Ինչ է նախատեսում ՀԱՊԿ ճգնաժամային իրավիճակներին արձագանքման կանոնակարգը. որոշումների կայացումից մինչև վերահսկողություն

Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից հայ-ադրբեջանական սահմանին մայիսի 12-ին և 13-ին իրականացված սադրանքներից հետո Հայաստանի Հանրապետությունը դիմել է Հավաքական պայմանագրի կազմակերպությանը՝ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի 2-րդ հոդվածով նախատեսված խորհրդակցությունների և Հավաքական անվտանգության կազմակերպության 2010 թվականի դեկտեմբերի 10-ի Ճգնաժամային իրավիճակներին արձագանքման կանոնակարգով նախատեսված ընթացակարգերի մեկնարկի համար: 

«Արմենպրես»-ը ներկայացնում է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության ճգնաժամային իրավիճակներին արձագանքման կանոնակարգը (ոչ պաշտոնական թարգմանություն):

ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳ

Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության ճգնաժամային իրավիճակներին արձագանքման կարգի մասին

Ընդհանուր դրույթներ

1.1. Սույն կանոնակարգը սահմանում է ճգնաժամային իրավիճակների կանխարգելման (կարգավորման) առաջարկների և ՀԱՊԿ անդամ երկրներին անհրաժեշտ օժանդակության տրամադրման, ինչպես նաև համապատասխան որոշումներ կայացնելու մեխանիզմի պատրաստման գործառույթները:

Ճգնաժամային իրավիճակները կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու մեխանիզմը նախատեսում է Կազմակերպության և ՀԱՊԿ անդամ պետությունների մարմինների գործողությունների հաջորդականությունը և դրանց փոխգործակցությունը:

1.2. Համատեղ գործողությունների վերաբերյալ ճգնաժամային իրավիճակները կանխելու համար որոշումների ընդունումն իրականացվում է համաձայն ՄԱԿ-ի կանոնադրության, Հավաքական անվտանգության պայմանագրի և Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության կանոնադրության, ՀԱՊԿ-ում կնքված այլ միջազգային պայմանագրերի: Սույն Կանոնակարգով նախատեսվում է պաշտպանել ՀԱՊԿ անդամ պետությունների անվտանգությունը, կայունությունը, տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը, ինչպես նաև համատեղ հակազդեցություն ցուցաբերել կոլեկտիվ անվտանգության մարտահրավերներին և վտանգներին:

1.3. Սույն Կանոնակարգի նպատակով դրանում օգտագործվող տերմինները նշանակում են.

«Ճգնաժամային իրավիճակ» - ՀԱՊԿ անդամ մեկ կամ մի քանի երկրներում իրավիճակի աճող սրացում, որն ուղղակիորեն սպառնում է նրա (նրանց) անվտանգությանը, կայունությանը, տարածքային ամբողջականությանը, ինքնիշխանությանը և կարող է ՀԱՊԿ անդամ պետությունների անհրաժեշտ օժանդակության բացակայության պայմաններում բերել այդ երկրի (երկրների) կողմից գործառույթները կատարելու անկարողությանը և (կամ) կոլեկտիվ անվտանգության տարածաշրջանի ապակայունացմանը:

«Արտակարգ իրավիճակ» - վթարի, վտանգավոր բնական երեւույթի, աղետի, բնական կամ այլ աղետի հետևանք, որը կարող է հանգեցնել մարդկային զոհերի, մարդու առողջության կամ շրջակա միջավայրի վնասների, նյութական զգալի կորուստների և մարդկանց կենսապայմանների խաթարման;

«Մարդասիրական օգնություն» - անհատույց օգնություն, որը տրամադրվում է ճգնաժամային իրավիճակներից տուժած բնակչության խմբերին բժշկական և սոցիալական օգնություն ցուցաբերելու համար;

«Նյութատեխնիկական օժանդակություն» - ապրանքների մատակարարման, աշխատանքի կատարման, արտոնյալ և (կամ) անվճար հիմունքներով իրականացվող ծառայությունների մատուցման օժանդակություն՝ պետական մարմիններին ֆինանսական միջոցներ, սարքավորումներ, տրանսպորտ և իրենց գործառույթների իրականացման համար անհրաժեշտ նյութատեխնիկական միջոցների այլ տեսակներ տրամադրելու նպատակով:

«Առաքելություն» - անդամ պետությունների մասնագետների խումբ, որը բաղկացած է ՀԱՊԿ անդամ պետությունների ներկայացուցիչներից, որոնք նշանակվել են սույն Կանոնակարգի համաձայն և ժամանակավորապես ուղարկվում են ճգնաժամային գոտի՝ իրավիճակը վերահսկելու, իրավիճակին տեղում ծանոթանալու և Կազմակերպության կողմից՝ ճգնաժամային իրավիճակը կանխելուն (հանգուցալուծմանն) ուղղված հետագա քայլերի մասին առաջարկություններ մշակելու, ինչպես նաև ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի կողմից սահմանված այլ գործառույթներ իրականացնելու նպատակով։

«Համալիր օպերատիվ-կանխարգելիչ գործողություն» - Ներքին գործերի մարմինների (ոստիկանության), անվտանգության մարմինների և հատուկ ծառայությունների կողմից համատեղ և մեկ պլանի համաձայն իրականացվող օպերատիվ-որոնողական, վերահսկողական, կանխարգելիչ և այլ միջոցառումների շարք՝ Ներքին գործերի մարմինների և հատուկ ծառայությունների, սահմանապահ գերատեսչությունների և այլ պետական մարմինների կողմից՝ համաձայն իրենց ազգային օրենսդրության:

Մոնիտորինգ

2.1. ՀԱՊԿ քարտուղարությունը անընդհատ հավաքում և վերլուծում է տեղեկատվությունը Կազմակերպության պատասխանատվության ոլորտում իրավիճակի և զարգացման միտումների վերաբերյալ` ճգնաժամային իրավիճակների նախադրյալները պարզելու համար:

2.2. Ճգնաժամային իրավիճակի նախադրյալները պարզվելու պարագայում ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը անհապաղ`

- նախաձեռնում է ՀԱՊԿ մշտական խորհրդի գումարումը.

- անձամբ կամ իր ներկայացուցչի (ներկայացուցիչների) միջոցով քարտուղարության ղեկավարության և (կամ) ՀԱՊԿ միացյալ շտաբի ղեկավարությունից խորհրդակցություններ է անցկացնում անդամ պետության ղեկավարության հետ, որի տարածքում կան նախադրյալներ ճգնաժամային իրավիճակի համար.

- տեղեկացնում է խորհրդի նախագահին առկա իրավիճակի մասին և առաջարկություններ ներկայացնում ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) առաջնահերթ միջոցառումների վերաբերյալ:

2.3. ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի զեկույցի հիման վրա Խորհրդի նախագահը, Խորհրդի անդամների հետ խորհրդակցելուց հետո որոշում է կայացնում համատեղ խորհրդակցությունների մեխանիզմի օգտագործման նպատակահարմարության մասին` համաձայն սույն Կանոնակարգի 3.2 կետի:

Առաջարկությունների նախապատրաստումը
3.1. Ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների վերաբերյալ առաջարկությունների պատրաստումն իրականացվում է ՀԱՊԿ իրավասության ներքո՝ Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհրդի կողմից, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի, Մշտական խորհրդի, ՀԱՊԿ անդամ պետությունների մարմինների, ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի և ՀԱՊԿ անդամ պետությունների հետ միասին, որոնց պաշտոնական բողոքարկման հիման վրա քննարկվում է համատեղ միջոցառումների անցկացման հարցը:

3.2. Խորհրդի կողմից իրականացվում է ՀԱՊԿ անդամ երկրների համատեղ գործունեության համակարգումը հավաքական անվտանգության ապահովման համար:

Ճգնաժամային իրավիճակի կամ դրա նախապայմանների առկայության դեպքում այն կանխելու (կարգավորելու) համար համաձայնեցված միջոցառումներ ձեռնարկելու նպատակով ցանկացած անդամ պետության առաջարկով, անմիջապես՝ ոչ ուշ, քան Խորհրդի նախագահին դիմելուց հետո երեք օրվա ընթացքում, գործի է դրվում համատեղ խորհրդակցությունների մեխանիզմը: Ընդ որում՝ Խորհրդի արտահերթ նստաշրջանները, ինչպես նաև Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհրդի, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի համապատասխան նիստերը կարող են անցկացվել տեսակոնֆերանսի ձևաչափով:

Խորհուրդը, ՀԱՊԿ անդամ մեկ կամ մի քանի պետությունների, որի (որոնց) տարածքում առաջանում է ճգնաժամային իրավիճակ, պաշտոնական դիմումի հիման վրա որոշում է կայացնում օգնություն տրամադրել և (կամ) իրականացնել այլ միջոցառումներ, որոնք անհրաժեշտ է համարում իրավիճակը կայունացնելու համար:

3.3. Սույն Կանոնակարգի 3.2 կետով համաձայն Խորհրդի նախագահին դիմելուց հետո 24 ժամվա ընթացքում տեղի է ունենում Մշտական խորհրդի նիստ` անդամ պետությունների միջև առկա իրավիճակի վերաբերյալ տեղեկատվության անհապաղ փոխանակման նպատակով:

3.4. Ճգնաժամային իրավիճակի կամ դրա նախապայմանների դեպքում ՀԱՊԿ արտաքին գործերի նախարարների խորհուրդը․

- իրականացնում է խորհրդակցություններ անդամ պետությունների արտաքին քաղաքական դիրքորոշումները համակարգելու նպատակով` իրավիճակի բացասական զարգացումները կանխելու համար.

- նախապատրաստում է ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) քաղաքական միջոցառումների վերաբերյալ առաջարկություններ, ինչպես նաև անհրաժեշտության դեպքում առաջարկություններ է ներկայացնում լիազորված անձի նշանակման և նրա մանդատի վերաբերյալ:

- Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի հետ համատեղ առաջարկություններ է ներկայացնում Խորհրդին Առաքելության կազմի, նրա խնդիրների և ճգնաժամային գոտում տեղակայման վերաբերյալ.

- համակարգում է ՀԱՊԿ գործողությունները միջազգային կազմակերպությունների հետ.

- անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի հետ համատեղ համակարգում է ՀԱՊԿ անդամ երկրների ջանքերը՝ ուղղված ճգնաժամային իրավիճակի կանխմանը (կարգավորմանը):

3.5. Ճգնաժամային իրավիճակի կամ դրա նախապայմանների դեպքում Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեն․

- ՀԱՊԿ օժանդակ մարմինների հետ միասին մշակում և առաջարկություններ է ներկայացնում Խորհրդի քննարկմանը՝

1) ճգնաժամային իրավիճակի կանխարգելմանը (կարգավորմանը) ուղղված միջոցառումների իրականացման մասին, ներառյալ հումանիտար և նյութատեխնիկական օգնության տրամադրումը.

2) համապարփակ օպերատիվ և կանխարգելիչ գործողությունների իրականացման մասին:

- Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի հետ համատեղ․

3) առաջարկություններ է ներկայացնում Խորհրդին Առաքելության կազմի, դրա խնդիրների և ճգնաժամային գոտում տեղակայման վերաբերյալ,

4) համակարգում է ՀԱՊԿ անդամ երկրների ջանքերը ՝ ուղղված ճգնաժամային իրավիճակի կանխմանը (կարգավորմանը):

3.6 Ճգնաժամային իրավիճակի կամ դրա նախապայմանների առաջացման դեպքում Պաշտպանության նախարարների խորհուրդն Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի հետ միասին՝ ՀԱՊԿ հավաքական անվտանգության համակարգի ուժերի և միջոցների օգտագործման վերաբերյալ կոլեկտիվ որոշումներ կայացնելու և իրականացնելու կարգի կանոնակարգի համաձայն, մշակում և Խորհրդի քննարկմանն է ներկայացնում ուժերի և միջոցների կազմի, ժամկետի, տեղակայման և օգտագործման վերաբերյալ առաջարկներ, որոնք անհրաժեշտ են.

- ուժի կիրառման պատրաստակամություն ցուցաբերելու նպատակով ՀԱՊԿ անդամ ցանկացած պետության տարածքում նախազգուշական տեղակայման համար,

- ՀԱՊԿ մեկ կամ ավելի անդամ պետությունների անվտանգությանը, կայունությանը, տարածքային ամբողջականությանը և ինքնիշխանությանը սպառնացող զինված հարձակումը կանխելու կամ հետ մղելու համար,

- ՀԱՊԿ անդամ պետություններում բռնի գործողությունների կանխարգելման, զսպման և դադարեցման համար,

- հակազդեցություն այլ մարտահրավերներին և սպառնալիքներին, ինչպես նաև արտակարգ իրավիճակների վերացման համար:

3.7. Քարտուղարությունը, Միավորված շտաբը և ՀԱՊԿ մշտական խորհուրդը, համագործակցելով ՀԱՊԿ անդամ պետությունների շահագրգիռ նախարարությունների և ստորաբաժանումների հետ, ոչ ուշ, քան եռօրյա ժամկետում, պետք է նախապատրաստեն առաջարկություններ Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհրդի և/կամ Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի քաղաքական և դիվանագիտական միջոցառումների, կոլեկտիվ անվտանգության համակարգի ուժերի և միջոցների օգտագործման, հումանիտար, նյութական, տեխնիկական և այլ օգնության տրամադրման, ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համար անհրաժեշտ այլ միջոցառումների իրականացման  վերաբերյալ:

3.8. Գլխավոր քարտուղարը և ՀԱՊԿ մշտական խորհուրդը, ըստ անհրաժեշտության, խորհրդակցություններ են անցկացնում ռազմաքաղաքական և անվտանգության հարցերի շուրջ ՀԱՊԿ անդամ պետությունների դիրքորոշումները համակարգելու, Խորհրդի, Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհրդի, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի՝ ճգնաժամային իրավիճակի կանխարգելման (կարգավորման) համատեղ միջոցառումների իրականացման հետ կապված հարցերի վերաբերյալ փաստաթղթերի և որոշումների նախագծերի նախապատրաստումը կազմակերպելու համար՝ ստացված ցուցումներին համապատասխան։

3.9. Խորհրդի, Արտաքին գործերի նախարարների, Պաշտպանության նախարարների խորհուրդների, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի քննարկմանը ներկայացված փաստաթղթերի նախագծերն ուղարկվում են ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի կողմից «Շատ հրատապ» և «Հույժ հրատապ» կնիքով և տեղեկացվում են համապատասխան պաշտոնատար անձանց ստանալուց անմիջապես հետո:

3.10. Անհրաժեշտության դեպքում է կատարել

Խորհրդի արտահերթ նստաշրջանների և Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհուրդների, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի նիստերի քննարկմանը ներկայացված փաստաթղթի նախագծի ներքին հաստատման անհրաժեշտության դեպքում այն համարվում է համաձայնեցված, եթե ՀԱՊԿ անդամ պետությունը ՀԱՊԿ քարտուղարությանը չի ներկայացնում պաշտոնական մեկնաբանություններ և առաջարկներ ոչ ուշ, քան հաստատման ներկայացված նախագիծը ստանալուց հետո երեք օրվա ընթացքում:

Խորհրդի նստաշրջանների և Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհուրդների, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի նիստերի քննարկմանը ներկայացված փաստաթղթի նախագծի վերաբերյալ ՀԱՊԿ անդամ պետության կողմից պաշտոնական մեկնաբանություններ և առաջարկներ ստանալու դեպքում, դրանք անհապաղ քննարկվում են ՀԱՊԿ մշտական խորհրդի կողմից:

Որոշումների ընդունումը

4.1. ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը ՀԱՊԿ անդամ պետությունների ղեկավարների, Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհուրդների, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի ներկայացուցիչների հետ համաձայնեցնում է ներկայացուցիչների մակարդակը, համապատասխան հանդիպումների ժամկետը, վայրը և օրակարգը:

4.2. Արտաքին գործերի նախարարների խորհուրդը, Պաշտպանության նախարարների խորհուրդը, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեն դիտարկում են Քարտուղարության, Միավորված շտաբի և ՀԱՊԿ մշտական խորհրդի, ՀԱՊԿ անդամ պետությունների շահագրգիռ նախարարությունների և գերատեսչությունների առաջարկները ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների վերաբերյալ, այդ հարցերի վերաբերյալ որոշումների նախագծերը ներկայացնում են Խորհրդի քննարկմանը և համակարգում են շահագրգիռ նախարարությունների և գերատեսչությունների ջանքերը՝ ընդունված որոշումները կյանքի կոչելու ուղղությամբ։

4.3. Խորհուրդը քննարկում և հաստատում է Արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, Պաշտպանության նախարարների խորհրդի, Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեի ներկայացրած ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների մասին որոշումների նախագծերը:

4.4. Ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների մասին որոշումն ընդունվում է Խորհրդի կողմից` Կազմակերպության մարմինների կանոնակարգի համաձայն:

4.5. Ճգնաժամային իրավիճակի դեպքում, Խորհուրդը դիմում է դրանում ներգրավված կողմերին` պահանջելով դադարեցնել գործողությունները, որոնք նպաստում են նման իրավիճակի շարունակմանը կամ զարգացմանը և իրականացնել Խորհրդի կողմից հաստատված միջոցառումներ` նման իրավիճակը կարգավորելու համար:

4.6. Խորհուրդը, իր լիազորություններին համապատասխան, միջոցներ է ձեռնարկում ճգնաժամային իրավիճակը կարգավորելու համար, եթե սույն կանոնակարգի 4.5 կետով նախատեսված միջոցառումները կարող են բավարար չլինել կամ բավարար չեն եղել:

4.7. ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը Խորհրդի անունից ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին և այլ միջազգային կազմակերպություններին տեղեկացնում է ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) ՀԱՊԿ համատեղ միջոցառումների նպատակների և բնույթի մասին:

Որոշումների իրականացում և դրանց կատարման նկատմամբ վերահսկողություն
5.1. Խորհուրդը ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների մասին որոշում կայացնելուց հետո ՀԱՊԿ քարտուղարությունն անմիջապես տեղեկացնում է անդամ պետություններին սույն որոշումն ուժի մեջ մտնելու մասին և նրանց ուղարկում վավերացված աուտենտիկ պատճեն:

5.2. Անդամ պետություններից յուրաքանչյուրը, բացառությամբ այն անդամ պետությունների, որոնք որոշում չեն ստորագրել ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների մասին, Խորհրդի կողմից սահմանված ժամկետում, բայց ոչ ուշ, քան մուտքագրման օրվանից յոթ օր ճգնաժամային իրավիճակի կանխարգելման (կարգավորման) համատեղ միջոցառումների մասին որոշման ուժի մեջ մտնելը, ապահովում է սույն որոշման իրականացմանն ուղղված ներքին իրավական ակտի ընդունումը և այդ մասին տեղեկացնում ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարին:

5.3. ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը ընդհանուր վերահսկողություն է իրականացնում ճգնաժամային իրավիճակը կանխելու (կարգավորելու) համատեղ միջոցառումների մասին որոշման կատարման վրա և Խորհրդին զեկուցում դրա առաջընթացի մասին:

5.4. Որոշակի համատեղ միջոցառումների իրականացումը վերահսկելու լիազորությունները` դրա զարգացման գոտում ճգնաժամային իրավիճակի կանխարգելման (կարգավորման) համար (այդ թվում՝ հումանիտար օգնության բաշխումը, նյութական և տեխնիկական օգնության տրամադրումը), Խորհուրդը կարող է վերապահել Առաքելությանը, որն այդ լիազորություններն իրականացնում է ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի պարտադիր տեղեկացմամբ: