Համաներման «բարիքները»․ հեղափոխական խառնաշփոթում կալանավայրից ազատվածները չադապտացվեցին իրականությանը

Մի քանի օրից ճանապարհ կդնենք ընթացիկ տարին, ուստի փորձենք հասկանալ, թե ինչ կրիմինոգեն իրավիճակ է երկրում ու ինչ բարոյահոգեբանական մթնոլորտի պայմաններում ենք թևակոխում 2020 թվական։

Երկրում ատելության մթնոլորտը հասել է պայթունավտանգ մակարդակի՝ «սևերի» ու «սպիտակների» հրահրվող հակամարտության, հեղափոխականների ու «հակահեղափոխականների» իրական, թե մտացածին առճակատման պատճառով։  

Մտահոգիչ է այն հանգամանքը, որ «օրենքի առաջ բոլորը պետք է հավասար լինեն» նոր իշխանությունների այս հայտարարությունը շատ արագ վերածվեց՝ «օրենքի առաջ բոլորն են պատասխանատու, եթե Փաշինյանը չի ազատել նրանց պատասխանատվությունից»։ Չէ՞ որ, ըստ վարչապետի, այդպիսի դատավոր չկա, որ իր ասածը չանի, ուղղակի ինքը չի ասում, որ անեն։ Չնայած հայտնի գաղտնալսումը վկայեց, որ ում պետք է լավ էլ ցուցում տալիս է Փաշինյանը, իսկ անհնազանդ դատավորները պատժվում են տարբեր մեթոդներով։ Քաղաքակիրթ աշխարհը հազարամյակներով օրենքներ է մշակում, պատժի համարժեքության տրամաբանության մեջ տեղավորվելու համար, ամեն մի հոդված, ամեն մի դրույթ մանրակրկիտ քննարկում, մի երկիրը մյուսի հաջողված փորձը ընդօրինակում ու տեղայնացնում, իսկ մեր պարագայում, անգամ եթե ամենավերջին գրպանահատը համաձայնվի ցուցմունք տալ երկրի նախկին ամենաբարձր պաշտոնյայի դեմ, այդ գրպանահատը կարող է ազատության մեջ հայտնվել, եթե չասենք, որ կարող է նաև պաշտոն ստանալ։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ պետք է հանցագործը կամ պոտենցյալ հանցագործը վախենա օրենքից, եթե դրա կիրառման հարցում կարելի է իշխանությունների հետ սակարկել ու պայմանավորվել։ Անգամ էական չէ, թե այս կամ այն հանցատեսակի գծով հեղափոխությունից հետո հանցագործություններն ավելացել են, թե պակասել, էական է այն, որ հանցագործները դարձել են հանդուգն, կարող են օրը ցերեկով, վերահսկվող տարածքից զանգվածաբար գողություններ կատարել ավտոմեքենաներից, բնակարաններ ներխուժել առանձնահատուկ դաժանությամբ, սպանություններ կատարել բավական անմարդկային մեթոդներով։ Ի՞նչ է ստացվում․ կկատարեն հանցագործություն, կգողանան ուրիշի ունեցվածքը ու կվայելեն, կբռնվեն՝ պետության հաշվին ձրի կապրեն բանտում։ Ինչո՞ւ անազատության  մեջ գտնվողը, որ վայրկյաններն է հաշվել, թե երբ պետք է դուրս գա, այդքան հեշտությամբ կատարում է հանցագործություններ ու վերադառնում բանտ։ Չէ՞ որ նոր իշխանությունները չէին հասցրել համաներում անել ու դրա արդյունքով հպարտանալ, երբ ազատ արձակվածներից շատերը նոր հանցագործություններ կատարելու համար կանգնեցին դատարանի առաջ։ Եթե զօրուգիշեր խոսվում է, որ մի խայտառակ վիճակ է տիրում կալանավայրերում, ու այդ հարցերը դեռ լուծված չեն, իսկ պրոբացիոն ծառայությունը, դեռ դրական արդյունք չարձանագրած, համաներման շնորհիվ բացելով կալանավայրերի դռները, ի՞նչ էինք ակնկալում։ Այդ հեղափոխական խառնաշփոթում, որ ոչ գրված ոչ չգրված օրենքներով մեր անգամ ազատության մեջ գտնվող քաղաքացիների համար անհասկանալի են «խաղի կանոնները», որ չեն կարողանում ադապտացվել նոր իրավիճակին, ի՞նչ ենք ակնկալում տևական ժամանակ կալանավայրում անցկացրած, ազատությանն ու նոր իրավիճակին անպատրաստ վաղաժամկետ ազատ արձակվածներից։

Սա հիշեցնում է մի իրավիճակ, որի առաջ կանգնեցին քաղաքակիրթ Արևմուտքի տարբեր երկրներում, երբ ամենաարդիական հսկող սարքերն են տեղադրում մասսայական վայրերում, բարձր պրոֆեսիոնալ ոստիկաններով համալրում իրավապահ համակարգը, մի խոսքով՝ անում ամեն ինչ, որ տաք հետքերով բացահայտեն հանցագործին, բայց արի ու տես, որ ինչ որ մշակույթի կրողներ ու այլ «առաքելություն» ունեցողներ կապում են «շահիդի գոտին» ու տեռորիստական ակտ իրականացնելու համար ոչ միայն չեն փակում դեմքը, այլ ընդհակառակը, դա ցուցադրում են տեսախցիկների առաջ, որպեսզի հանրությունն իմանա իրենց «հերոսության» մասին։ Այ այդ ժամանակ նոր հասկացան, որ հանցագործություն կատարողներին բացահայտելը բավարար չէ, որ անօգուտ է բացահայտելով հանցագործություն կանխարգելելը, ավելի ճիշտ է վաղօրոք մտածել կանխարգելիչ քայլերի մասին։

Նույն իրավիճակն է հիմա մեզանում։ Եթե գործատուն չի վստահում անազատության վայրերում անցկացրածներին, նրանք սեփական բիզնես դնելու ունակ չեն կամ հնարավորություն չունեն, նրանց նոր ժամանակներին ու բարքերին ադապտացնող պետական կառույցները բավարար մակարդակի վրա չեն, կնշանակի մենք անզոր ենք հանդուգն հանցագործությունների դեմն առնելու հարցում։

Բավական է գործարարը չենթարկվի Փաշինյանի «խաղի կանոններին», կպարզվի որ հենց նա է ժամանակին հարկերը թաքցրել, նա է եղել ամենակատաղի օլիգարխն ու հենց նա է ճամպրուկով փողեր տարել Բաղրամյան 26։ Բավական է մի կուսակցության երիտասարդներ նոր իշխանության մի չինովնիկի դեմ ցույցեր անեն ու կպարզվի, որ նրանց դեմ արկղներով քրեական գործեր կան, ու ընթացք չի տրվել, քանի որ իրենց «խելոք էին պահում»։

Խոսք է գտնում «գողական» ենթամշակույթի վերջը տալու մասին՝ օրենքով ու հասարակական անհանդուրժողականությամբ։ Բայց հարց է ծագում՝ այդ ո՞ր մշակույթին են ենթակա գողական բարքերը, որ կոչվում է ենթամշակույթ։ Ինչպե՞ս պետք է վերացնես այդ ենթամշակույթը, երբ ամենաբարձր ամբիոնից վարչապետը հոխորտում է անցանկալիներին ասֆալտին փռել, պատին ծեփել, ձեռքերը կտրել։ Սա մեր ո՞ր մշակույթի բառապաշարն է ու իրավական գործիքը։ «Գողականը» որպես ենթամշակույթ արդեն վերացել է, բայց այլ պատճառով՝ այն ուղղակի բարձրացվել է պետական քաղաքանության մակարդակի։

Եվ այսպես․ հաջորդ տարի ի՞նչ «բագաժով» ենք մտնում։

Եթե աշխատատեղեր չեն ստեղծվում, բարենպաստ բիզնես միջավայրի բացակայության պատճառով, ներդրումներ չեն լինում՝ թե՛ դրսից, թե՛ ներսից, մարդու՝ որպես սպառողի, պահանջներն ինչպե՞ս է պետք բավարարել, որ հանցագործությունների նվազեցում ունենանք։ Երբ պաշտոնյայի՝ կաշառք չվերցնելը կոմպենսացվում է ու արդարացվում հսկայական պարգևավճարներով, իսկ հասարակ քաղաքացու համար ապրելու և արժանապատիվ ապրուստի միջոց ունենալու համար ոչինչ չի արվում, երկրում բարոյահոգեբանական մթնոլորտի բարելավման ուղղությամբ ոչինչ չի արվում, ի՞նչ ենք ակնկալում հաջորդ ու հետագա տարիներից։

Ու քանի դեռ այս հարցերը համալիր կերպով լուծված չեն, պետք է սպասենք ավելի հանդուգն ու դաժան հանցագործությունների, քանզի ոչ մի ստիմուլ չկա լինել օրինապաշտ, ու նաև վախ չկա հայտնվելու անզատության մեջ։ Ավելին, այնքան է արժեզրկվել արդարադատությունը, որ քաղաքական ակտիվիստներն ու  նախկին իշխանությունների համակիրները հպարտությամբ են ընկնում բանտ՝ դա մեկնաբանելով այնպես, կարծես իրենք ինչ-որ արժեք են ներկայացնում, որ իրենց էլ են կալանավորել, քանի որ դրանով ուզում են ի լուր աշխարհի հայտարարել, որ ում կալանավորում են, դա արվում է պատվերով ու անօրինական։

Անգամ իմաստ չկա խոսել այս ոլորտում հայեցակարգի բացակայության մասին, քանի որ երկրում մթնոլորտի փոփոխության համար ի՞նչ հայեցակարգ մշակենք, որ չլինենք չար, անբարոյական, ընչաքաղց, նախանձ, ուրիշի տարիներով ստեղծածը հեղափոխական ճանապարհով բռնազավթած։ Հեղափոխությունը արժեզրկեց մեր երկրի տարիներով, նաև հարյուրամյակներով ձեռք բերված արժեքները, վարկաբեկեց պետական, հասարակական, հոգևոր բոլոր ինստիտուտները, ու փոխարենը ի՞նչ արժեքներ առաջարկեց, որպեսզի լցներ այդ վակումը։

Մինչև այս հարցը չլուծվի գնալով ավելի շատ հանդուգն հանցագործությունների ենք ականատես լինելու, ինքնադատաստանի «շքերթի», ինչի դեմն օր առաջ պետք է առնենք, այլապես քաղացիական բախումները կդառնան անխուսափելի։