Տեսնում ենք, որ կողմերը շարժվում են հին օրակարգով․ Արթուր Մարտիրոսյանը՝ Մնացականյան-Մամեդյարով հանդիպման մասին

Tert.am-ը բանակցային գործի մասնագետ (CMPartners, Քեմբրիջ, ԱՄՆ) Արթուր Մարտիրոսյանի հետ զրուցել է ապրիլի 15-ին Մոսկվայում կայացած Մնացականյան-Մամեդյարով հանդիպման արդյունքների, ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում Ռուսաստանի ակտիվացման պատճառների մասին:

-Պարո՛ն Մարտիրոսյան, երեկ Մոսկվայում կայացավ Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների հանդիպումը, որին, բացի ԵԱՀԿ մինսկի խմբի համանախագահներից և ԵԱՀԿ գործող նախագահի ներկայացուցչից, ներկա էր նաև ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը: Առաջին անգամ չէ, որ Ռուսաստանը նախաձեռնում է հայկական և ադրբեջանական կողմերի միջև բանակցություններ: Ի՞նչ է նշանակում վերջին նախաձեռնողականությունը՝ ՌԴ-ի ակտիվանալու հերթական դրսևորո՞ւմ:

-Անշուշտ, կա որոշակի մրցակցություն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջև, թե ով է ավելի ակտիվ կարգավորման գործընթացում: Այս հանդիպումը, իհարկե, պետք է ներկայացվի, որպես ԵԱՀԿ մինսկի խմբի միջնորդություն, բայց բոլորս էլ հասկանում ենք, որ ավելի հստակ և ազդեցիկ մոտեցում է ցուցաբերում Ռուսաստանը:

-Ի՞նչ է դա նշանակում․ Ռուսաստանը ցանկանում է, որ պարզապես իր դերն արժևորվի՞, թե՞  կոնկրետ  քաղաքական նպատակներ ունի և ցանկանում է դրանք իրականացնել:

-Իհարկե, նպատակներ ունեն: Ռուսաստանը, որպես նոր տեսակի, ոչ ավանդական  կայսրություն, ունի և միշտ ունեցել է պետական շահեր, որոնց սպասարկմանն ուղղված քայլեր պետք է անի: Մենք չենք կարող այդ շահերից դուրս պատկերացնել իր քայլերը: Ռուսաստանը բարեգործությամբ չի զբաղվում, մարդասիրական առաքելություն չի իրականացնում: Նա ունի ազգային շահեր, և պետք է փորձես հասկանալ, թե որոնք են այդ շահերը, հասկանաս, թե ինչ է տեղի ունենում գլոբալ, տարածաշրջանային գործընթացներում: Ի վերջո, ռուս-թուրքական հարաբերություններում զարգացումներին պետք է ուշադրություն դարձնես:

-Կարո՞ղ ենք ենթադրություններ անել, թե այս պահին Ռուսաստանն ինչ շահ ունի, երբ նախաձեռնողականությունն ակտիվացնում է ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում:

-Չեմ սիրում ենթադրություններ անելով զբաղվել, բայց ասեմ, տակտիկական առումով պարզ է, որ  Ռուսաստանը ցանկանում է հակամարտության կողմերին ցույց տալ, որ հիմնախնդրի կարգավորմամբ զբաղվող երեք համանախագահներից ամենամեծ դերն ունի ինքը:  Այս պարագայում, եթե կողմերը հասնում են ինչ-որ համաձայնության, Ռուսաստանը պետք է ապացուցի կողմերին, որ դրանք իրականանալու են:

Ռուսաստանի ռազմավարական նպատակները ավելի դժվար է մեկնաբանել: Մի քիչ ավելի շատ ժամանակ է պետք՝ վերլուծության համար: Հույս ունեմ, որ Հայաստանում կան մասնագետներ, որոնք զբաղվում են այդ խնդիրներով:

Եթե ես շատ ընդհանուր ներկայացնեմ պատկերը, ապա պետք է ասեմ, որ Ռուսաստանն ամեն կերպ ցանկանում է ավելի մեծացնել Թուրքիայի և ՆԱՏՕ-ի միջև ճեղքը, և պարզ է, որ ինչ-որ չափով Ռուսաստանի ազդեցության մեծացումը նաև Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում կուժեղացնի իր դիրքերը նաև Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ բանակցություններում:

-Կարո՞ղ ենք ասել, որ Հայաստանը պետք է զգուշանա Ռուսաստանի նախաձեռնողականության ակտիվացումից:

-Հայաստանը  պետք է միշտ զգույշ լինի և միևնույն ժամանակ պետք է հետապնդի իր շահերը: Հայաստանը պետք է անի այնպես, որ եթե իրոք ցանկություն կա խաղը փոխելու, պետք է ամեն ինչ անենք, որ մեր շահերն առաջ տարվեն:

Մի քանի վտանգ կա՝ վերջին, նոր նախաձեռնությունների հետ կապված․ մեզ փորձելու են «խաղաղության ինդուստրիան» լայն թևերով ներկայացնել: Նորից կսկսվեն շփումներ լրագրողների և հասարակությունների միջև, հումանիտար այլ նախաձեռնություններ կլինեն: Բայց մենք չպետք է շփոթենք դրանք իրական վստահության մթնոլորտի ստեղծման հետ: Իրական վստահությունը, միևնույն է, ձեռք է բերվում տրանզակցիոն դաշտում:

Այդ ամենը շատ լավ է, պետք է լինի, բայց պետք չէ մտածել, որ հենց այդ հարցով կարելի է հասնել վստահության և մտնել բանակցությունների մեջ և հասկանալ, թե ինչպես պետք է լինի վերջնական լուծումը:

Կան մի շարք կարևոր խնդիրներ, որոնք կարող են խոչընդոտել վերջնական լուծմանը: Մենք դրանց առկայությունը տեսել ենք թե՛ Քաշմիրում, թե՛ Կիպրոսում, թե՛ իսրայելապաղիստինյան հակամարտությունում: Ավելի շատ գումարներ են ծախսվել հասարակությունների միջև հարաբերություններ ստեղծելու համար, բայց այնտեղ վերջնական լուծում չի եղել: Ո՞րն է խնդիրը․ առաջինը՝ պետք է բոլոր կողմերի մոտ լինի քաղաքական կամք՝ խաղաղության ուղղությամբ շարժվելու համար: Ես նման կամքի առկայություն չեմ տեսնում Ադրբեջանի մոտ, և կդրսևորվի, թե ոչ, չենք կարող դեռ ասել:

Երկրորդն ավելի լուրջ խնդիր է: Այն կապված է արժեքային համակարգի հետ: Այն հակամարտությունները, որոնք հաջողության են հասել, ինչպես օրինակ՝ Գերմանայի և Ֆրանսիայի, Շվեդիայի և Ֆինլանդիայի միջև եղածները, կողմերն ունեցել են նաև համապատասխան արժեքային համակարգեր: Մեր և Ադրբեջանի արժեքային համակարգերը շատ տարբեր են:

-Պարո՛ն Մարտիրոսյան, «խաղաղության օրակարգ» նախաձեռնողը Հայաստանն է, արդյոք չի նկատու՞մ այդ վտանգները:

- Կողմերից մեկը պետք է առաջին քայլը անի: Չնայած այդ քայլի հետ կապված մի քանի վտանգ կա, բայց, այնուամենայնիվ, մենք պետք է հասկանանք վարչապետ Փաշինյանի միտքը: Որքանով ես եմ հասկանում նրան, նա ասում է՝ մենք այդ քայլը անելով՝ ոչ միայն Ադրբեջանին, այլ նաև՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին և ամբողջ միջազգային հանրությանը ցույց ենք տալիս, որ Հայաստանը, իրոք, խաղաղություն է ցանկանում:

Հակառակ կողմն էլ ստիպված է ընդունել այդ խաղի կանոնները: Ստացվում է՝ այնպես չէ, որ Հայաստանը լրիվ անիմաստ քայլ է կատարել: Դա պարտադրում է մյուս կողմին՝ մտնել այդ խաղի մեջ:

Բայց այստեղ էլ վտանգ կա․ մենք կարող ենք շատ տարվել այդ օրակարգով և մոռանալ այն մասին, որ մյուս կողմը կարող է դիտարկել ամբողջ գործընթացը որպես փորձ: Այսինքն՝ եթե նրանք տեսնեն, որ իրենք չեն հասնում իրենց նպատակներին, չեն կարողանում հասնել նրան, որ տարածքներն իրենց տրամադրվեն, Ղարաբաղը լինի իրենցը, կարող է այլևս մտածեն, թե որքան են պատրաստ շարունակել այդ գործընթացը: Դա ամենամեծ վտանգն է, և մենք պետք է զգույշ լինենք, պատրաստ լինենք, որ մյուս կողմը կարող է խաղաղության ճանապարհից շեղվել:

-Ավելի հավանական է, որ կշեղվի․․․

-Այո: 2016 թվականի ապրիլը ինչո՞ւ եղավ: Որովհետև մեծ հաշվով հայկական կողմը համոզվել էր, որ երբևիցե այդպիսի բան չի լինի, որ կան ռուսական երաշխիքներ, որ Ադրբեջանը չի փորձի ինչ-որ ձևով կհակադրվել դրանց:

Հիմա մենք պետք է դասեր քաղենք, պետք է հասկանանք, որ խաղաղության երաշխավոր ընդհանրապես չկա: Միակ երաշխիքը մենք ենք, մեր տնտեսությունն է, մեր բանակն է, և մենք պետք է կենտրոնանանք դրանք զարգացնելու վրա:

Ուշ թե շուտ, եթե անգամ ստեղծվեն էլ բարենպաստ պայմանները, կողմերը հնարավոր է, որ լուծում չգտնեն,  որովհետև չկա արժեքային համակարգի նմանություն: Եթե կողմերը շարժվեին ժողովրդավարության ուղղությամբ, եթե տնտեսական համագործակցության տարածք ստեղծեինք, գուցե հեշտացնեինք հակամարտության լուծումը, բայց նման բան չկա:

Պետք է նաև հասկանալ, որ երբ կողմերը գան վերջնական բանակցությունների, շատ բան կախված է լինելու նրանից, թե որքան ուժեղ է լինելու քո այլընտրանքը, թե որքանով կկարողանաս ասել՝ ոչ, չընդունել միջնորդների, հակառակ կողմի մոտեցումները, եթե դրանք քո շահերը չսպասարկեն:

-Պարո՛ն Մարտիրոսյան, հիշում ենք, որ վարչապետ Փաշինյանը ԵԿՄ համագումարում հայտարարել էր, որ Վիեննայում ընդունվել է «Ստեփանակերտի օրակարգը», և դա նաև քննարկվելու է հետագա հանդիպումներում ևս: Հաշվի առնելով տարածված հայտարարությունը՝ կարո՞ղ ենք ասել, որ արտգործնախարարների հանդիպմանը ևս «Ստեփանակերտի օրակարգը» քննարկվել է:

-Լավ կլիներ, որ այդ մասին ասեին Ադրբեջանը և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները: Բայց նրանք նման բան չասացին: Ես չգիտեմ՝ ինչ  նկատի ունի Նիկոլ Փաշինյանը՝ ասելով՝ «Ստեփանակերտի օրակարգ», բայց մենք տեսնում ենք, որ կողմերը շարժվում են հին օրակարգով:

Օրակարգը հինն է․բանակցային սեղանին մնացել են նույն մասնակիցները՝ Հայաստանն է, Ադրբեջանը և միջնորդները: Միջնորդները կարծում են, որ Հայաստանը, խորհրդակցելով Արցախի հետ, պետք է բանակցի Ադրբեջանի հետ:

Իհարկե, անհնար է, որ Հայաստանը ընդունի որոշումներ, որոնք կարող են վտանգել Արցախի անվտանգությունը, արժենա կյանքեր: Բայց ճիշտ է նախաձեռնությունը, որ փոխվի բանակցային ձևաչափը: Բայց թե որքանով կստացի այդ նախաձեռնությունը, երբ կլինի դա, դժվար է ասել, քանի դեռ շատ մանրամասներ չգիտենք հանդիպումից:

-Արտգործնախարարների մոսկովյան հանդիպմանը, հայտարարության տեքստից ենթադրելով, քննարկվել են միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հումանիտար ոլորտում համագործակցության հարցեր:  Կարծում եք՝ Արցախը դու՞րս է մնացել այս նախաձեռնություններից:

-Դժվար է ասել: Ձեռք է բերվել, օրինակ, պայմանավորվածություն, որ երկու կողմերում եղած ռազմագերիներին պետք է բարեկամները տեսակցեն: Անհասկանալի է, թե ինչպես է լինելու Արցախում եղած ադրբեջանցիների դեպքում: Պետք է Արցախի ղեկավարությունը երաշխավորի այնտեղ գնացող ադրբեջանցիների անվտանգությունը:

Ստացվում է, որ Ադրբեջանը չի կարողանալու խուսափել Արցախի հետ բանակցություններ վարելուց: Նրանք կփորձեն պնդել, որ Ռուսաստանն էլ միջամտի, որ հայկական կողմը անվտանգության երաշխիքները վերցնի իր վրա: Բայց կլինի շատ մեծ վրիպում, եթե հայկական կողմը գնա այդ քայլին: Պետք է միշտ ասվի, որ Արցախում գտնվող ադրբեջանցիներին այցելելու համար բանակցությունները պետք է տարվեն հենց Արցախի հետ, Արցախը պետք է ապահովի ադրբեջանցիների անվտանգությունը: