Հրապարակվել է Ռոբերտ Քոչարյանի գործով ՍԴ հարցման վերաբերյալ ՄԻԵԴ կարծիքը

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը մայիսի 29-ին գրավոր կերպով ներկայացրել է իր խորհրդատվական եզրակացությունը՝ 2009 թվականի ՀՀ ՔՕ այն դրույթի մեկնաբանության հետ կապված, որը վերաբերում է սահմանադրական կարգի տապալմանն ու դրա կիրառումը ՄԻԵԿ 7-րդ հոդվածի լույսի ներքո ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի գործի համատեքստում։

Հիշեցնենք, որ հուլիսի 18-ին Սահմանադրական դատարանն ընդունել է աշխատակարգային որոշումներ՝ «Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի և Ռոբերտ Քոչարյանի դիմումների հիման վրա՝ ՀՀ ՔՕ 300.1-րդ հոդվածի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործերով խորհրդատվական կարծիք ստանալու նպատակով ՄԻԵԴ-ին և Վենետիկյան հանձնաժողովին դիմելու և այդ կապակցությամբ հիշյալ գործերի վարույթները՝ մինչև պատասխանները ստանալը, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 56-րդ հոդվածի առաջին մասի 5-րդ կետի հիմքով կասեցնելու վերաբերյալ:

Ինչպես տեղեկանում ենք ՄԻԵԴ կայքից, դատարանը միաձայն հայտնել է հետևյալ կարծիքը։

Դատարանը չի կարող պատասխանել Հայաստանի ՍԴ–ի կողմից ներկայացված առաջին երկու հարցադրումներին։ Մասնավորապես, դատարանը որևէ ուղիղ առնչություն չի գտել այդ հարցերի և նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի նկատմամբ ընթացող քրեական հետապնդման գործընթացի միջև։

Նշենք, որ առաջին հարցը վերաբերում է նրան, թե արդյոք Կոնվենցիայի 7–րդ հոդվածով սահմանվող և Կոնվենցիայի այլ հոդվածներով (օրինակ՝ 8–11 հոդվածներով) վկայակոչվող «օրենք» հասկացությանը որակական նո՞ւյն պահանջներն են (որոշակիություն, մատչելիություն, կանխատեսելիություն, կայունություն) ներկայացվում։ Երկրորդ հարցում ասվում է, եթե նույն պահանջները չեն ներկայացվում, ապա ո՞ր չափանիշներով են դրանք սահմանազատվում։

Սահմանադրական դատարանի երրորդ հարցը վերաբերում էր նրան, թե արդյոք հանցանքը սահմանող և գերակա իրավական ուժ ունեցող իրավական ակտին վկայակոչող դրույթը և ավելի բարձր մակարդակի վերացարկումը կարող են բավարարել Կոնվենցիայով սահմանված որոշակիության, հասանելիության, կանխատեսելիության և կայունության պահանջները։

Դատարանը գտել է, որ նման դրույթը, գործողությունը կամ անգործությունը քրեականացնելիս օգտագործելով «համապարփակ վկայակոչման» կամ «վկայակոչման վրա հիմնված օրենսդրության» մեթոդները, վկայակոչող, ինչպես նաև վկայակոչվող դրույթները (միասին ընթերցված), պետք է անհատներին հնարավորություն տան կանխատեսել (հարկ եղած դեպքում իրավական խորհրդատվության օգնությամբ)՝ ինչպիսի պահվածքի դեպքում նրանք կարող են քրեական պատասխանատվության ենթարկվել։ Հստակություն և կանխատեսելիություն ապահովելու ամենաարդյունավետ գործիքների մեջ ի թիվս այլնի մտնում էին նաև վկայակոչվող փաստի պարզորոշ ձևակերպումը և վկայակոչող դրույթի միջոցով քրեական հանցագործության բաղադրիչ տարրերի շարադրումը։

Չորրորդ հարցը վերաբերում էր քրեական իրավունքի հետադարձ ուժի չկիրառման սկզբունքի համատեղելիության տեսանկյունից իրավական ակտի երկու տարբեր տարատեսակների համեմատության համար եվրոպական կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածով սահմանված չափանիշներին (պատժի բացառումն առանց օրենքի)։ ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ նման գնահատականները ավելի շուտ պետք է հաշվի առնեին դեպքի հատուկ հանգամանքները, այլ ոչ թե տրվեին ընդհանրացված գնահատականներ։ 

ՄԻԵԴ խորհրդատվական կարծիքին անդրադարձել է ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտպանական թիմից Արամ Վարդևանյանը: Ֆեյսբուքյան իր էջում Վարդևանյանը գրել է.

«Մեր բազմաթիվ դիրքորոշումները հաստատվեցին նաև ՄԻԵԴ-ի խորհրդատվական կարծիքի միջոցով

Հարգելի գործընկերներ,

Կարճ ներկայացնեմ ՄԻԵԴ խորհրդատվական կարծիքի իմ գնահատմամբ որոշ ելակետերը.

1) ՄԻԵԴ-ը սահմանել է, որ Սահմանադրության նորմերը եթե հղում են տրվում քրեական օրենսգրքի միջոցով պետք է լինեն հստակ և կանխատեսելի, այդ թվում հանցակազմի տարրերի տեսանկյունից: Այդպիսի բլանկետային նորմի ձևակերպումը չի կարող լինել այնպես, որ արարքի շրջանակը ընդլայնվի: Մեր դիրքորոշումը ևս մշտապես եղել է նրա մասին, որ 300.1-ը չունի այդ հստակությունը և կանխատեսելիությունը, այդ թվում արարքի շրջանակի մասով, և չի էլ կարող ունենալ:

2) 300.1-րդ հոդվածի բլանկետային նորմերը՝ Սահմանադրության հոդվածները, 2015 թվականին փոփոխության են ենթարկվել՝ հանրաքվեի միջոցով, փաստացի բացառելով դրա հստակությունը, կայունությունը և կանխատեսելիությունը 2008 թվականի ենթադրյալ արարքի մասով:

3) ՄԻԵԴ-ը արձանագրել է, որ հետադարձ ուժի միասնական կանոն առկա չէ, սակայն Դատարանը միշտ կարևորություն է տվել ներպետական դատական պրակտիկային: ՄԻԵԴ-ը նշել է նաև, որ հանցակազմը խստացնող նորմերը չեն կարող ունենալ հետադարձ ուժ և այդ հարցին պետք է անդրադառնալ կոնկրետացման սկզբունքից ելնելով: Բոլորս գիտենք և մենք դրա մասին հիշատակել ենք, որ Հայաստանի Հանրապետությունում արդեն իսկ առկա է ներպետական դատական պրակտիկա՝ 7-ի գործով, երբ 300.1-ը դիտարկվել է նոր հանցակազմ, ծանրացնող բնույթով և կիրառման ենթակա չի եղել: Հետևաբար այս հարցում ևս ՄԻԵԴ-ը արձանագրել է այն, ինչի մասին բազմիցս արձանագրել ենք մենք: Մեր բոլոր դիրքորոշումները ներկայացրել ենք հենց կոնկրետացման սկզբունքից ելնելով, այդ թվում ՍԴ համապատասխան դիմումը:

4) ՄԻԵԴ-ը գտել է, որ ՍԴ դիմումի 1-2 հարցերը, որոնք վերաբերում էին իրավական որոշակիության սկզբունքի ընդհանուր մեկնաբանման հարցին, ընդհանուր էին ձևակերպված և առանձին չի պատասխանել: Սակայն ՄԻԵԴ-ը փաստացի անդրադարձ կատարել է դրանց 3-րդ հարցի շրջանակներում: