Հայաստանի տնտեսությունն այժմ կախված է Ռուսաստանից և ԵԱՏՄ շուկայից, հետո կախվածություն ձեռք կբերի ադրբեջանական և թուրքական շուկաներից․ Նաիրի Սարգսյան․ «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է. ««2024 թ.-ի պետական բյուջեն նույնն է, ինչ նախորդ տարիներինը»,-«Փաստի» հետ զրույցում կարծիք է հայտնում Աուդիտորների պալատի նախագահ Նաիրի Սարգսյանը, երբ առաջարկում ենք քննարկել պետբյուջեի նախագիծը: «Նախատեսված տնտեսական աճը բավականին համեստ է, որը միշտ բոլոր կառավարությունները նախատեսում են: Ինչի՞ վրա են սովորաբար հիմնվում: Միշտ ասել ենք, որ բիզնեսը, այսինքն՝ տնտեսության իրական հատվածը 5-ից 7 տոկոս աճ, այնուամենայնիվ, պլանավորում է և փորձում է իրականացնել իր համար: Եթե կառավարությունները ոչինչ չանեն ու չխանգարեն տնտեսական հատվածին, ապա յոթ տոկոսը շատ հեշտ ու հանգիստ հնարավոր կլինի ապահովել: Այդքան մեծ աշխատանք չեն կատարել, որ դեռ մի բան էլ յոթ տոկոսի մասին են խոսում: Ինչ վերաբերում է բյուջեի եկամուտները 300 միլիարդ և ավելիով ավելացնելուն, աստեղ արդեն Հայաստանի քաղաքացուն աղքատացնող քաղաքականությունն է:

Այս փուլում՝ բյուջեի քննարկման ժամանակահատվածում դեռևս չեն խոսում Հարկային օրենսգրքի փոփոխությունների մասին: Բայց դեկտեմբերի 20-ից հետո արագ ընդունելու են օրենքներ, որոնք վերաբերելու են, օրինակ՝ շահաբաժինները հարկելուն: Այժմ հարկվում և ներդրման դեպքում վերադարձվում են, այս դրույթն ուզում են չեղարկել: Սա նշանակում է, որ շահութահարկը 18 տոկոսից դառնում է 23 տոկոս, այսինքն՝ միանգամից հինգ տոկոսային կետով հարկադրույքի բարձրացում է տեղի ունենում այն դեպքում, երբ մասնավորաբար Վրաստանում 17,75 տոկոս է: Այսինքն՝ տարածաշրջանում ներդրումները դիտարկելիս շատ ավելի շահութաբեր ու գայթակղիչ կլինի վրացական առաջարկը, քան հայկականը»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Ընդգծում է՝ 300 միլիարդը, որն ավելացնում են բիզնեսի վրա՝ որպես հարկային բեռ, ուղղակի ազդեցություն է ունենալու ապրանքների և ծառայությունների գների բարձրացման վրա: «Զուգահեռ աշխատավարձը չի բարձրացվում, որովհետև բիզնեսն իր շահույթն է հաշվարկում, ու տեսեք, թե ինչ է լինելու: Բիզնեսը տեսնում է, որ շուկայում այդ գնով աշխատող այլևս չի կարողանում գտնել և ոչ թե փորձում է աշխատավարձերի բարձրացում իրականացնել, որի հնարավորությունը շատ դեպքերում օբյեկտիվորեն չունի, այլ հայկական աշխատուժին փոխարինում է հնդկական աշխատուժով: Եթե բիզնեսի համար հնարավորություն չի ստեղծվում, որ նա այնպիսի շահութաբերություն ապահովի և Հայաստանի քաղաքացու աշխատավարձը բարձրացնի, այլ փորձում է բիզնեսը փրկելու և պահելու համար բառիս բուն իմաստով «հնդիկ ներմուծել», արդեն խոսում է 2024 թ.-ի շատ ավելի աղետալի վիճակի մասին: Երկրորդը՝ 2024 թ.-ին գանձվող տույժերը՝ տուգանքները, կրկնապատկելու են, ինչը նույնպես բերելու է գնաճի աշխատավարձի չբարձրացման պայմաններում:

Հաջորդը՝ բյուջեի պլանավորման կապիտալ ծախսերի՝ ներդրումների մասով երկու թիրախային խնդիր ընդգծենք: Առաջինը՝ կապիտալ ծախսերը միշտ գրում են, բայց երբեք չեն կատարում, կեսից ավելին միշտ թերակատարվում է: Սա նշանակում է, որ մեր տնտեսական հնարավորությունները չենք օգտագործում: Երկրորդ խնդիրն այն է, որ անշահութաբեր վայրերում ենք ներդրում կատարում: Վերջերս, օրինակ՝ իշխող խմբակցությունից ինչ-որ մեկը հայտարարում էր, որ 2018 թ.-ից այս կողմ պետական բյուջեն կրկնապատկել են, բայց չեն ասում, որ պետական պարտքն էլ են կրկնապատկել՝ 6 միլիարդից համարյա 12 մլրդ դարձնելով: Ո՞ւմ էր պետք մեր կրկնապատկված բյուջեն, եթե այնպիսի պարտքեր եք ներգրավում, որ այլևս չեք կարողանում փոխհատուցել: Այս բյուջեի 10 տոկոսից ավելին նորից գնալու է պետական պարտքի տարեկան սպասարկմանը, մինչդեռ կարող էինք ավելի շահութաբեր ներդրումներ իրականացնել:

Դասեր չեն քաղում, գուցե սխալ եմ ձևակերպում, որովհետև նպատակ ունեցող մարդն է դասեր քաղում նախորդ տարիների սխալներից: Միգուցե սրանց նպատակը ոչ թե Հայաստանը շենացնելն է, այլ Հայաստանը վերջնականապես կործանելը, դրա համար էլ այդ բյուջեն ուղղված է դրան: Բյուջեն, դրա հոդվածները, դետալներն ու էֆեկտիվությունը քննարկելն անիմաստ զբաղմունք է, քանի որ այն ուղղված չէ Հայաստանի բարեկեցությանը»,-ընդգծում է Աուդիտորների պալատի նախագահը: «Փաստը» Սարգսյանի հետ մոտ մեկ ամիս առաջ տեղի ունեցած զրույցում անդրադարձել էր Արցախից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների խնդիրներին: Նա կարծիք էր հայտնել, որ «եթե շարունակենք անընդհատ սոցիալական բեռ սպասարկել, ամբողջությամբ ենք տապալելու ամեն ինչ», նաև ընդգծել՝ մեր հայրենակիցների համար կարճ ժամանակում պետք է մեկնարկեն երկարաժամկետ ծրագրեր: Կառավարությունն այս ուղղությամբ քայլեր կատարե՞լ է:

«Իհարկե, ոչ: Մեր կանխատեսումներում կա՛մ չենք սխալվել, կա՛մ շատ քիչ ենք սխալվում: Այսօր, ավաղ, շատերի տրամադրություններն ուղղված են Հայաստանից արտագաղթելուն: Նեղ շրջապատում որքան հնարավոր է ուսումնասիրելով՝ տեսնում ենք, որ Հայաստան ժամանած մեր հայրենակիցներից շատերը չեն ցանկանում այստեղ վերջնականապես հաստատվել: Նույնիսկ Ռուսաստանի այս ծանր վիճակում նախընտրում են իրենց ապագան այնտեղ ստեղծել: Անձամբ տեսել եմ մարդկանց, որոնք պատրաստվում են տեղափոխվել: Արևմտյան որոշ երկրներ են ակտիվացել՝ փորձելով իրենց հետաքրքրող մասնագիտությունների կամ էլ գիտական հատվածի ներկայացուցիչներին տանել իրենց մոտ: Այսքան չարիքի մեջ մի դրական բան կա. մարդիկ ժամանել են Հայաստան, պետք է նրանց գիտելիքներն ու աշխատանքն օգտագործել Հայաստանը հզորացնելու համար, այնուհետև Արցախը վերադարձնելու մասին մտածել, նույնիսկ այդ վերջին շանսերն ենք կորցնում»,-ասում է մեր զրուցակիցը:

«Խաղաղության խաչմերուկ» դառնալը, ըստ իշխանությունների, մեր երկրի համար տնտեսական բում է ապահովելու: Մեր զրուցակիցն ընդգծում է՝ «խաղաղության դարաշրջանը», «խաղաղության խաչմերուկը» անհասկանալի ձևակերպումներ են: «Դրանք չունեն գիտական հիմնասյուն, չենք կարող բացատրել, թե ինչ տնտեսական, սոցիալական, առողջապահական, անվտանգային էֆեկտներ կարող են ապահովել: Դրանք իրենց կողմից շուկա նետած հերթական դատարկ թեզերն են: Մի բան կարող ենք կանխատեսել և հասկանալ, որ «խաղաղության խաչմերուկ» ասվածը զիջողական և նորից հայաստանակործան ծրագիր է: Եթե «խաղաղության դարաշրջանի» մեկնարկը տրվում էր Արցախի հանձնումով ու հայաթափումով, ապա երկրորդի դեպքում գուցե ինչոր խաչմերուկի բաժանեն, որտեղ հայեր չպիտի բնակվեն, և այդտեղով թուրքերը խաղաղ անցնեն: Նման դեպքում չի կարող լինել տնտեսական բում, խոսք անգամ դրա մասին լինել չի կարող:

Տնտեսությունը խաղաղությունով չի կառուցվում: Անվտանգությունը շատ կարևոր է տնտեսության զարգացման համար, բայց միակ գործոնը չէ, իսկ անվտանգության ստեղծման համար տնտեսությունն է շատ կարևոր, որպեսզի ֆինանսապես սնուցի այն: Դրանք փոխկապակցված են, բայց մենք չունենք անվտանգություն: Խոսեցինք բյուջեի մասին, այն պետության թիվ մեկ ֆինանսական փաստաթուղթն է: Մեր բյուջեն ուղղված չէ ներդրումների ներգրավմանը, տնտեսական պոտենցիալ ի ստեղծմանը, զուգահեռ ներդրումային միջավայրն ավելի ենք տապալում, հարկադրույքները բարձրացնելով, ներդրողներին ասում ենք՝ Հայաստան մի՛ եկեք, սա վատ երկիր է ներդրողների համար, Վրաստանում ներդրում կատարեք: Եվ այստեղ խոսել տնտեսության բումի մասին, ուղղակի զարմանալի է: Այս մարդիկ այսքան ժամանակ չեն ասել, թե սահմանների բացումով ու «խաղաղության խաչմերուկ» լինելով ինչ ենք արտադրելու, որտեղ ենք վաճառելու և ինչ օգուտ ենք ստանալու: Մեր հարցազրույցներն ընթերցելով՝ երևի նրանց զեկուցում են, որ այսպիսի հարցադրումներ կան փորձագիտական հանրույթի կողմից, տվե՛ք սրա պատասխանը: Երբեմն նույնիսկ կառավարության ղեկավարի խոսքում տեսանելի են լինում պատասխաններ այդ դիտարկումներին, բայց դրանք լինում են անբովանդակ և լղոզված: Օրինակ՝ խոսում են գյուղատնտեսության զարգացման, պետական աջակցության տրամադրման մասին, բայց խաղողագործությունը այդքան աջակցություններից հետո այս տարի 20 տոկոս անկում է գրանցել:

Այդպես էլ չհայտարարեցին, թե Թուրքիային և Ադրբեջանին ինչ ենք վաճառելու, բայց հեշտ ու հանգիստ կարողանում են հայտարարել, թե ինչ ենք նրանցից ձեռք բերելու: Ասում են՝ կարող ենք ադրբեջանական գազ, բենզին գնել շատ ավելի մատչելի գներով: Հայաստանի տնտեսությունն այժմ կախված է Ռուսաստանից և ԵԱՏՄ շուկայից, հետո կախվածություն ձեռք կբերի ադրբեջանական և թուրքական շուկաներից: Եթե տնտեսական բոլոր թելերը կապենք նրանց հետ, մի օր այդ թելերը քանդելը շատ ավելի բարդ կլինի: Այդ ժամանակ ոչ թե կասենք՝ ռուսն ինչ ասում է, անում ենք, այլ կասենք՝ թուրքն ու Ադրբեջանն ինչ ասում են, դա էլ անում ենք: Նրանք մի օր կխոսեն գազի անջատման կամ սակագնի էական բարձրացման, բենզինի և գյուղատնտեսական արտադրանքի մատակատարումների դադարի մասին և այլն: Եվ այսպես՝ «խաղաղության խաչմերուկը» երևի կվերաձևակերպվի որպես «չարիքի խաչմերուկ»»,-եզրափակում է Նաիրի Սարգսյանը»:

Մանրամասները՝ թերթի այսօրվա համարում