Չէի պատկերացնի, որ մի օր կուրախանանք, որ մեր երկրի ղեկավարը օգտագործել է Հայոց ցեղաuպանnւթյուն եզրույթը․ Սուրեն Մանուկյան

Այսօր Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցն է, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի օրվա ուղերձի, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի արած հայտարարությունների և այլ հարցերի շուրջ Tert.am-ը զրուցել է ցեղասպանագետ Սուրեն Մանուկյանի հետ։

-Պարոն Մանուկյան, այսօր Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցն է, Նիկոլ Փաշինյանը ուղերձով է հանդես եկել, որտեղ, թեև օգտագործում է Հայոց ցեղասպանություն եզրույթը, բայց տեքստի մեջ ավելի հաճախ հանդիպում ենք Մեծ եղեռն եզրույթին, ի՞նչ հասկանալ այս ամենից։

-Ես երբևէ չէի կարող պատկերացնել, որ մենք մի օր կհասնենք մի իրավիճակի, որ կուրախանանք՝ մեր երկրի ղեկավարը օգտագործել է Հայոց ցեղասպանություն եզրույթը։ Հիմա գոնե դրանով կարող ենք մխիթարվել՝ այս ուղերձը ընթերցելիս կամ լսելիս։ Բացի այդ, իմ աչքին զարնեց այն, որ հստակ տարանջատվում էր Սփյուռքը և ՀՀ-ն։  Ելույթն ամբողջությամբ սահամանափակվում էր այն սահմաններով, որը նիկոլ Փաշինյանն է գծում վերջին մի քանի տարվա ընթացքում և փորձում է սահմանափակել համահայկական խնդիրները շատ նեղ սահմաններով։ Այնինչ Հայոց ցեղասպանության մասին խոսելիս չես կարող նայել դրան միայն ՀՀ տեսանկյունից, այն շատ ավելի լայն երևույթ է և հենց Հայոց ցեղասպանության ծնունդ է Սփյուռքը։ Նախորդ տարիների ՀՀ ղեկավարների, այդ թվում նաև Փաշինյանի ուղերձները շատ ավելի համազգային բնույթ էին կրում։

Երկրորդը ինչի վրա կցանկանայի ուշադրություն հրավիրել, այն է, թե ինչքան է կրկնվում հոգեցնցում բառը։ Այն տպավորությունն է ստեղծվում՝ մենք մեր բոլոր գործողությունները կատարում ենք հոգեցնցման մեջ գտնվելով: Հոգեբանության մեջ մի շատ հետաքրքիր երևույթ կա՝ հայելային արտահայտություն, երբ դու քո միջի խնդիրները փորձում ես վերագրել այլոց։  Այսօր, երբ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարման վերջին տարիները լի են միայն կորուստներով, զիջումներով, պարտություններով ու անհաջողություններով, ամենայն հավանականությամբ ինքը հոգեցնցման միջով է անցնում, դրա համար փորձում է մեր ամբողջ ազգային անցյալը դիտարկել հոգեցնցման պրիզմայով։

Կցանկանայի շեշտել՝ մենք որպես ժողովուրդ իրավունք չունենք խոսել Հայոց ցեղասպանության մասին միայն որպես հայկական կամ հայոց պատմության դրվագ, դա համաշխարհային պատմության մաս է։ Մենք ունենք առաքելություն աշխարհի հանդեպ՝ թույլ չտալ ցեղասպանություններ և այդ թույլ չտալը չփնտրել մեր մեջ։ Նա նշում է՝ այլևս երբեք մեզ պետք է ասենք, ոչ թե աշխարհին, այդպես չէ․ մենք պարտավորություն ունենք այս թեման բարձրացնել աշխարհի առջև՝ որպես ապագա ցեղասպանությունների բացառման հարց։

-Որքանո՞վ էր ուղերձը համահունչ օրվա խորհրդին։

-Այդ ուղերձը ոչ թե Հայոց ցեղասպանության օրվան, նահատակված մեր նախնիների ոգեկոչմանն արված ուղերձ էր, այլ նորից այն հին խոսույթն էր՝ պատմական և իրական հայրենիքի հակադրության, հակադարձման։ Ես նախորդ իր ելույթներն էլ լուրջ չեմ ընդունել, զուտ որովհետև չեմ կարծում, որ Փաշինյանը մասնագիտական ունակություններ ունի այդ թեմայով խոսելու, բայց այսօրը գոնե հարիր չէր դրա համար, նա պարտավոր էր այս օրվան հարիր խոսք ներկայացնել, սա մի տեքստ է, որը պառակտում է հասրակությունը, որը ավելի շատ առաջացնում է հարցեր ու վեճեր քան առաջացնում է համախմբում մի հարցի շուրջ, որի շուրջ թվում էր՝ մենք որպես հասարակություն, որպես ժողովուրդ միակամ ու միակարծիք ենք։

-Փաշինյանի ելույթում որևէ խոսք չկա Արցախի մասին, եթե նայենք նույն ԱԳՆ տարածած հայտարարությունը, այնտեղ հիշատակում կա Արցախի մասին և նշվում է՝ Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ զտումներ են եղել, սա ինչո՞վ եք պայմանավորում։

-Այո, Արցախի մասին բացարձակ խոսք չկա, նույնիսկ քողարկված։ Բավականին երկար ժամանակ է, որ նրա խոսքից Արցախը կամ Լեռնային Ղարաբաղը ընդհանրապես դուրս են մղվել։ Ո՛չ կառավարության նիստից առաջ իր երկարաշունչ ելույթում, ոչ՛ միջազգային հանդիպումներում չի խոսում այլևս Արցախի մասին։ Կարելի է ասել իր համար այդ թեման փակ է և այդ առումով մեծ խնդիր կա, իհարկե։

-Պարոն Մանուկյան, երեկ Էրդողանը հարցազրույց է տվել և խոսել մեր «անհիմն հիշողություններից», նաև նշել է, թե Սփյուռքը Հայաստանին ներքաշել է խավարի մեջ, Դուք էլ ձեր խոսքում նկատեցիք, որ Փաշինյանը նույնիսկ ապրիլքսանչորսյան իր ելույթում Սփյուռքին չի անդրադառնում, զուգահեռներ ու ընդհանրություններ կա՞ն երկու ղեկավարների հայտարարություններում։

-Քանի որ Էրդողանի հայտարարություններն ավելի շուտ են լինում քան մեր ղեկավարներինը, նախորդ տարիներին նկատում էի, որ Հայաստանի ղեկավարները որոշ չափով, ոչ ուղղակի իհարկե, բայց արձագանք ու պատասխան էին տալիս Էրդողանին՝ նշելով ժխտողական թեզեր էին առաջ քաշում, նշվում էր՝ այսօր էլ Օսմանյան կայսրության ժառանգ պետությունը սպառնալիքներ է ներկայացնում։ Այս անգամ մի տեսակ սինխրոնացում կա, Սփյուռքի նկատմամաբ հարձակում կա ուղիղ Էրդողանի խոսքում, իսկ Նիկոլի խոսքում ընդհանրապես բացակայում է աշխարհասփյուռ հայության գաղափարը, բացակայում է Սփյուռքը՝ որպես ցեղասպանության հետևանք գաղափարը։ Սրանց մասին չի խոսել, որ չառաջացնի Թուրքիայի վրդովմունքը։

Բացի այդ, աննախադեպ բան է տեղի ունեցել՝ Թուրքիայի նախագահը ուղղակիորեն հղում  է կատարել Հայաստանի ղեկավարին, նման պրակտիկա չի եղել։ Իր երեկվա հարցազրույցում նա ասել է՝ նոր աշխարհ է կառուցվում և Փաշինյանը դա հասկանում է։

-Էրդողանը նաև ուղերձ է հղել՝ սերունդներին պատերազմից պաշտպանելու ճանապարհը մեր ապագան միասին կառուցելն է, Էրդողանի այս ելույթի մասին ի՞նչ կասեք։

-Էրդողանի այս ուղերձում ցնցող մի բան կար․ ասում է՝ մարդիկ նահատակվել են հակամարտությունների, ապստամբությունների, խմբավորումների, շարժումների և ահաբեկչական գործողությունների պատճառով, դրանով ակնարկելով, որ ապստամբ հայերն էին մեղավոր, միգուցե կարող էր նշել անբարեխիղճ պաշտոնյաների մեղավորության մասին ևս։ Սա բացահայտ զոհին մեղավորի դիրքում ներկայացնելու ուղերձ է։

-Եթե գանք ինչ-որ մի կետի, որ մեր հրաժարվի կառավարությունը ցեղասպանությունից և պահանջներից, մեզ որպես պետության, դրական իմաստով որևէ բան կտա՞ դա։

-Նույնիսկ շատ մեծ վերապահումով եթե խոսենք այդ մասին, կտեսնեի նման հեռանկար, եթե լիներ ունակ կառավարություն, բայց այսօրվա կառավարությունը չի կարողանում մի ալտերնատիվ ճանապարհ կառուցել, որը կկապի Հայաստանի հյուսիսային շրջանները Սյունիքի հետ, այս կառավարությունը ընդունակ չէ մի գյուղի բնակիչներին 4 տարի առաջ խոստացված տները կառուցել և հանձնել, ու այս կառավարությունը, երբ խոսում է նոր պետության, ուժեղ պետության կառուցման մասին, սա ինձ մոտ առաջացնում է տարակուսանք։ Այսօր ունենք մի ղեկավարություն, որը տարրական առօրյա աշխատանք չի կարողանում կազմակերպել․ մի իշխանություն, որը պարտվել է պատերազմում և մշտապես պարտությունների միջով է անցնում և այդ պայմաններում խոսել այն մասին, թե կկառուցեն մեր երազած Հայաստանը, մեղմ ասած հավատ չի ներշնչում։