Ինչ սցենարներ սպասել ԱՄՆ–Իրան լարվածությունից և արդյոք Հայաստանը պատրաստ է դրանց

ԱՄՆ-Իրան լարվածությունը, թեպետ վերջին օրերին թուլացել է, բայց ավելի շուտ մտել է անկանխատեսելի հակամարտության փուլ։ Փորձենք այս՝ համեմատաբար խաղաղ փուլն օգտագործել ու խորհել, թե ինչ տեղի ունեցավ ու ինչ կարող է տեղի ունենալ ցանկացած պահի։

Այս տարվա սկզբին Իրանի բարձրաստիճան գեներալի սպանության հետ կապված անառողջ ակտիվություն նկատվեց մեր երկրում։ Այնպես չէ, որ այդ ակտիվ քննարկումների մեջ ռացիոնալ հատիկ չկար, որ պետք է Հայաստանը պատրաստ լինի ցանկացած հավանական զարգացման։ Միաժամանակ մտահոգության անվան տակ շատերն այնպիսի աղմուկ բարձրացրին, այնպիսի իրարամերժ զարգացման սցենարներ առաջ քաշեցին ու դրանով պարարտ հող ստեղծեցին, որ նրանց «ինադու» Փաշինյանը սար բարձրանար ու օլիմպիական հանգստությամբ խոսեր մեր քթի տակ տեղի ունեցող արյունալի իրադարձություններից։ Ու այն, որ ԱՄՆ-Իրան լարվածությունը շարունակություն չունեցավ, դա դեռ չի նշանակում, որ մեր վարչապետը ճիշտ դուրս եկավ։ Նման հանգստություն կարելի է ցուցաբերել, երբ տիրապետում ես թեմային ամբողջությամբ, կամ էլ երբ բացարձակապես չես տիրապետում։ Ինչո՞ւ մեր պարագայում իմ կարծիքով երկրորդն է, քանի որ եթե անգամ Փաշինյանն ամբողջությամբ տիրապետեր իրավիճակին, լարվածության էսկալացիան մեզնից կախված չէ, ու մենք լավագույն դեպքում ավելի մեծ լարման պարագայում կարող էինք դուրս գալ քիչ կորուստներով։ Սա մեր խաղը չէ, որ ակտիվ խաղանք կամ պասիվ, մենք խաղի մեջ կարող ենք ներքաշվել ավել կամ պակաս, ուստի եթե հավանական զարգացումներին ամբողջությամբ տիրապետես ոչ մի պարագայում չես կարող հանգիստ լինել, քայլերդ ու գործողություններդ պետք է լինեն հավանական զարգացումներին համարժեք։

-Իրանը չի ասել, թե Իրաքում տեղակայված ամերիկյան ռազմաբազաներին հասցված պատասխան հարվածներից հետո ընդհանրապես դադարեցնում է ԱՄՆ-ին հարված հասցնելու մտքից, ուղղակի եղածը համարժեք համարեց Սոլեյմանիի սպանությանը, ու անցնելու է այլ տիպի հարվածների, որոնց մասին կարող ենք իմանալ ամեն պահի, ու որը կարող է ավելի մեծ լարվածություն առաջացնել տարածաշրջանում։

-ԱՄՆ նախագահն Իրանի դեմ լայնամասշտաբ պատերազմն այս պահին բացառել է, բայց հայտարարել ավելի կոշտ պատժամիջոցների մասին, ինչը նույնպես ազդելու է մեզ վրա։

- ԱՄՆ նախագահը վստահաբար պնդեց, որ թույլ չեն տա, որ Իրանը միջուկային զենք ունենա։ Ու սա այն դեպքում երբ, ըստ Իրանի կառավարության՝  օրերս տարածած հայտարարության «Իրանը վերջնականապես հրաժարվում է միջուկային ծրագրերի սահմանափակումներից: Այսպիսով` իրանական միջուկային ծրագիրը չի ունենա ոչ մի սահմանափակում արտադրության մասով, ներառյալ հարստացման հզորացումը, տոկոսային հարաբերակցությունն ու ուրանի հարստացման քանակը, ինչպես նաև այս ոլորտում հետազոտություններն  ու  ծրագրի հետագա զարգացումը»: Կնշանակի ցանկացած պահի ԱՄՆ կարող է հայտարարել, որ Իրանը շարունակում է ակտիվորեն զբաղվել ուրանի հարստացմամբ, իսկ դա առիթ է՝ «թույլ չտալու» դա։ Իսկ դա կարող է հանգեցնել նրան, որ ԱՄՆ խորքային ռումբերով հարվածի Իրանի ստորգետնյա միջուկային գործարաններին։ Այլապես ի՞նչ է նշանակում՝ «թուլ չենք տա», եթե ցամաքային գործողություններն այս փուլում բացառում ես, հազիվ թե ԱՄՆ-ը նկատի ունի, որ այնպիսի ամոթանք կտա Իրանին, որ կհրաժարվեն միջուկային ծրագրից։ Իսկ նայել ե՞նք, թե ուղիղ գծով մեր սահմանից քանի կիլոմետրի վրա է Իրանի գոնե մեզ հայտնի միջուկային 17 օբյեկտներից ամենամոտը, խորքային ռումբով հարվածելու դեպքում հնարավոր չէ՞, որ դա հանգեցնի մեզ մոտ երկրաշարժի, երբ գտնվում ենք սեյսմիկ ակտիվ գոտում։

- Չի բացառվում, որ Իրանին հարված հասցնելու նախաձեռնողը կարող է լինել Իսրայելը, որը վախենալով, որ Իրանը, այնուամենայնիվ, կունենա միջուկային զենք, իսկ դա առաջին հերթին լրջագույն սպառնալիք է հենց Իսրայելի համար, հրեաներն ուղղակի կանխարգելիչ հարվածներ հասցնեն Իրանի միջուկային օբյեկտներին, ինչի պարագայում ԱՄՆ չի կարող չներքաշվել ակտիվ գործողությունների մեջ ու Իսրայելին մենակ թողնել։

- Անգամ կետային հարվածները կարող են հանգեցնել փախստականների մեծ հոսքի, որոնք նման դեպքերում սովորաբար լցվում են հարևան երկրներ։ Ու եթե իրանցի մայրը իր զավակին գրկած Արաքսն անցնի, մեր սահմանապահները կրակ են բացելո՞ւ, կամ այդ հարցում մեզ օգնելո՞ւ են ՌԴ-ի մեր տարածքում տեղակայված սահմանապահները։ Դա հավանակա՞ն է, կամ էլ հետևանքները կշռադատվա՞ծ են, եթե նման անխոհեմ քայլ կատարվի։ Բացառվո՞ւմ է, որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը կգտնեն համապատասխան բնակիչներ Իրանի տարածքում ու կխրախուսեն, որ նրանք ընտանիքներով մտնեն ՀՀ տարածք, վրանները խփեն ու անցեն միջազգային հումանիտար կազմակերպությունների հոգածության ներքո։ Ո՞վ է երաշխավորել, որ այդ առիթը չեն օգտագործի ու լցվեն Արցախ ու նաև ազատագրված տարածքներ, երբ Ադրբեջանը, հասկանալով, որ դրանք չի կարողանում վերցնել հայկական կողմի ձեռքից, որպես կոմպրոմիսային քայլ, դա անցներ Իրանի ադրբեջանցի փախստականների «վերասհսկողության» տակ։ Իսկ թե փախստականների անվան տակ, էլ ինչ ահաբեկչական խմբավորումներ կհայտնվեին ՀՀ, Արցախի, այդ թվում ազատագրված տարածքներում, դժվար չէ ենթադրել, ու ինչ վտանգավոր զարգացումների դա կարող է հանգեցնել։

- Իրանի շուրջ լարվածության պարագայում Փաշինյանը դեռ ավելի վաղ էր կարծիք հայտնել, որ կարող է փակվել մեր սահմանը։ Նախ դա կարող է մեզ համար չափազանց վտանգավոր լինել ոչ միայն այն պարագայում, որ Իրանը մեր հարավային դարպասն է նաև տնտեսական առումով, այլև արտահանման դիվերսիֆիկացիայի նպատակով մեր երկրում ջանք չեն խնայում, որ Իրանի տարածքը մեզ համար ծառայի որպես տրանզիտ՝ դեպքի հարավ բեռնափոխադրումներ կազմակերպելու հարցում։ Հազիվ հազ այդ ուղղությամբ գործնական քայլեր են արվում, ու դա ընդհատվելը մեզ կհասցնի ոչ միան տնտեսական, այլև քաղաքական ծանր հարված, քանի որ մնալով միայն հյուսիսի «կյանքի ճանապարհի»  հույսին, մեզ կարող են նաև ինչ–որ զիջումներ պարտադրել, կամ էլ այդ ճանապարհը անսպասելիորեն կարող է դառնալ ոչ այնքան անվտանգ։

- Իրանի ղեկավար շրջանակները կտրականապես հերքում էին Թեհրան-Կիև չվերթ իրականացնող Բոյինգի կործանումն իրենց հրթիռային հարվածի հետ կապելու փորձերը։ Բայց որոշ ժամանակ անց, փաստերի ճնշման տակ, ընդունեցին, ու դա պատճառաբանեցին, թե խառը իրավիճակ էր ու իրենք գնացին նման քայլի իրենց երկրի անվտանգային շահերից ելնելով։ Այն, որ խոցել են քաղաքացիական ինքնաթիռ, գուցե պատահականություն էր, բայց որ նպատակային խոցել էին՝ իրենց կարծիքով վտանգավոր թիրախը, արդեն խորհելու տեղիք է տալիս, քանի որ չենք կարող իմանալ, թե հետագա հավանական լարվածության դեպքում էլ ինչ վտանգներից խուսափելու համար էլ ինչ թիրախներ կխոցեն, նաև մեր երկրի հետ կապված։

Թվարկումս կարող է երկար շարունակվել, իսկ այս ոլորտի մասնագետները հաստատ ինձանից ավելի շատ հավանական վտանգներ ու ռիսկեր կթվարկեն, զարգացման ուղիներ կկանխատեսեն, ուստի՝ քանի համամետաբար խաղաղ է, կուզենամ իմանալ, որ մեր իշխանությունները լիարժեք տիրապետում են իրավիճակին ու պատրաստ են զարգացման ցանկացած սցենարի, որպեսզի հանգիստ լինեմ մեր ազգի ու պետության համար։ Իսկ երբ տեսանք իրավիճակի լարվածության պարագայում իշխանավորների ու նրանց ընդդիմախոսների մակերեսային ընկալումներն ու անհամարժեք արձագանքները, ինչպե՞ս հանգիստ նստեմ տեղս, երբ անհանգստությունից իսկի տեղս չեմ գտնում։

Վարդգես Սարգսյան