Ինչ է պոլիոմիելիտը, որոնք են հիվանդության տարածման ճանապարհները, դրսևորումները, հետևանքներն ու կանխարգելման միջոցները

Պոլիոմիելիտը բարձր վարակելիության վիրուսային հիվանդություն է, որի հարուցիչ վիրուսն ունի 3 շճատիպ․

• 1-ին տիպ՝ գրանցվել է 416 դեպք 2013թ. այսօր շրջանառվող միակ վիրուսն է:
• 2-րդ տիպ՝ էլիմինացվել է 1999թ:
• 3-րդ տիպ՝ վերջին դեպքը գրանցվել է 2012թ., այս տիպի վերացումը փաստագրելու համար երկար ժամանակահատված է անհրաժեշտ:

Հիմնականում հիվանդանում են 2-ից 5 տարեկան երեխաները։

Վարակը հիվանդ մարդուց փոխանցվում է կղանքաբերանային ճանապարհով։ Այն շատ հեշտ փոխանցվում է մարդուց մարդուն և արագ տարածվում ազգաբնակչության շրջանում: Հիվանդության գաղտնի շրջանը տևում է 9-ից 14 օր և ուղեկցվում է ընդհանուր թուլությամբ, ախորժակի կորստով, գլխացավերով և քնի խանգարումով։

Վիրուսն ունի նյարդալուծիչ հատկություն և անկախ թափանցման ուղիներից ֆիքսվում է ողնուղեղի գոտկային, հազվադեպ՝ պարանոցային հատվածի առաջային եղջյուրներում, ախտահարհում է նյարդային համակարգը, առաջացնում է կայուն հաշմանդամություն: Վարակված մարդկանց մեծ մասի մոտ (90%) հիվանդության ախտանշանները կարող են կամ բացակայել կամ շատ թեթև արտահայտվել: 200-ից մեկ անձի մոտ վարակը բերում է կայուն կաթվածի, նույնիսկ մահվան (մարմնի տարբեր մասերի շարժունակության բացակայության):

Հիվանդության դեմ պայքարի հիմնական միջոցը պատվաստումներն են։ Գոյություն ունի օրալ պոլիոմիելիտային պատվաստանյութի (ՕՊՊ)-ի 3 տեսակ.

• եռավալենտ ՕՊՊ – պարունակում է պոլիովիրուսի 1, 2 և 3 շճատիպերը
• երկվալենտ ՕՊՊ – պարունակում է պոլիովիրուսի 1 և 3 շճատիպերը
• միավալենտ ՕՊՊ –պարունակում է մեկ շճատիպ (օրինակ 1, 2 կամ 3)

ՕՊՊ-ն պոլիոմիելիտի կանխարգելման հիմնական միջոցն է: Այն անվտանգ և արդյունավետ պատվաստանյութ է, որն օգտագործվում է երեխաներին պոլիոմիելիտից պաշտպանելու համար: Վերջին տասնամյակում ամբողջ աշխարհում ավելի քան 3 միլիարդ երեխա ստացել են 10 միլիարդ դեղաչափ ՕՊՊ, որի շնորհիվ կանխարգելվել է ավելի քան 10 միլիոն պոլիոմիելիտի դեպք, հիվանդացությունը նվազել է մոտ 99%-ով: Այս պատվաստանյութը արդյունավետ պատվաստանյութ է պոլիոմիելիտի գլոբալ վերացման նպատակներին հասնելու համար: ՕՊՊ-ն պարունակում է թուլացված /ատենուացված/ պոլիովիրուսներ: Շատ հազվադեպ ՕՊՊ-ի օգտագործումը կարող է առաջացնել վակցինասոցացված պոլիոմիելիտ (ՎԱՊ), 2,4 մլն դեղաչափից՝ մեկ դեպք: Պոլիովիրուսի 2-րդ տիպը վերացվել է 1999 թվականին: Այդ պատճառով իմունականխարգելման ծրագրերը ՕՊՊ եռավալենտից 2016 թվականի ապրիլից անցնել են երկվալենտ ՕՊՊ-ի կիրառման, մինչև 1-ին և 3-րդ տիպերի շրջանառության դադարեցումը: Սակայն բոլոր երկրները պետք է ապահովեն առնվազն մեկ դեղաչափ ԻՊՊ-ի ներդրումը: Վայրի պոլիովիրուսի 1-ին և 3-րդ տիպերի շրջանառության դադարեցումից հետո կդադարեցվի ՕՊՊ պատվաստանյութի բոլոր տեսակների պլանային օգտագործումը:

Յուրաքնչյուր երկիր ունի իր «Կանխարգելիչ պատվաստումների օրացույցը»: Երկրները կարող են կիրառել ՕՊՊ կամ ԻՊՊ առանձին կամ համակցված օրացույցով: 2012թ. մայիսին ԱՀԿ-ն հրապարակեց հասարակության համար գլոբալ առողջապահական ծրագիր պոլիոմիելիտի վերացման վերաբերյալ:
Աշխարհը պոլիոմիելիտից ազատ համարվելու համար խորհուրդ է տրվում դադարեցնել բերանային պոլիոմիելիտի կիրառումն ամբողջ աշխարհում, սկսած ՕՊՊ 2-րդ տիպից: Այդ նպատակով լրացուցիչ պետք է ներդնել առնվազն մեկ դեղաչափ ԻՊՊ: Այն ապահովում է պոլիովիրուսի 2-րդ տիպից պաշտպանություն և ուժեղացնում է ազգաբնակչության անընկալությունը:

2016թ-ի ապրիլին աշխարհի 156 երկիր միաժամանակ ՕՊՊ 3-ից անցել է ՕՊՊ2-ի, միաժամանակ զուգահեռ մինչև մեկ տարեկանը երեխաները ստանոում են մեկ դեղաչափ ԻՊՊ:

Հայաստանի Հանրապետությունում 2016 թվականի հունիսից կիրառվում է ինակտիվացված պոլիոմիելիտի պատվաստանյութ, իսկ մինչ այդ, հանրապետության որոշ համայնքներում 2-6 տարեկան երեխաների շրջանում՝ անկախ պատվաստումային կարգավիճակից, իրականացվել է եռավալենտ բերանային պոլիոմիելիտի միանվագ պատվաստում՝ պոլիոմիելիտի 2-րդ շճատիպով լիարժեք պաշտպանություն և անընկալություն ձևավորելու նպատակով:

Առողջապահության նախարարության հաղորդմամբ՝ Հայաստանի Հանրապետությունում 1995 թվականից չի արձանագրվել պոլիոմիելիտ հիվանդությունը, որը նախկինում տարեկան առնվազն 2-3 երեխայի կայուն հաշմանդամության պատճառ էր դառնում: 2002 թվականին Հայաստանը, ի թիվս եվրոպական տարածաշրջանի երկրների, հռչակվել է «պոլիոմիելիտից ազատ» երկիր և առ այսօր հաջողությամբ պահպանում է այդ կարգավիճակը: