Ինչու է Փաշինյանին անհրաժեշտ նոր սահմանադրություն, և ինչ սպասել դրանից հետո

Հուլիսի 5-ին՝ ՀՀ սահմանադրության օրը, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ մեզ  պետք է նոր սահմանադրություն, ոչ թե փոփոխված, այլ հենց նոր։ 1995թ․ ընդունված սահմանադրությունը, երբ 2005-ին փոխում էր Քոչարյանը, տեսակետներ կայքին, որ նա դա ինչ-որ պահի կկոչի նոր սահմանադրություն, որպեսզի հնարավորություն ունենա առաջադրվել երրորդ անգամ, մինչև վերջին պահը պնդեցի այդ միտքը, բայց համոզվեցինք, որ դա տեղի չունեցավ, ու Քոչարյանը չառաջադրվեց երրորդ անգամ։

Սերժ Սարգսյանը կիսանախագահական կառավարման համակարգը խորհրդարանականի դարձնելու, դրանով իսկ սահմանադրությունը հիմանահատակ փոխելու պարագայում անգամ չասեց, թե սա նոր սահմանադրություն է, այլ՝ փոփոխված։ Իսկ Փաշինյանը նոր սահամադրություն է ցանկանում, քանի որ գտնում է, որ թե՛ սահմանադրության ընդունումը, թե՛ երկու փոփոխությունները եղել են խախտումներով ու դրանք ոչ լեգիտիմ են։ Այսինքն՝ սահմանադրության փոփոխելու նպատակն այն է, որ ոչ թե գործող սահմանդրությունը վատն է, այլ՝ ոչ լեգիտիմ։ Բայց ընդունել նոր սահմանադրություն, որը կլինի նախկիններից որևէ մեկի կրկնությունը, հազիվ թե հնարավոր լինի դա ողջամիտ կերպով հիմնավորել։ Ունեցել ենք կիսանախագահական խառը, լղոզված համակարգ՝ 1995-ին ընդունված սահմանադրությամբ, կիսանախագահական, քիչ թե շատ բալանսավորված՝ 2005-ի փոփոխություններով, խորհրդարանական կառավարման համակարգ՝ 2015-ի փոփոխված սահմանադրությամբ, որն ավելի շուտ վարչապետական համակարգ է, քան խորհրդարանական։ Ի՞նչ է առաջարկելու Փաշինյանը սրանցից տարբերվող։

Եթե վարչապետը նպատակ ունի կուսակցությունների դերը բարձրացնելու, որպեսզի ունենաք լիիրավ խորհրդարանական համակարգ, ապա դրա ամենակարևոր քայլը կարող էր անել առանց սահմանադրությունը փոխելու, ու 2018թ․ խորհրդարանական ընտրություններից առաջ ռեյտինգային համակարգը կվերացներ, բայց դա չարեց։

Բացի այդ, ինչպես է կարևորում կուսակցությունների ու խորհրդարանի դերը, երբ վերջին ընտրությունների ժամանակ Փաշինյանը, հանդիպելով ընտրողների հետ, ասում էր՝ ուզում եք դառնամ վարչապետ, ընտրեք «Իմ քայլին»։ Անգամ պատգամավորության թեկնածուներին չէր ներկայացնում հանրությանը, նրանց արժանիքները գովերգում, նրանք անդեմք էին, դեմքը միայն Փաշինյանն էր։

Ասում են՝ Տեր-Պետրոսյանը սահմանադրություն պատվիրեց «իր հագով», իսկ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանն էլ փոփոխեցին «իրենց հագով», հիմա Փաշինյանը հավաստիացնում է, որ այդպես այլևս չի լինելու, որ նոր սահամադրությունն «իր հագով» չի գրվելու։ Փաշինյանի իշխանությունն ինստիտուցիոնալ չէ անգամ պաշտոնավարման երրորդ տարում, դա մի անձի իշխանություն է, ավելի մեծ լիազորություններով, քան մի «անձի հագով» գրված սահմանադրությունը, քանի որ սահմանադրությունը թույլ չի տալիս գործադիրի ղեկավարին իր ձեռքը վերցնել իշխանության մյուս թևերը։ Փաշինյանին հարկավոր է, առանց ավելորդ սեթևեթանքների, հստակ հայտարարել, որ պետք է անցնել լիարժեք նախագահական կառավարման համակարգի, օրինակ վերցնելով աշխարհի ամենաժողովրդավարական երկրի՝ ԱՄՆ-ի փորձը, իսկ «լաբորատոր փորձարկում» նախագահական համակարգն անցնում է Արցախում, ինչից Փաշինյանը բավական գոհ է, ու դա հատուկ ընդգծեց Արցախի վերջին նախագահական ընտրությունների առիթով։ Իրականում վարչապետին պետք է սահմանադրության միջոցով իր բացարձակ իշխանությունը դարձնել առերևույթ ինստիտուցիոնալ, նախագահական ընտրապայքարը տանել անհատների միջև, որտեղ իր պոպուլիզմով դեռ կհաղթի ցանկացածին, ու որևէ կախում չի ունենա իր թիմից։ Իսկ թե ինչ ճոխ խոսքերով է Փաշինյանը սիրաշահում ժողովրդին, երբ իրեն պետք են ու ինչ կոպիտ ձևով է նրանց դեն նետում, երբ այլևս նրանց կարիքը չունի, դա տեսել ենք, ու վարչապետի այդ ցինիկությունը դեռ անգերազանցելի է, ինչի վրա էլ հույսը դրել է Փաշինյանը։

Իսկ ԱՄՆ-ի փորձը ընդօրինակելու ճանապարհին լավ կլինի հիշել, որ նրանց ամեն նախագահ «իր հագով» սահմանադրություն չի գրել, այլապես մինչ օրս կունենային առնվազն 45 սահմանադրություն։ Մինչդեռ մինչ օրս ԱՄՆ սահմանդրությունում կատարվել է ընդամենը 27 փոփոխություն, այն դեպքում, երբ սահմանադրության ընդունման պահին ԱՄՆ-ում ստրկատիրությունը վերացված չէր։ Ու 231 տարվա ընթացքում ժամանակի պահանջին չհամապատասխանող ընդամենը մի քանի ուղղում, իսկ այդ տարիների ընթացքում ԱՄՆ-ն ինչ կարգավիճակից ինչի է հասել, աշխարհաքաղաքական ինչպիսի վայրիվերումների միջով անցել, բրիտանական հետգաղութային իրավիճակից աշխարհի ամենահզոր երկրը դարձել։ Այ սա պետք է ընդօրինակել, ոչ թե ձևը վերցնել, իսկ բովանդակությունը սեփական անձին հարմարեցնել։ Ընդօրինակել այն, որ Հարրի Տրումենի պաշտոնավարման ժամանակ ընդունվեց սահմանադրության 22-րդ ուղղումը, որով սահմանափակվեց նախագահի երկու ժամկետից ավել առաջադրումը, ինչի արդյունքում սահմանափակվեց հենց Տրումենի համար, այ սա է պետք ընդօրինակել։

Սերժ Սարգսյանի «հագով» կոչված սահմանադրությունը Փաշինյանն «իր հագով» լիարժեք օգտագործելուց հետո, դիրքերն ամրապնդելուց հետո, երկրի ողջ իշխանությունն իր բոլոր թևեով իր ձեռքում կենտրոնացնելուց հետո, ընդդիմախոսներին ասֆալտին փռելով ու պատին ծեփելով, ընդդիմադիր կուսակցությունների լիդերների վրա գործ հարուցելով, ԶԼՄ-ների վրա ամեն կերպ ճնշում գործադրելով, հիմա հավատանք, որ Փաշինյանը նոր սահմանադրություն է ուզում, որպեսզի այլևս չխախտի՞ այդ սահմանադրությունը։ Ախր նոր սահմանադրությամբ լինի, թե այլ իրավական կարգավորումներով, եթե երկիրը դառնա իրապես իրավական պետություն, ապա առաջին հերթին օրենքի ուժով պետք է իշխանությունից քշեն Փաշինյանին ու նրա թիմին։

Այնպես որ, դժվար չէ հասկանալ, թե Փաշինյանին ինչի համար է պետք նոր սահմանադրությունը․ իր իշխանությունն ամրապնդելու ու երկարաձգելու համար, բայց եթե հանկարծ ժողովուրդը հասկանա, որ Փաշինյանից ու նրա թիմից հնարավոր չէ ազատվել ընտրությունների միջոցով, ուրեմն պետք է մտածել այլ տարբերակներ, անգամ ուժի ու զենքի դիմելով։ Այն, ինչը մեր երկրին ոչ մի պարագայում հարկավոր չէ։ Ու որքան շուտ Փաշինյանը հասկանա, որ հասարակության նման մարտահրավեր նետելը խիստ վտանգավոր է, այնքան ավելի շուտ կհասկանա, որ սահմանադրությունն ինչ փաթեթավորումով էլ «իր հագով» կարի, դա հասկանալու են ու պատժեն։

Վռամ Սուքիասյան