Մինչև Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագիր չկնքվի, Թուրքիան ՀՀ հետ հարաբերությունների կարգավորման չի գնա, դրանից հետո էլ կդնի Զանգեզուրի միջանցքի հարցը․ Ռուբեն Սաֆրաստյան

Թուրքիայի հետ առանց նախապայմանների հարաբերությունների կարգավորման հնարավորությունների մասին Tert.am-ը զրուցել է ԳԱԱ ակադեմիկոս, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ռուբեն Սաֆրաստյանի հետ։

- Պարո՛ն Սաֆրաստյան, երեկ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հեռախոսազրույց են ունեցել և խոսվել է առանց նախապայմանների հարաբերությունների կարգավորման մասին, որքանո՞վ եք հնարավոր համարում, որ Թուրքիան նախապայման չի դնի այլևս։

- Հայաստանի դիրքորոշումը ՀՀ գոյության հենց ամենասկզբից եղել է Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորում՝ առանց նախապայմանների։ Վերջին շրջանում Թուրքիան հայտարարում է, որ ինքն էլ է կողմնակից առանց նախապայմանների հարաբերությունների կարգավորմանը։ Այստեղ մի կարևոր հանգամանք կա՝ Թուրքիան ամենաբարձր՝ նախագահի, մակարդակով հայտարարել է ՝ մինչև Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիր չկնքվի, Թուրքիան Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման չի գնա։

Իմիջիայլոց, երկու երկրների ղեկավարների հեռախոսազրույցի պաշտոնական հաղորդագրության տեքստը նույնն է մամուլում, սա շատ կարևոր է։  Հաղորդագրության մեջ չի նշվում, որ Թուրքիան պնդում  է՝ նախապես պետք է ստորագրվի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև այդ պայմանագիրը, բայց նաև ընդհանուր է ասվում, որ Թուրքիան առանց նախապայմանների է ուզում Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորել։

Ես դրանից եզրակացնում եմ՝ փաստորեն, Թուրքիան չի փոխել իր դիրքորոշումը և սպասում է, որ Հայաստանը և Ադրբեջանը կկնքեն պայմանագիր, նոր դրանից հետո քայլեր կձեռնարկի հարաբերությունների կարգավորման հարցում։ Պարզ է, որ Հայաստանը պատրաստ է հարաբերություները կարգավորել առանց նախապայմանների․ 30 տարի պատրաստ է եղել, հիմա էլ պատրաստ է։

Ինչպես ասացի՝ Էրդողանն է հայտարարել, որ մինչև խաղաղության պայմանագիր չլինի, Թուրքիան քայլեր չի ձեռնարկի, դա սոսկ հայտարարություն չէ, դա որոշում է, որը ընդունվել է Թուրքիայում ամենաբարձր մակարդակով և Թուրքիան այդ որոշումը չի փոխել։

- Հայկական կողմը հայտարարում է, որ մեկ ամսվա մեջ կարող ենք կնքել այդ խաղաղության պայմանագիր ասվածը և որ ադրբեջանական կողմն է արհեստական խոչընդոտներ ստեղծողը։

- Թուրքիայի տեսակետից դա այդպես չէ, նրանց տեսակետից խոչընդոտողը Հայաստանն է։ Իրենց համար դա կարևոր էլ չէ, նրանք ասել են հարաբերությունների կարգավորման կգնանք, կսկսենք քայլեր ձեռնարկել մինչև պայմանագիրը կլինի, այնպես որ սա Թուրքիայի համար վերջնական որոշում է, նա այդ որոշումից չի հրաժարվի։

- Պարո՛ն Սաֆրաստյան, սկզբում Թուրքիան որպես նախապայման խոսում էր Լեռնային Ղարաբաղի հարցից, հիմա խաղաղության պայմանագրի կնքում, ի՞նչ երաշխիք կա, որ հետո նոր նախապայման չեն դնի։

- Իմ վերլուծությամբ, մինչև չստորագրվի խաղաղության պայմանագիրը, Թուրքիան ոչ մի քայլ չի ձեռնարկի։ Պայմանագրի ստորագրելուց հետո Թուրքիան երրորդ երկրների քաղաքացիների, դիվանագիտական անձնագիր ունեցողների համար սահմանը կբացի, բայց կաշխատի իր ձեռքը պահել Հայաստանի վրա ճնշման ինչ-որ միջոց, որ երկրորդ պահանջը ներկայացնի Հայաստանին՝ միաժամանակ հայտարարելով, թե ոչ մի նախապայման չունի։

Երկրորդը պահանջը կլինի Զանգեզուրի միջանցքի խնդիրը։ Այստեղ մենք ունենք որոշակի ժամանակ, որովհետև հիմա Թուրքիայում կառուցում են երկաթգծի այն հատվածը, որը Թուրքիայի տարածքով պետք է անցնի և կապի Նախիջևանի երկաթգիծը Թուրքիայի երկաթգծերի համակարգերի հետ, այդ շինարարական աշխատանքները 2-3 տարի կտևեն։

Դրա համար է, որ հիմա Թուրքիան այս պահին շահագրգռված չէ միանգամից Զանգեզուրի միջանցքի հարցն էլ լուծի։ Ուստի նրանք նախ կլուծեն Ադրբեջանի և Հայաստանի պայմանագրի հարցը, բայց կաշխատեն վերջանական որոշում չունենալ, վերջնականորեն սահմանը չբացել, դա կպահեն որպես միջոց՝ Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու Զանգեզուրի միջանցքի հարցով։

- Զանգեզուրի միջանցքն արժե՞ զիջել հանուն Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման, արդյոք դա այն գինն է, որ պետք է վճարել այդ հարաբերությունների կարգավորման համար։

- Հայաստանը չպետք է հրաժարվի իր այդ տարածքներից․ մինչև հիմա Հայաստանը չի տրվել այդ պահանջներին, չի զիջել և համոզված եմ՝ չի զիջի իր իրավունքը․ խոսքը կարող է գնալ միայն կոմունիկացիայի մասին, որ Հայաստանը տրամադրի կոմունիկացիան։ Թուրքիան պահանջում է, որ Հայաստանը լիովին հրաժարվի վերահսկողությունից, կարծում եմ՝ Հայաստանը դրան չի գնա։ Հնարավոր են որոշակի քայլեր, օրինակ, ավելի կհեշտացվի մաքսային ծառայությունները։

- Թեկուզ այդ փոքրիկ զիջումները, կոմունիկացիայի տրամադրումը մեր շահերին չե՞ն հակասի, մեզ չե՞ն վնասի։

- Կոմունիկացիան կարևոր է Թուրքիայի, Ադրբեջանի համար, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի համար։

- Պարո՛ն Սաֆրաստյան, մեր շահերից խոսենք։

-Մենք կարող ենք ասել՝ չէ չենք տալիս, բայց արդյոք կկարողանանք ճնշմանը դիմանալ, երբ ԱՄՆ էլ է ցանկանում, պետք է խելոք դիվանագիտություն վարվի․ սկզբունքային հարցում չպետք է զիջման գնանք, տարածքը մերն է, բայց կոմունիկացիան պետք է փորձել, սա պետք է լինի մեր ճիշտ մոտեցումը։ Դա մեզ օգուտ էլ կբերի։ Հայաստանը օգուտ կստանա այն ապրանքներից, որ անցնելու են Հայաստանի տարածքով և նաև Հայաստանը հսկողություն կունենա այն ապրանքների վրա, որոնք անցնում են։ Կիմանանք՝ ինչ են փոխանցում, կարող ենք թույլ չտալ, եթե տեսնենք ապրանքը մեզ համար վտանգավոր է։ Կարծում եմ՝ կոմունիկացիան պետք է թույլ տանք, բայց տարածքը մերն է և պետք է մեզ մնա, սա պետք է լինի մեր դիվանագիտության կարևոր խնդիրը։