Ինչպես ապահովել հայերի անվտանգությունն արտերկրում, երբ ՀՀ իշխանությունը փչացրել է հարաբերություններն աշխարհի գրեթե բոլոր երկրների հետ

Հուլիսի 12-ին հայ-ադրբեջանական սահմանին եռօրյա ռազմական բախումը վերաճեց քաղաքացիական անկարգությունների՝ հայերի ու ադրբեջանցիների միջև աշխարհի տարբեր երկրներում, ու այդքան էլ շուտ այդ հարցը չի լուծվի, քանի որ դրանում շահագրգիռ ուժեր կան։

Պետք է ասել, որ աշխարհի տարբեր ծայրերում նախկինում էլ են եղել կոնֆլիկտներ հայ և ադրբեջանցի քաղաքացիական անձանց միջև, ամենասուրը զգացվել է դեռ ԽՍՀՄ-ի տարիներին՝ 1988-ին, երբ ԼՂԻՄ-ի խորհրդարանը Ադրբեջանից անկախանալու որոշում ընդունեց, անգամ ռուսական օդանավակայաններում չվերթների փոփոխություններ արվեցին, որպեսզի հայերի ու ադրբեջանցիների կուտակումներ չլինեին, իսկ Մոսկվայում չէին օգտվում նույն օդանավակայանից։

Բայց մի քանի տարի անց հարցը կարգավորվեց այն աստիճան, որ աշխարհի տարբեր վայրերում հայերն ու ադրբեջանցիները միասին բիզնես էին անում, նորմալ հարևանություն, անգամ խառը ամուսնություններ էին հաճախ գրանցվում, և դա մինչև այս վերջին բախումները։ Փաստն այն է, որ այս տարիների պայքարը ոչ թե հայերի ու ադրբեջանցիների միջև էր, այլ՝ երկու երկրների վարվող պետական քաղաքականության, որը չպետք է տարածվեր երկու երկրների սահմաններից դուրս։

Իհարկե, մենք ունենք մեր հիմնավոր փաստարկները, որ Արցախը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում՝ ոչ մի պարագայում, անգամ, եթե մի հրաշքով Ադրբեջանը ժողովրդավար երկրի համբավ ձեռք բերի՝ աշխարհի աչքերին թոզ փչելու համար։

Մենք գիտենք, որ դա ժամանակավոր է, հարցը լուծելուց հետո Ադրբեջանը ցույց կտա իրական դեմքը։ Ռամիլ Սաֆարովին էլ երբ ցման ազատազրկել էին, Ադրբեջանը հո չէր ասում, որ հենց հունգարացիները արտահանձնեն մարդասպանին, իրենք բաց են թողնելու, զինվորական կոչումը բարձրացնեն ու հայտարարեն ազգային հերոս։

Ունենք այլ փաստարկ, որ Հայաստանում, այն գյուղերում, որտեղ ԽՍՀՄ-ի օրոք ադրբեջանցիներ էին բնակվում, մինչ օրս պահպանվել են նրանց գերեզմանները, իսկ Ջուղայում ադրբեջանցիները հայկական խաչքարերը ավիրեցին․ դրանք հիմնականում ծառայում էին որպես գերեզմանաքարեր, իսկ տեղում ռազմական պոլիգոն կառուցեցին։

Եթե Ադրբեջանն անթաքույց հայտարարում է, որ ՄԱԿ-ի անդամ երկրի՝ Հայաստանի, տարածքի մի մասն իրեն է պատկանում, այդ թվում մայրաքաղաք Երևանը, ու ինքը ուշ թե շուտ պատերազմի միջոցով այդ տարածքները վերցնելու է՝ որպես իր պատմական հողեր, այդ դեպքում հայկակամ կողմը լիովին արդարացված ձևով պետք է պաշտպանի իր երկիրն ու քաղաքակրթական ձեռքբերումները։

Անհամոզիչ է այն փաստարկը, թե Ադրբեջանն ու Հայաստանը փոխադարձաբար չեն ճանաչել մեկմեկու՝ որպես անկախ պետություններ, ուստի Ադրբեջանը պարտավորվածություն չունի հարգել ՀՀ-ի տարածքային ամբողջականությունը։ Անգամ եթե չի ճանաչել, դա իրավունք չի տալիս ոտնձգություն անել միջազգայնորեն ճանաչված սուվերեն երկրի հանդեպ։ Բայց իրականում նման պարտավորություն  Ադրբեջանը վերցրել է իր վրա, երբ 1999թ․ նոյեմբերի 18-ին Ստամբուլում անցնում էր ԵԱՀԿ գագաթնաժողովը, որի ընթացում ստորագրվեց Եվրոպայի անվտանգության խարտիան, որով անդամ երկրները ճանաչում էին մասնավորապես՝ մեկմեկու անկախությունը, ինքնորոշման իրավունքը և տարածքային ամբողջականությունը։

Այլ կերպ ասած, աշխարհում իրավիճակի գլոբալ փոփոխությունից հետո վերահաստատեցին Հելսինկիի եզրափակիչ ակտի նշված հիմնարար սկզբունքները, որի տակ Ստամբուլում դրվեցին և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի ստորագրությունները։

Բայց Ադրբեջանի կողմից վարվող քաղաքանությունը վերջին տարիներին չի փոխվել, անգամ գլխավոր դերակատարի ազգանունը չի փոխվել, որպեսզի այս իրավիճակի փոփոխությունը նրանց վերագրենք, փոփոխություն եղել է միայն Հայաստանում՝ իշխանափոխություն, որից հետո աշխարհի տարբեր վայրերում հայերն ու ադրբեջանցիները սկսեցին բախվել, ու եթե այդ ամենի դեմը չառնվի, ապա դա կարող է ունենալ անդառնալի հետևանքներ։

Եթե անգամ Ադրբեջանն այսօր պատրաստ չէ պատերազմի, կամ վստահ չի, որ կարող է հաղթել, իսկ պատերազմի արդյունքում իր երկրում կարող են լինել լուրջ անկարգություններ։ Բայց եթե աշխարհի տարբեր կողմերում լինեն արյունալի բախումներ, ապա դրսից կպարտադրեն պատերազմել, քանի որ աշխարհի տարբեր վայրերից Երևանից ու Բաքվից են հրապարակավ կամ քողարկված «հանձնարարականեր» են գնում՝ համախմբվել ընդդեմ մեկը մյուսի։

Ասել թե միայն Բաքվից են ուղղորդում դրսի ադրբեջանցիներին, կլինի կեղծիք։ Ու ամենևին կարևոր չէ, թե Փաշինյանն ինքն է «մեսիջներ» ուղարկել, թե դրսում ոգևորվել են մեր սահմանային հաջողություններից ու ցանկացել են սատար կանգնել հեղափոխական առաջնորդին։ Փաստն այն է, որ աշխարհի ոչ մի վայրում այլևս հայի համար անվտանգ չէ, դրսում սահմաններ չկան, որոնք զենքը ձեռքին պաշտպանում են մեր զինվորները։ Ցանկացած միայնակ հայը՝ երեխա լինի, կին, թե ծեր մարդ, նրա կյանքը վտանգված է՝ դարանակալ հարձակումների պատճառով։

Անգամ չեմ էլ ուզում առանձնապես քննարկել, որ ՀՀ սահմանադրության 47 հոդվածի 8-րդ կետում հստակ ամրագրված է․ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները Հայաստանի Հանրապետության սահմաններից դուրս, միջազգային իրավունքի հիման վրա, Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ներքո են»։ Նախ՝ չունենք որևէ մեխանիզմ՝ արդյունավետ պաշտպանության տակ առնելու մեր քաղաքացիներին դրսում։ Իսկ եթե դա անելու ենք այդ երկրների իշխանությունների միջոցով, մեր հեղափոխական իշխանությունը փչացրել է իր հարաբերություններն աշխարհի գրեթե բոլոր երկրների հետ, էլ ի՞նչ պաշտպանություն։ Առավել ևս, որ դրսում հայերի վրա հարձակվելիս քաղաքացիությունը չեն հարցնում, այլ՝ նախապես ճշտում են, որ նա հայ է ու հարձակվում են։

Այսինքն, վտանգի տակ են աշխարհի միլիոնավոր հայեր։ Իսկ եթե շատերն «աքլորանում» են, թե իրենք դրսում ադրբեջանցիներին կհաղթեն, ապա պետք է գիտակցեն, որ քաղաքացիական բախումներում հաղթող լինել չի կարող, ու հաղթելու արդյունքում սահմանային դիրքեն առաջ չենք տալու ԱՄՆ-ում, կամ ՌԴ-ում։

Նիկոլ Փաշինյանը մտել է մի վտանգավոր խաղի մեջ, որպեսզի շեղի ներպետական իր ձախողումներից, բայց դա կարող է ավելի մեծ ձախողումների հանգեցնել, նաև տարածքային կորուստների, աշխարհում Հայաստանի դիրքերի թուլացման, շատ երկրների հետ թշնամանալու։

Իսկ եթե դրսից խառնվեն մեր ռազմական կոնֆլիկտին, փոքր չէ գայթակղությունը՝ գահընկեց անել Իլհամ Ալիևի կլանն ու նրա փոխարեն Ադրբեջանում իշխանության գան զինված խմբավորումներ, ահաբեկչական կազմակերպություններ, որոնք հայրենասիրական կոչերով ադրբեջանցիներին կտանենք լայնամասշտաբ պատերազմի։ Էլ չեմ խոսում, որ նման ահաբեկչական որոշ խմբավորումներ վաղուց արդեն հարմար երկրիր են փնտրում, որպեսզի հաստատվեն այնտեղ՝ Մերձավոր Արևելքից դուրս մղվելուց հետո։

Վռամ Սուքիասյան