Սահմանադրական արդարադատության մոդելի փոփոխությունը կարող է հանգեցնել նոր խնդիրների ու դրանց ծավալի ընդլայնման. Անահիտ Մանասյան

Օրեր առաջ Սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովը 8 կողմ և 7 դեմ ձայների հարաբերակցությամբ որոշել է բարձրագույն դատական ատյանները միավորելու և Գերագույն դատարան ստեղծելու հայեցակարգը, որը ներառվելու է Սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգում:

Որոշման վերաբերյալ Tert.am-ը զրուցեց իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, Սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովի անդամ Անահիտ Մանասյանի հետ:

- Տիկին Մանասյան, Դուք Ձեր ֆեյսբուքյան էջում տեղեկացրել էիք, որ Սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովի նիստին դեմ եք քվեարկել բարձրագույն դատական ատյանները միավորելու և Գերագույն դատարան ստեղծելու հայեցակարգին, քանի որ նման փոփոխությունը կարող է հաջողվել այն դեպքում, եթե հիմքում ընկած են կոնկրետ, հստակ և ամբողջական հիմնավորումներ: Կներկայացնե՞ք՝ ինչ հիմնավորումներ է բերվել, որը բավարար չէ փոփոխություններ իրականացնելու համար:

- Ներկայացված հայեցակարգային փաստաթղթերին շատ մանրամասն անդրադարձից այս պահին ձեռնպահ կմնամ, քանզի վերջիններս դեռեւս պաշտոնապես չեն հրապարակվել։ Ամեն դեպքում հայեցակարգի հեղինակներն առանձին հիմնավորումներին հրապարակային անդրադարձ արդեն իսկ կատարում են, հետեւաբար, կներկայացնեմ վերջիններիս առնչությամբ իմ ընդհանուր դիտարկումները։

Հիմնական հիմնավորումների թվում են Սահմանադրական դատարանի որոշումների կատարման, դատարանների կողմից Սահմանադրության կիրառման ոչ բավարար մակարդակը, Սահմանադրական դատարանի եւ Վճռաբեկ դատարանի կողմից միմյանց հակասող որոշումների ընդունման հանգամանքը եւ այլն։

Նշյալ խնդիրների մի մասի առկայության հետ համամիտ եմ, մյուսների առկայությունը, համենայն դեպս հեղինակների կողմից ախտորոշված ձևաչափով, խիստ վիճելի եմ համարում։ Միևնույն ժամանակ, հարկ եմ համարում արձանագրել, որ նույնիսկ այդ առանձին խնդիրների գոյությունը պայմանավորված է այնպիսի պատճառներով, որոնք որևէ ուղղակի կապի մեջ չեն գտնվում սահմանադրական արդարադատության մոդելների միջեւ ընտրության հանգամանքի հետ։

Բայց առավել կարևոր է այն, որ արձանագրված բոլոր խնդիրներն էլ ունեն իրենց հստակ լուծումները սահմանադրական արդարադատության գործող մոդելի շրջանակներում։ Այդ հանգամանքը բարձրաձայնել եմ միշտ։ Բազմաթիվ են նաեւ այլ գործընկերներիս դիտարկումները նշված ուղղությամբ։ Այդ է հուշում նաեւ Հայաստանյան գործող մոդելին այս կամ այն չափով համարժեք եւ սահմանադրական արդարադատության զարգացած համակարգ ունեցող բազմաթիվ երկրների փորձը։ Հետևաբար, եթե նույնիսկ ախտորոշված առանձին խնդիրներ պահանջում են լուծում, ապա միանշանակ է, որ լուծումներ գտնելու առաջնային հանգամանքը մոդելի փոփոխությունը չէ, քանզի գոյություն ունեցող խնդիրների պատճառներն են բոլորովին այլ հարթություններում։ Նկատի ունենալով այն, որ ինձ համար առաջնային է գոյություն ունեցող խնդիրների ոչ թե հատվածական կամ իրավիճակային լուծումը, այլ դրանց ամբողջական հաղթահարումը, կարեւոր եմ համարում խնդիրների պատշաճների ախտորոշումն ու դրանց պատճառների վերացումը։

Պատճառների վերացման տեսանկյունից էլ կարեւոր է ընտրվող լուծումների, դրանց պատշաճ իրացման փաստացի հնարավորությունների եւ հնարավոր վտանգների ախտորոշումն ու այս ամենի միջեւ պատշաճ հավասարակշռության արձանագրումը։

Հարկ է նաև նկատի ունենալ, որ սահմանադրական արդարադատության այլ մոդելները ևս ենթադրում են բազմաթիվ խնդրահարույց հարցերի եւ իրավիճակների գոյություն, որոնք նույնպես պետք է դառնան համարժեք քննարկման առարկա եւ գնահատվեն հնարավոր ռիսկերի համատեքստում։ Արժևորելով առաջարկի հեղինակների կողմից կատարված աշխատանքը եւ նրանց մասնագիտական ու անձնային որակները՝ միևնույն ժամանակ կուզենայի արձանագրել, որ ներկայացված դիտարկումները ինձ մոտ չեն ձևավորել այն մասնագիտական տպավորությունը, որ մոդելի փոփոխության անհրաժեշտությունը հիմնավորված է վերոգրյալ չափանիշների պահպանմամբ եւ առկայությամբ։

Ուստի եզրահանգել եմ, որ մոդելի փոփոխությունը նման իրավիճակում հնարավոր է՝ նույնիսկ գոյություն ունեցող առանձին խնդիրների լուծում չդառնա, ընդհակառակը՝ հանգեցնի նոր խնդիրների ու դրանց ծավալի ընդլայնման։

- Դիտարկումներ եղան, որ հայկական իրավական համակարգի կառուցվածքն եվրոպական մոդելին է հարում, և նման փոփոխություններ անելիս պետք է ամբողջ իրավական համակարգը փոխել, չի կարող ՍԴ-ի և Վճռաբեկ դատարանի դեպքում գործի ամերիկյան մոդելը, իսկ մյուս դատարանների դեպքում՝ եվրոպական մոդելը, կիսո՞ւմ եք այս տեսակետը:

-Նշյալ հարցին անդրադառնալիս իրավական ընտանիքներին առնչվող հանգամանքին առաջնային կարևորություն չեմ տալիս։ Ավելին, սահմանադրական արդարադատության բնագավառը իմ ամբողջ տեսական և պրակտիկ գործունեության առանցքն է։ Աշխարհում գոյություն ունեցող երեք մոդելներին էլ առնչվում եմ անընդհատ, դրանք բոլորն էլ, այս կամ այն վերապահումներով, ինձ համար ընդունելի եւ կիրառելի են, քանզի բոլորն էլ առաջարկում են գոյություն ունեցող խնդիրների հստակ լուծումներ։

Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է, որ համակարգը զարգացնել հնարավոր է դրան պատշաճ տիրապետելու, վերջինիս կողմից առաջարկվող լուծումները բավարար մակարդակով իրացնելու եւ պրակտիկան անընդհատ կատարելագործելու միջոցով։ Իսկ այդ ամենին անհնար է հասնել մոդելների անընդհատ փոփոխության պայմաններում։ Դա է հուշում նաև զարգացած իրավական համակարգ եւ ինստիտուտներ ունեցող երկրների փորձը։

Ավելին, եթե հնարավոր չի եղել բավարար մակարդակով օգտագործել մի մոդելի կողմից առաջարկվող լուծումները, ապա ո՞րն է երաշխիքը, որ նոր մոդելի պարագայում նոր լուծումները կստանան պատշաճ և գրագետ կանոնակարգում ու իրացում։ Այս հանգամանքները նկատի ունենալով է, որ ինձ համար բացառիկ կարևորություն ունեն առաջին պատասխանի շրջանակներում ներկայացված չափանիշները։ Դրանք ինձ համար առանցքային նշանակություն են ունեցել եւ ունեն հարցի վերաբերյալ դիրքորոշում ձևավորելիս։

-Կարծիքներ հնչեցին, որ Սահմանադրական դատարանը հաճախ Վճռաբեկ դատարանի որոշումները վերանայում է և որոշ դեպքերում՝ վերջնական լուծում է տալիս, իսկ երկու ատյանների միավորման պարագայում նման հարցերը չլուծված կմնան: Ձեր կարծիքով նման խնդիրներ հնարավո՞ր է առաջանան:

- Նման եւ շատ այլ խնդիրներ հնարավոր են։ Սակայն այս համատեքստում առավել գլոբալ հարցերի եմ առաջնային դերակատարություն տալիս, որոնց արդեն անդրադարձա եւ հետագայում էլ կանդրադառնամ հարցին առնչվող դիտարկումներս ներկայացնելիս։

- Ներկայացված բարեփոխումների հայեցակարգում տեսնո՞ւմ եք քաղաքական նպատակներ՝ հաշվի առնելով իշխանության կողմից ձեռնարկված Սահմանադրական դատարանում փոփոխություններ կատարելու շարունակական քայլերը:

Որևէ հարցի վերաբերյալ ինձ թույլ եմ տալիս եզրահանգումներ անել սոսկ այն դեպքում, երբ ունեմ վերջինիս առնչվող արժանահավատ, հստակ, կոնկրետ տեղեկատվություն։ Նշյալ հարցի վերաբերյալ նման տեղեկատվության բացակայությունն անլուրջ կդարձնի իմ կողմից որևէ եզրահանգման ներկայացումը։ Ամեն դեպքում հարցի չափանիշային ասպեկտին անդրադառնամ։

Իրավական հիմնարար փոփոխության իրականացումը՝ բացառապես քաղաքական նպատակներով, հեռահար տեսանկյունից վտանգում է հենց իշխանության հեղինակությունը։ Իսկ քաղաքական նպատակների բացակայությամբ, սակայն մասնագիտական առումով չհիմնավորված հիմնարար փոփոխությունը հանգեցնում է ռեֆորմի վտանգավորության, ինչը քաղաքական հարթությունում ևս բացասական առումով ազդում է փոփոխությունը նախաձեռնած ուժի հեղինակության վրա։ Այդ է պատճառը, որ հնարավոր ռիսկերը կանխելու նպատակով՝ որպես հանձնաժողովի անդամ՝ կարեւոր եմ համարում իմ դիտարկումների ներկայացումը նշյալ ամբողջ փոփոխության ու դրան առնչվող գործընթացի առնչությամբ։