուք դրա մասին: Որ կեղծ, իբր Հայաստանից խաղող են մթերել, հետո դրսից ինչ-որ կոնյակներ են բերել, որ ձևակերպեն՝ հայկական կոնյակ և այլն: Մենք փակել ենք դրա ճանապարհը»,-մասնավորաբար՝ հայտարարել էր վարչապետը:

Անկախ այն բանից, թե իշխանություններն ինչպես են հակված իրենք իրենց արդարացնել, փաստ է, որ գյուղոլորտում խնդիրների ծավալն իսկապես խեղդող է՝ գյուղմթերք արտադրող-պետություն հարաբերություններից մինչև համայնքների խոշորացումից գյուղատնտեսության համար բխող խնդիրներ, տրվող պետական սուբսիդիաների հասցեատերերի ճիշտ ընտրությունից մինչև  ոռոգման համակարգ:

Մինչդեռ տասնամյա ռազմավարական ծրագիր մշակող իշխանական թիմում նույնիսկ բավարար թվով պրոֆեսիոնալներ չկան, ներկայումս առաջարկվող լուծումներն էլ կրում են ավելի շատ հատվածական բնույթ: Մի՞թե «խելացի գոմի» կարգի մտահղացումների միջոցով են իշխանությունները փորձելու գյուղատնտեսություն զարգացնել կամ կասեցնել արտագաղթը: Ո՞րն է այն հեղափոխական գաղափարը կամ  ձեռնարկը, որը վերջապես «սայլը տեղից կշարժի», և «բարձր տեխնոլոգիական երկիր» Հայաստանը, որը փաստացի պատերազմի շեմին է, այլևս ստիպված չի լինի թուրքական գյուղմթերքի սպառման շուկա մնալ: Ե՞րբ է Հայաստանը գոնե ստրատեգիական նշանակության ապրանքների մասով հասնելու ինքնաբավության: Վերոհիշյալ ռազմավարության նախագիծը տալո՞ւ է այս հարցի պատասխանը: Եթե տալու էլ է, ապա չկա ոչ մի երաշխիք, որ այն հաջողությամբ կյանքի կկոչվի այս իշխանությունների ցածր պրոֆեսիոնալիզմի պայմաններում:


Արմեն Կարեյան