Իշխանությունները Ստամբուլյան կոնվենցիայի համար պարարտ հո՞ղ են ստեղծում

ՀՀ Ազգային ժողովում առաջին ընթերցմամբ քննարկման առարկա են դարձել ՀՀ կառավարության հեղինակած՝ ՀՀ Քրեական և Քրեական դատավարության օրենսգրքերում լրացումներ կատարելու օրինագծերը: ՀՀ արդարադատության փոխնախարար Սրբուհի Գալյանը հայտարարել է, որ քանի որ ՔՕ-ով ներկայումս պատասխանատվություն է նախատեսված միայն որոշ հանցագործություններ կատարելու հրապարակային կոչերի, դրանց քարոզի և դրանք արդարացնելու համար, հետևաբար՝ «առկա կարգավորումները բավարար չեն՝ մարդկանց կյանքի, առողջության պահպանման, սեռական անձեռնմխելիության պաշտպանության համար»:

«Օրինագծով առաջարկում ենք քրեական պատասխանատվություն սահմանել անձի հանդեպ սեռով, ռասսայով, մաշկի գույնով, էթնիկ-սոցիալական ծագմամբ, լեզվով, քաղաքական կամ այլ հայացքներով, կրոնական փոքրամասնությանը պատկանելով, գույքային վիճակով, տարիքով և այլ հանգամանքներով պայմանավորված բռնություն գործադրելու հրապարակային կոչերի, նման բռնությունը հրապարակայնորեն արդարացնելու կամ քարոզելու համար»,- հայտարարել է արդարադատության փոխնախարարն ու արձանագրել, որ հատկանիշները վերցրել են Սահմանադրության խտրականության մասին հոդվածից և նոր հատկանիշներ, ըստ էության, նախատեսված չեն:

Ատելության խոսքի կամ քարոզի քրեականացման գաղափարն ինքնին, իհարկե, վատ չէ, սակայն հարցը կայանում է նրանում, թե գործնական հարթության մեջ այն ինչպիսի՞ դրսևորում կարող է ստանալ՝ նկատի ունենալով հատկապես մերօրյա իրականությունն ու առկա մարտահրավերները: Բանն այն է, որ ատելության խոսքը, բռնության կոչերը և այլ նմանատիպ երևույթները Հայաստանում սկսեցին տարածվել հատկապես հետհեղափոխական շրջանում, երբ ամենաբարձր մակարդակով հասարակությունը բաժանվեց «սևերի ու սպիտակների», «չարերի ու բարիների», երբ չարերի դերում գլխավորապես հանդես էին գալիս ընդդիմադիր հայացքներ ունեցողներն ու իրենց հայացքների համար պայքարողները, իսկ բարիները նոր իշխանությունների տեսակետները կիսողներն էին, գլխավորապես՝ հեղափոխության աջակիցները: Ավելին՝ նույնիսկ ոչ խորքային ուսումնասիրություն իրականացնելու պարագայում դժվար չի լինի պարզել, թե հետհեղափոխական շրջանում ատելության խոսքը հատկապես ինչ ֆորմատով ու որ կողմից է ավելի շատ հնչել, ովքեր են դրանք շրջանառել ու ինչ երանգավորմամբ, այդ թվում՝ սոցիալական ցանցերում:

Ցավոք, ատելության խոսքն այսօր էլ մնում է քաղաքական պրոպագանդայի մի բաղկացուցիչ մաս, որի դեմ ոչ ոք, կարծես, ոչինչ չի ձեռնարկում՝ չնայած խնդիրը վաղուց է դարձել օրհասական փաստացի պատերազմի մեջ գտնվող երկրում, որը այս ամենի հետևանքով պառակտման եզրին է հայտնվել: Շատ դեպքերում մարդիկ վախենում են անգամ բարձրաձայն խոսել սեփական քաղաքական հայացքների մասին՝ չբախվելու տոտալ հակազդմանը, որ շատ հաճախ ուղեկցվում է բռնության խոսքով ու քարոզով, հայհոյանքով և այլն:

Իշխանական նախաձեռնությունը միտվա՞ծ է այս խնդիրների լուծմանը, թե՞ կարող ենք բախվել ընտրողական մոտեցման հետ, երբ, օրինակ, իշխանությունների դեմ ուղղված քննադատությունը կարող է գնահատվել որպես ատելության խոսք կամ կոչ՝ դրանից բխող հետևանքներով ոչ միայն խոսք հնչեցնողի, այլև, ասենք, այդ խոսքը հանրությանը հասցնող ԶԼՄ-ի համար, իսկ իշխանության այս կամ այն ներկայացուցչի կողմից հնչեցվող համապատասխան բովանդակության կոչերն ու կրքոտ ելույթները՝ կառուցողական ու դաստիարակչական բնույթի հենց միայն այն հիմքով, որ դրանք ուղղված են ոչ թե «սպիտակների», այլ «սևերի» դեմ:  Կա՞ երաշխիք, որ գոնե այս պարագայում երկակի ստանդարտները կբացառվեն, և օրենքի շահառուները չեն դառնա միայն իշխանություններն ու նրանց հետ այս կամ այն կերպ փոխկապակցված անձինք, հատկապես, որ իրավական նորմերի հստակ շարադրման, դիսպոզիցիայի խնդիր նույնպես առկա է, ինչն ինքին հարցականի տակ է դնում նախաձեռնության արդյունավետությունը:

Ասում են՝ հանրաքվեի բարեհաջող անցկացումից հետո իշխանությունների համար օրակարգային է դառնալու Ստամբուլյան կոնվենցիայի ընդունման հարցը: Հնարավո՞ր է, արդյոք, որ նման նախագիծ ներկայացնելով օրենսդիրի դատին՝ Կառավարությունը նպատակ ունենա պարարտ հող նախապատրաստելու կոնվենցիայի ընդունման ու դրա կենսունակության երաշխավորման համար:

Բնավ բացառված չէ, ավելին՝ շատ հավանական է, որ իշխանությունների կողմից նկատվող նման հետևողականությունը պայմանավորված է գլխավորապես այս խնդրով: Հայաստանյան հասարակությունն իր ամբողջության մեջ ավանդական արժեքների վրա հիմնված սոցիում է, և գուցե իշխանությունները մտավախություն ունեն, որ շատերի համար անընկալելի կոնվենցիայի ընդունման դեպքում կարող է մեծանալ հասարակական դիմադրությունը, և որպեսզի հնարավոր լինի փոքրամասնությունների իրավունքներն օրենքի ողջ ուժով առաջ մղել, պաշտպանել, հարկ է նախապես ամրապնդել դրա համար անհրաժեշտ օրենսդրական հիմքերը:

Ընդ որում՝ պետք է հաշվի առնել նաև այն, որ ինչպես ցույց է տալիս համաշխարհային փորձը, Ստամբուլյան կոնվենցիան, որի նպատակն իբր հասարակություններում փոքրամասնությունների նկատմամբ առավելագույն հանդուրժողականության ապահովումն է, խնդիրը չի լուծում, փոխարենը՝ ավելի է բարդացնում այն: Հենց հնարավոր հակազդեցությունը չեզոքացնելուն է, որ, ըստ էության, միտված է Արդարադատության նախարարության համապատասխան նախաձեռնությունը՝ հաշվի առնելով հատկապես նախարար Ռուստամ Բադասյանի՝ Ստամբուլյան կոնվենցիայի նկատմամբ ունեցած ոչ անտարբեր վերաբերմունքը:

Վռամ Սուքիասյան