«Մի ասեք` Աշոտյա՛ն, հասի՛ր. Աշոտյանը կրթության համակարգի ԱԻՆ-ը չէ». խորհրդավոր զրույց ԿԳ նախարարի աշխատասենյակում

Մեր երիտասարդության 43 տոկոսը գործազուրկ է. Համաշխարհային բանկն ասում է՝ այստեղ էլ եք կեղծ համեստություն արել՝ 58 տոկոսից պակաս չէ, հաստատ։ Եթե ո՛չ ՀԲ–ի տոկոսի տակ մնանք, ո՛չ էլ՝ մեր պաշտոնական վիճակագիրների «մուննաթին»՝ միջինացված ցուցանիշը հրապարակենք, երկու երիտասարդից մեկը հաստատ անգործ է։ Եվ քանի որ սա ռազմական գաղտնիքից վերան փաստ է և կարող է ընդհուպ հոսել թշնամու ջրաղացը՝ խարխլելով երկրի ազգային անվտանգությունը, ուստի հատուկ մեր թշնամիների համար ասենք, որ մեր պետությունն ամենևին էլ քնած չէ և ամեն տարի առնվազն 5 միլիարդի պետպատվեր է իջեցնում ԲՈՒՀ–երի վրա, թե՝ հարգելի՛ երիտասարդներ, գնացեք՝ պետության հաշվին կրթվեք, մասնագետ դարձեք։ Դե՝ նվեր ստացած ձիու ատամունքը հաշվելն էր ահագին խայտառակ զբաղմունք է, դրա համար էլ պետության փողով սովորող ուսանողի լեզուն չի պտտվում ասի թե՝ ա՛յ իմ անկախ, ազատ, ներողություն արտահայտությանս համար՝ ժողովրդավար ու սոցիալական պետություն ջա՛ն, ասենք՝ գնացի, սովորեցի, վաղն իմ երեխային կարողանալու՞ եմ պահել քո տված մասնագիտությամբ։ Ախր եթե քեզ պետք չէր այդ մասնագիտությամբ մարդը, ինչու՞ փող տվեցիր, թե՝ գնա, մասնագետ դարձիր. ինձ, իմ ժամանակը չես ափսոսում, գոնե քո փողն ափսոսա, որ պոկել ես հազարների բերանից և հատկապե՛ս ինձ նվիրաբերել։ Դե՝ հիմա թշնամու ականջը խուլ, ամեն տարի 4 հազար տնտեսագետ ես արտադրում՝ լավ իմանալով, որ մեր երկիրը, քարը ճաքի՝ 250,300 հազար տնտեսագետի պահանջարկ ունի։ Ասենք՝ ինժեները կգնա, գլուխը որպես էլեկտրիկ կպահի, բա էն հումանիտարնե՞րն ինչ սև անեն. թարսի պես էլ հումանիստ ես ու ամենաշատը հենց դրանից ես արտադրում, որոնց իսկի կեսը չի կարողանում խցկվել քո աշխատաշուկա և քեզ վաճառել քո իսկ պատվիրած ապրանքը։ Դե՝ հիմա աչքդ լույս՝ սողանքը գնում է. այսօր աշխատանքային միգրանտների կեսից ավելին երիտասարդներն են, ուղիղ 98 տոկոսը՝ վերարտադրող տղամարդիկ։ Բա ե՞րբ ես քեզ նեղություն տալու, նստես, գոնե մի չոբանահաշիվ անես, թե այսպիսի խրոխտ լոքերով գնալու դեպքում քանի երեխա կունենաս դու, որ վաղը ժողովես դպրոց, բանակ տանես, կարողանաս վրադ պահել պետականությունդ, որ փողքերդ չընկնի ու քեզ տկլոր չկանգնացնի աշխարհի առաջ։ Բա մի երկիր ունենա այսքան ահռելի ստեղծագործական էներգիա ու չկարողանա՞ ձեր հանգով ասած՝ արդյունավետ մոտիվացնել։

Այսօր արդեն եթե զբաղվածության շուկայից անջատենք սեզոնային աշխատողներին, երկրի գործազրկության ցուցանիշը կհասնի 73 տոկոսի։ Ու դու շատ լավ գիտես, որ էդ աշխատանք կոչվածն էլ մենակ էդ անտեր փողը չի, արժանապատվություն, առողջություն, ո՞րն ասեմ, ամեն ինչ է։ Ասում են՝ մեզ շրջափակում են, մեր ապրելը չի ուզում մեր դարավոր ոսոխը. Թայվանը համարյա մեր տարածքի չափ է և այնպիսի մի դիվանագիտական շրջափակման մեջ է, որ մի երեսուն երկիր էլ չի ճանաչում նրա անկախությունը, բայց այդտեղ 23 մլն մարդ է ապրում, և նորագույն տեխնոլոգիաներով, փոքր և միջին բիզնեսով մտել է աշխարհի ամենաբարձր համախառն արդյունք տվող երկրների քսանյակ։ Այդ ի՞նչ հրաշք է, ինչպե՞ս, իհարկե՝ կրթությամբ, կրթության նկատմամբ դրսևորած վերաբերմունքով. ընդամենը 2 տարում Թայվանը 50 հազար մասնագետ վերադարձրեց երկիր, որոնք թևները քշտած՝ նոր աշխատատեղեր գոյացրին կամ հորինեցին և մեռյալ տեղից բարձրացրին իրենց երկիրը: Այսօր եվրոպացին վախենում է իր ջահելությունից, որովհետև եթե ինքն այսօր պարտավորվել է մինչեւ 25 տարեկան բոլոր երիտասարդներին ապահովել երաշխավորված աշխատանքով, կնշանակի՝ լավ է հասկանում, որ երիտասարդներին թողնել դրսում՝ կնշանակի փողոց նետել ծանր հրետանին, որը վաղն իր թաքստոցներից կրակելու է պետության վրա՝ թմրադեղերից մթագնած ուղեղով, իր չծնած երեխաներով, իր գործած հանցագործություններով, քայքայված առողջությամբ, իր դժգոհության բարձր ինդեքսով: Կներե՛ք, մի քիչ հախուռն ստացվեց, բայց այս խոհերով գնացի կրթության և գիտության նախարար Արմեն Աշոտյանի հետ զրույցի, ու պետք է անկեղծորեն խոստովանեմ, որ նա ինձ պատահած միակ նախարարն է, ով չցանկացավ անգամ ծանոթանալ մեր զրույցի սղագրությանը, «չքաշքշեց» նյութը, մեկ շտկում անգամ չարեց նրա վրա, որի համար խորին շնորհակալություն եմ հայտնում նրան։ Զրույցը բավականաչափ ծավալուն է. մեզ իր ավելի քան 160 հարցերով միացել է նաև ֆեյսբուքյան հարթակը, ուստի այն ներկայացնում ենք հատվածաբար։

-Ես ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հասկանալ, ասացե՛ք, խնդրեմ, ո՞րն է մեր կրթական համակարգի փիլիսոփայությունը. այն ամբողջությամբ խզված է աշխատաշուկայից, և ես արդեն կասկածում եմ՝ արդյո՞ք այդ կրթությունը մոտիվացված է։ Մարդն ի վերջո մասնագետ է դառնում, որ այդ մասնագիտությամբ աշխատի, չէ՞։ Իհա՛րկե, կան նաև այնպիսի երկրներ, որտեղ նույնպես բավականին մեծ խզում կա աշխատատեղերի և կրթության միջև, բայց այդ երկրներն ունեն մի քանի տասնամյակ հեռու գնացող զարգացման հայեցակարգեր, և կրթությունը կողմնորոշում են դեպի ապագա աշխատատեղերի բանկը։ Հիմա ո՞րն է մեր կրթական մոդելը։

–Կրթությունն իր բազմաթիվ առաքելությունների մեջ ունի երեքը, որ մեր դեպքում այսօր կարևորվում են. առաջին՝ նպաստել անհատի, քաղաքացու անընդմեջ զարգացմանը, երկրորդ՝ նպաստել հասարակության զարգացմանը, երրորդ՝ նպաստել տնտեսության զարգացմանը։ Դիտարկել կրթությունը՝ բացառապես որպես տնտեսությունն սպասարկող ոլորտ, որտեղ կոփվում են երիտասարդ կադրեր, ովքեր ՀՆԱ են ավելացնելու, նշանակում է՝ սահմանափակել կրթության առավելությունը։ Կրթության այդ երեք առաքելություններն անքակտելի են՝ անհատ, հասարակություն, տնտեսություն։

–Հիմա ո՞րն է մեր առաջնահերթությունը, կներե՛ք, սոված գործազուրկն ինչպե՞ս ծառայի այդ վեհ նպատակներին։

– Տնտեսության մասով, այո՛, մենք ունենք ընդգծված խնդիրներ, հատկապես՝ մասնագիտական կրթության ոլորտում աշխատաշուկայի հետ կապն այսօր տեսանելի չէ։ Եվ դա երկկողմ մեդալ է, որովհետև, այո՛, կրթության ոլորտի ծառայությունները միշտ չէ, որ ժամանակակից են։ Այս պարագայում ստիպված եմ ընդունել նաև մեր մեղքը, բայց շատ կարևոր է այն հանգամանքը, որ տնտեսության բազմաթիվ ճյուղեր կամ տնտեսվարողներ իրենք էլ ամբողջությամբ չեն գիտակցում, որ երիտասարդ կադրերը տնտեսության վաղվա զարգացման կամ հավելյալ արժեք ստեղծող հիմքն են, հետևաբար՝ աշխատաշուկայի հետ կապը պետք է երկկողմանի լինի։ Աշխատուշուկան էլ գործատուների դեմքով պետք է գա դեպի կրթություն։

–Եթե կրթությունը որպես արժեք ենք դիտարկում, Դուք՝ որպես ոլորտի պատասխանատու, քանի՞ բալ կտայիք մեր կրթական համակարգին, եթե գնահատելու լինենք 5 բալանոց համակարգով։

–Ես գիտեմ, որ Ձեր հարցազրույցների ժամանակ մարդիկ շատ ազնիվ են տրամադրվում։ Փորձենք հնարավորինս բաց խոսել։

–Շնորհակալություն։

–Կրթության ֆենոմենը հայ ժողովրդի համար կենացային ֆենոմեն է դարձել։ Մենք շատ ենք խոսում այն մասին, որ սիրում ենք կրթությունը, մենք մեր երեխաների համար անում ենք այն ամենը, ինչ հնարավոր է՝ ոսկեղենը լոմբարդում թողելուց սկսած։ Բայց մենք կրթության արժևորումն իրականացնում ենք միայն հրապարակային, բայց իրականության մեջ, ցավոք, ո՛չ, որովհետև կրթությունն այսօր Հայաստանում բարեկեցության բացառիկ նախապայման չէ։

–Ըստ Ձեզ՝ նորմա՞լ է, երբ մարդու բարեկեցությունը պայմանավորված չէ նրա կրթությամբ ու մասնագիտական որակով։

–Իհա՛րկե, նորմալ չէ։ Ես էլ հենց դա եմ ուզում ասել։ Արդեն երկար տարիներ է՝ Հայաստանում առաջընթացի, սոցիալական վերելակներից օգտվելու հնարավորությունը կրթությամբ պայմանավորված չի եղել։ Բայց ընդունեք, որ այսօր կտրուկ շատանում են հաջողության պատմությունները։ Մարդիկ, ովքեր մեծահարուստների բարեկամ, ծանոթ ու խնամի չեն, կարողանում են կրթությամբ հարթել իրենց ճանապարհը՝ լինի դա քաղաքականության, տնտեսության, թե մշակույթի ոլորտում։

–Ամեն դեպքում՝ կրթությունը պետք է մարդուն աշխատանք տա, փող վերարտադրի, չէ՞։ Ստացվում է, որ մեր բուհերն այսօր պարազիտանում են երբեմնի հնչեղ բրենդների վրա և ուղղակի չեն թողարկում շուկայում իրացվելիք գիտելիք, մասնագիտություն։

–Այդպես չէ, որ կրթությունը պետք է միայն փող վերարտադրի։
Կրթական համակարգի խնդիրը նաև քաղաքացի մեծացնելն է, արժեհամակարգ փոխանցելն ու վերարտադրելն է, ինչը որպես ազգ ստացել ենք նախորդ սերունդներից։ Իհա՛րկե, նաև ժամանակակից աշխարհի մարտահրավերներին արձագանքելու ունակությունների ձևավորումն է։ Այսօրվա դպրոցի իմաստը ժամանակակից հայի դաստիարակության մեջ է։ Ինձ համար ժամանակակից բառը պակաս կարևոր չէ, քան հայ բառը։

–Տեսեք, ժամանակակից դպրոցի, ժամանակակից գիտելիքի մասին ենք խոսում։ Մենք միշտ հղում ենք անում հանրակրթությանը և ասում, թե մեր ամենագլխավոր առաջնայնությունը դպրոցն է, ավելին՝ այն մեր ազգային անվտանգության հիմնասյունն է։ Երեք տարի առաջ, երբ գլխավորում էի «Փաստ» մեդիացանցը, լրագրողներից մեկին խնդրեցի վերցնել իր «նոթբուքը», այցելել մի քանի դպրոցներ և խնդրել մի քանի ուսուցիչների, որ տեսախցիկի առջև էլեկտրոնային նամակ ուղարկեն, կամ՝ մի բառ որոնեն ցանցում։ Եվ պատկերացրեք՝ վիճակն այնքան աղետալի էր, որ ես ամաչեցի թողարկել այդ նյութի մանրամասները, որովհետև այդ ուսուցիչները վաղը նորից պետք է դպրոց մտնեին, և չհամարձակվեցի եթերում տապալել նրանց։ Հիմա, հուշեք խնդրեմ, ի՞նչ է նշանակում ժամանակակից դպրոց և գիտելիք այս հանրակրթության պայմաններում։

–Հայաստանը, ըստ վերջին միջազգային հետազոտությունների, ունի եվրոպական լեզվով ասած՝ ամենատարեց, մեր լեզվով՝ ամենափորձառու ուսուցչական կազմը։ Մեր մանկավարժների միջին տարիքն ամենաբարձրն է։ Եվ, իհա՛րկե, դժվար է նախորդ հասարակարգի կոնցեպտի մեջ կոփված ուսուցիչներին բերել ու նոր միտումների մեջ դնել։ Կոնկրետ այս ուղղությամբ հսկայական աշխատանքներ են արվել՝ վերապատրաստումներ թե՛ պետական, թե՛ դրսի դոնորների միջոցներով։

–Լա՛վ, իսկ որտե՞ղ են արդյունքները։ Ի դեպ՝ մենք մեր դիտարկումներն արել էինք Երևանի կենտրոնի դպրոցներում, և դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ է կատարվում մի քիչ ավելի հեռվում, ասենք՝ գյուղերում։

–Արդյունքներն, իհա՛րկե, 100 տոկոսանոց չեն, բայց դրանք հաստատ ավելի լավն են, քան երեք տարի առաջ։

–Տեսե՛ք, հարցված 50-ից ավելի ուսուցիչներից միայն 3–ը կարողացավ օգտվել էլեկտրոնային փոստից։

–Հիմա չեմ կարող ասել, որ 50-ից 50-ը կկարողանա էլեկտրոնային նամակ ուղարկել, բայց 50-ի կեսը հաստատ կուղարկի։ Հիշո՞ւմ եք հայտնի ֆիլմի այն արտահայտությունը՝ «Ես 40 տարվա մանկավարժ եմ»։ Չգիտես ինչու՝ այս թևավոր խոսքը որակի նշան է դարձել մանկավարժների շրջանում։ Բայց նրանց դասավանդման մեթոդաբանությունը ժամանակակից չէ։ Մենք ունենք խորհրդային դպրոցի ավանդույթներ, ի դեպ, նաև լավ ավանդույթներ, և մարդիկ այսօր սովետական դպրոցի կարոտախտ ունեն, որովհետև այն անվճար էր, կարճ էր, աշխատաշուկայի հետ ուղիղ կապ ուներ պլանային տնտեսության պայմաններում։ Երկրորդը՝ ունենք ժամանակակից կրթական տեխնոլոգիաներ, որոնք ուղղակի պարտավոր ենք ներդնել։ Երրորդ՝ մենք այս ամենը պետք է անենք հայկական դպրոցի կոնցեպտի մեջ։ Այսինքն՝ շատ դժվար զուգակցվող բաներ են, որոնք կրթության համակարգի յուրաքանչյուր մասնակցից պահանջում են ստեղծարար և նորարար մոտեցումներ։ Դժվար է 40 հազարանոց մանկավարժական բանակ կառավարել։ Մանավանդ, երբ ուսուցիչների մի մասը մոտիվացված չէ և քիչ դասաժամեր ունի։ Հետևաբար՝ մտածում են՝ «Աշխատեմ, որ ի՞նչ լինի, մեկ է՝ աշխատավարձս չի բարձրանալու, որովհետև դասաժամերս չեն ավելանալու»։

–Ձեզ հետ հարցազրույցի գրառումը ֆեյսբուքում թողնելուց հետո ստացվեց շուրջ 160 հարց, որոնց, ի դեպ, պետք է անպայման պատասխանենք։ Եվ կոնկրետ Գուգարքից ստացված մի հարց կար, որտեղ հենց այս խնդիրն էր բարձրացվում. ուսուցիչն ասում է՝ արդյո՞ք պարոն նախարարը տեսել է ուսուցիչների աշխատավարձերի որևէ ցուցակ, այդ սարսափելի ցածր աշխատավարձերը, որոնցով ապրել չի լինի, և այդպես է ստացվել, որովհետև դասաժամերը քիչ են, և մանկավարժները՝ պահանջարկից մի քանի անգամ շատ։ Ավելի լավ չէ՞ պրոֆեսիոնալ կազմին զինենք ավելի շատ դասաժամերով և մարդկային աշխատավարձ տանք, քան՝ պահենք 40 հազարանոց հոծ բանակ՝ չիմանալով, թե նրանցից քանի տոկոսն է այսօր ի վիճակի սպասարկել մեր երազած հանրակրթությունը։

– Կրթության համակարգը երկու մեծ խնդիր ունի այսօր. մի կողմից՝ այն իր վրա կրում է առաքելություններ, որի մասին մենք արդեն խոսեցինք՝ անհատ, հասարակություն, տնտեսություն, իսկ մյուս կողմից՝ համակարգը սոցիալական խոշոր ճնշումների տակ է։ Այսօրվա ժողովրդագրական փոփոխությունների պայմաններում մենք ունենք աշխատուժի ավելցուկ։ Մենք ունենք պետության կողմից ֆինանսավորվող 5 հազար հաստիք և շուրջ 40 հազար մանկավարժ՝ 15 հազար մանկավարժների ավելցուկ։

–Պարո՛ն Աշոտյան, մեր երեխաների հաշվի՞ն ենք միմյանց լավություն անում, ի՞նչն է մեզ խանգարում լավ հաշվել մեր օգուտն ու վնասը։

–Հաշիվը շատ պարզ է. եթե ես գնամ Ձեր ասած զուտ ֆինանսատնտեսական գերակայությունների ետևից, մենք այս 15 հազարին վաղուց պետք է կրճատած լինեինք։ Եվ մնացածը կստանային լիարժեք ծանրաբեռնվածություն, հետևաբար՝ ավելի բարձր աշխատավարձ, մոտիվացված կլինեին իրենց վրա ավելի լավ աշխատելու։

–Բայց մենք հիմա ո՞ր ճանապարհով ենք գնում՝ իջեցնում ենք գիտելիքի կշիռը, կրթության որակը, որպեսզի կեղծ զբաղվածությո՞ւն ապահովենք, բայց այսպես մեր դպրոցից ոչինչ չի մնա։

–Տեսեք՝ մի կողմից ինձնից պահանջվում է կրթության որակ, մյուս կողմից՝ եթե մի փոքր կրճատում է լինում, ապա տիեզերական աղմուկ է բարձրանում ու դառնում սկանդալ, և այս սիլլլայի և հարիբդայի արանքում շատ դժվար է դառնում անվնաս անցնելը։ Հնարավոր չէ անցնել առանց կորուստների։ Մի կողմից՝ մենք խոսում ենք կրթության որակի մասին, և հենց սա է կրթության ոլորտի առաքելությունն ու նպատակը, մյուս կողմից էլ՝ մենք գործատու ենք. 15 հազարից ավելի մանկավարժ ունենք դպրոցում, մոտ 5 հազարից ավելի՝ քոլեջներում, ուսումնարաններում ու բուհերում։ Հիմա կա 20 հազարից ավելի մարդ։ Ես չեմ՝ Դուք եք, կայացրե՛ք քաղաքական որոշում։

–Ես ամբողջությամբ կվերանայեի մասնագիտական պոտենցիալը և ոչ մի քայլ չէի անի կրթության որակի հաշվին։

–Կրճատե՞լ, թե՞ չկրճատել...

–Կարևորը որակն է, պետք չէ համակարգը պատանդ պահել սոցիալական խնդիրների ձեռքին։

–Սկսեցիք նախարարի նման պատասխանել։

–Գնացեք, մտեք դպրոցներ և լսեք դասաժամեր։ Ես մի քանի տարի էլ դպրոցում եմ աշխատել. ամբողջ դպրոցում կոնկրետ հայոց լեզու և գրականություն առարկան մեկ, առավելագույնը՝ երկու ուսուցչի մոտ կարելի էր դիմանալ մի քանի րոպե։ Կեղծ, անգիր արած մտքեր...Ռիսկային է, բայց պիտի ասեմ.դպրոցներում մենք բավականին ցածրորակ ուսուցչական կազմեր ունենք այսօր։

–Վարդուհի՛ ջան, այդպիսի տրագիկ բաներ մի՛ ասեք։ Մեր հանրակրթությունն այնքան էլ վատը չէ, որքան մենք սովոր ենք նրա մասին կարդալ լրահոսում։ Եթե մեր հանրակրթությունը վատն է, ապա ինչպե՞ս են Հայաստանի աշակերտները օլիմպիադաներից ավելի շատ մեդալներ բերում, քան Ադրբեջանն ու Վրաստանը միասին։ Եթե մեր հանրակրթությունը վատն է, ապա ինչպե՞ս ենք 10 լավագույն բուհերին տարեկան 200 ուսանող տալիս։ Եթե մեր համակարգը վատն է, ապա որտեղի՞ց են մեր ուսանողները մի մասն՝ իրենց ուժերով, մյուս մասը՝ միջպետական համաձայնագրերով գնում եվրոպական լավագույն բուհերում սովորելու։

–Ասե՞մ...

–Չասեք, խնդրում եմ, թե դա աստվածատուր շնորհն է՝ տրված մեր ազգին։ Ո՛չ։ Դա շնորհ է, գումարած՝ համակարգ։ Եթե զուտ շնորհի վրա ենք հույսներս դնում, ապա ինչո՞ւ եք բողոքում կրթությունից։ Եթե շնորհալի ենք, կրթության համակարգը կա–չկա՝ թող սովորեն, էլի... Այդպես չէ։

–Եթե Դուք այդպես փառաբանում եք մեր հանրակրթության մակարդակը, ինչո՞ւ եք Ձեր երեխաներին ուղարկում մասնավոր դպրոց։ Իմիջիայլոց՝ իմ գործընկերներից մեկն է խնդրել, որ սա Ձեզ հարցնեմ անպայման։

–Շատ պարզ ասեմ՝ մեր հանրակրթության բաղկացուցիչ մաս են նաև ոչ պետական դպրոցները։ Ես չեմ ընտրել մասնավոր դպրոց, ես ընտրել եմ, այսպես ասենք՝ հանրային դպրոց։ «Այբ» հիմնադրամը հանրային կառույց է, ո՛չ թե՝ մասնավոր։ Երկրորդ՝ ակնհայտ է, որ ես էլ եմ ծնող և ուզում եմ իմ երեխաներին կրթության տալ այսօրվա իրականության մեջ գոյություն ունեցող և իրենց հարմար կրթական հաստատությունում՝ իմ հնարավորությունների սահմաններում։ Երրորդ...

–Պարո՛ն Աշոտյան, բայց Դուք պետական պաշտոնյա եք և Ձեր վարքը, Ձեր ընտրությունը հանրային ուշադրության կենտրոնում է և շատ կարևոր է, իմիջիայլոց՝ հենց Նախագահի թոռնուհին գնում է սովորական պետական դպրոց։

–Սկզբում ես էլ իմ երեխային տարել էի պետական դպրոց։ Կադրերը կան, տեսանյութը կարող եք նայել։

–Բա ինչո՞ւ հանեցիք այդ դպրոցից։ Չբավարարե՞ց այդ կրթությունը։

–Ո՛չ, շատ նորմալ, բավարար կրթություն էր, և եթե երեխաս այսօր «Այբ»–ում է սովորում, ապա այդտեղ որևէ գերբնական ուժ չկա։ Խնդիրը նաև հոգեբական կողմ ուներ։ Ես չեմ ուզում, որ իմ երեխաները մեծանան որպես նախարարի տղաներ։ Շատ անկեղծ եմ Ձեզ ասում։ Ինչքան էլ դպրոցի տնօրենին խնդրել էինք՝ վերաբերմունքի որևէ ընդգծվածություն չլինի, բոլոր դեպքերում՝ այնպես էր ստացվել, որ ընդգծվում էր նախարարի տղայի դպրոցը, նախարարի տղայի դասարանը։ Բաներ կան, որ ես իմ երեխային պետք է հեռու պահեի դրանից, որովհետև իր հայրն ամբողջ կյանքում նախարար չի լինելու։ Եվ պետք չէր փչացնել երեխային՝ այդպիսի բաների տակ դնելով։

–Լա՛վ, դա Ձեր ընտրությունն է, պարո՛ն նախարար, Ձեր ընտրությունն է, առաջ անցնեք...

–Իսկ միգուցե ուրիշ կե՞րպ էլ դիտարկենք։ Ես վստահում եմ այն դպրոցին, որը նոր է բացվել։ Այդ դպրոցում չկա հատուկ վերաբերմունք, թե այս երեխան նախարարի տղա է, այն երեխան՝ ո՛չ։ Ես չեմ ուզում, որ իմ երեխաները մեծանան որպես պապայի բալաներ։ Ես ուզում եմ, որ իմ երեխան հավասար մշակումների ենթարկվի, չեմ ուզում արտոնյալ ռեժիմի տակ լինի։

–Համարենք հարցը սպառված և անցնենք առաջ։ Կա հասարակական կարծիք, որ այսօր անգամ պետավտոտեսուչին ավելի շատ են վստահում, քան բուհական կրթության սպասավորին։ Ի զարմանս ինձ՝ հասարակական կարծիքը կողմնորոշված է ավելի օրինախախտ համարել բուհական դասախոսին, քան՝ պետավտոտեսուչին։ Ես հրապարակում եմ սոցիալական հարցման արդյունքներ, որն, իմիջիայլոց, տեղակայված է նաև Ձեր նախարարության պաշտոնական կայքում։ Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ այդպես ստացվեց։

–Ես ուրախ եմ, որ ոստիկանության կողմից իրականացված բարեփոխումներն իրենց արդյունքը տալիս են, և Դուք հիմա դրա գնահատականներից մեկն եք տալիս։ Ինձ համար կարևոր է, որ երկրիս բոլոր ոլորտներում լինի համաչափ առաջընթաց։ Բուհերի անունը դուրս է եկել որպես անարդարության օջախներ։ Համատարած խոսել անարդարությունների մասին՝ սխալ է, որքան դրանց գոյությունը հերքելը։ Շատ ազնիվ խոստովանեմ՝ դասախոսներին, աշխատակիցներին, կներե՛ք, ես իմ հայրական տնից չեմ բերել։ Նրանք մասն են մեր հասարակության և բավականին հարգված մարդիկ են՝ գիտնականներ, պրոֆեսորներ, ակադեմիկոսներ։ Կամ ինչո՞ւ եք պահանջում միայն նախարարից, երբ այդ մարդը մեկն է Ձեր հարևաններից։ Քանի՞ հոգի է Ձեր ընթերցողներից իր ծանոթ մանկավարժին ասել, ասենք՝ «Գալինա Պետրովնա, կամ՝ Հասմիկ Ստեփանովնա, լավ չեք աշխատում»։ Ինչո՞ւ ոչ ոք չի ուզում վատամարդ լինել՝ շատ լավ իմանալով, որ այդ դասախոսներն էլ են իրենց հարևան–բարեկամը։ Ուզում եք՝ 15 նախարար բերեք, այստեղ շարեք՝ նրանք չեն կարող պայքարել, եթե չլինի հանրային աջակցությունը։ Եվ դա միայն թեժ գծի վրա զանգելը չէ, ինչը իրականում շատ կարևոր է։ Ստեղծե՛ք այդ մթնոլորտը, որ Ձեր շենքում բնակվող ուսուցչուհին ամաչի անարդարության համար։ Ստեղծե՛ք այդ մթնոլորտը, որ Ձեր հարևան դասախոսը փող չվերցնի քննության ժամանակ։ Խորհրդարանում էլ ասացի, որ կաշառակեր տնօրենների անուններ հնչեցնեն, որովհետև այն քրեական պատիժ է ենթադրում։ Անու՛ն տվեք, գործ հարուցենք։

–Իհա՛րկե, անուններ պետք է հնչեցնել, անպայման, դա նաև մեդիայի պարտավորությունն է...

–Բայց դրանց ետևում պետք է լինեն փաստեր՝ իրավական գործընթաց սկսելու համար։

–Ես այս հարցազրույցի ընթացքում խոստանում եմ հնչեցնել առնվազն՝ մեկ անուն, բայց հիմա հարց՝ ամեն դեպքում, ի՞նչպես է ստացվել, որ հասարակությունը կրթության համակարգը ճանաչել է երրորդ ամենաանարդար ոլորտը։ Կա՛մ դրանք նախկինում չեն չափվել, կա՛մ էլ՝ ոլորտի վարկն, իսկապես, ընկել է այս աստիճան։ Ո՞րն է։

–Եկեք այսպիսի բան հիշենք՝ ես ու Դուք անպայման կհիշենք՝ խորհրդային բուհերում ընդունելությունից սկսած՝ մինչև ավարտելն արդա՞ր համակարգ էր։

–Ո՛չ, իհարկե՝ արդար չէր։ Կոնկրետ ես փողով եմ ընդունվել, որովհետև վերջին քննությունը միտումնավոր ցածր էին դնում ու մրցույթից դուրս թողնում։

–Ուրեմն՝ մի պահանջեք մի բան, որը երբեք չի եղել։ Եկեք միասին ստեղծենք այդ բանը։ Մի ասեք՝ «Աշոտյա՛ն, հասի՛ր»։ Աշոտյանը կրթության համակարգի ԱԻՆ–ը չէ։

–Բայց, պարո՛ն նախարար կրթական համակարգը, դպրոցից մինչև բուհ, երբեք այսպիսի վիճակում չի եղել, մասնավորապես՝ այսքան կոռումպացված, անկեղծ լինենք։

–Ես կարող եմ տասնյակ դիմումների, նամակների ընթացք տալ, բայց չեմ կարող միայնակ բոլոր համակարգային խնդիրները լուծել։ Ես Դոն Քիշոտը չեմ։

–Պարո՛ն Աշոտյան, քիչ առաջ խնդրեցի 5 բալանոց համակարգով գնահատել ոլորտը։ Ես գիտեմ, որ Դուք ճկուն քաղաքական գործիչ եք, բայց, այնուամենայնիվ, պետք չէր սա շրջանցել։ Եվ այսպես՝ գնահատեք, խնդրե՛մ, Ձեր ղեկավարած կրթական համակարգը 5 բալանոց սանդղակով։

–Մենք ունենք այնպիսի կրթական ծրագրեր, որոնք 5-ի են՝ կարող եմ առանց վարանելու ասել։ Եվ ունենք կրթական հաստատություններ ու ծրագրեր, որոնք 1-ի էլ չեն՝ սա ակնհայտ է։

–Ի՞նչ է՝ չե՞նք կարող միջինացված գնահատականը հանել։

–Միջինացված գնահատական տալ կրթական ոլորտին՝ նույնն է, ինչ չափել հիվանդանոցի միջին ջերմաստիճանը։ Դա աբսուրդ ցուցանիշ է, նման բան չկա։ Մենք ունենք առաջապահներ և ետնապահներ։

–Բայց կա միջինացված գիտական չափում, ի վերջո։

–Միջինացված՝ այո՛։ Մեզ հիմնականում չափում են դրսից՝ «Թիմս այ էմ էս» միջազգային չափող կազմակերպությունը 70-ից ավելի երկրներում չափում է հանրակրթության մակարդակը։ Անում են չափումներ երկու տարիքային խմբերում՝ 4-րդ և 9-րդ դասարաններում։ Հայաստանը երկու խմբում էլ մասնակցել է։ Մաթեմատիկայի չափումներով մեր իններորդցիները Նորվեգիայի և Ռումինիայի իրենց տարեկիցների հետ են հայտնվել միևնույն խմբում։ Ո՛չ բարեխոսել ենք, ո՛չ հանրապետականացրել ենք. դրսից եկել, ստուգել են։

–Բայց, այնուամենայնիվ, Դուք խուսափում եք սեփական գնահատականից։

–9 բալանոց համակարգով ասեմ. ես բազմաթիվ հաստատությունների կնշանակեի 9 միավոր, իսկ բազմաթիվ հաստատություններ կընկնեին լիկվիդ։

–Իսկ շա՞տ են այդպիսիք։

–Այո՛, և մեղքը միայն իրենցը չէ։ Երեք գործոն կա. ֆինանսներն, ի դեպ, երրորդ տեղում են, առաջինը՝ համակարգում աշխատեն իրենց գործը սիրող, մոտիվացված մարդիկ, երկրորդ՝ լինի դրա հանրային պահանջարկը։ Աբսուրդ է, որ նախարարը պետք է ավելի շահագրգիռ լինի, քան ուսանողն ու նրա ծնողը, որ իրենց երեխան լավ սովորի։ Համաձայնեք՝ սա աբսուրդ է։ Դուք ի՞նչ եք պահանջում ինձնից, որ Պողոսյան Մկրտչի ակադեմիական առաջադիմության համար ե՞ս պատասխան տամ։ Ինչի՞ համար։ Պրոբլեմն այն է, որ ինքը չի հասկանում, որ պիտի սովորի։ Իմիջիայլոց, այսպես կոչված՝ երրորդի՝ ֆինանսների մասին. ֆինանսական այս հատկացումների շրջանակում մենք անում ենք առավելագույնը։

–Ես դեռևս Աշոտ Բլեյանի կրթական բարեփոխումներից սկսած՝ ուշի ուշով հետևում եմ այս կրթական բարեփոխումներին. արդեն երկու տասնամյակից ավելի է՝ մենք բարեփոխում ենք այս համակարգը, անընդմեջ բարեփոխումների շրջապտույտում ենք։ Բայց արդյունքում՝ համակարգն ավելի է վատանում։ Տեսնես՝ ինչո՞ւ։

–Ինչո՞վ եք չափում, որ վատանում է։

–Պարո՛ն նախարար, Դուք գիտեք, որ կրթությունն այն ոլորտն է, որին մասնակցում է ամբողջ հասարակությունը՝ այս կամ այն կերպ. մի մասը ծնող է, մյուս մասը՝ աշակերտ կամ ուսանող։ Մենք բոլորս այսպես թե այնպես զբաղված ենք այդ ոլորտում, և բոլորիս ընտանիքներում էլ կա կրթական պրոցեսի հետ շփվող առնվազն՝ մեկը։ Եթե Դուք հետևել եք մեր ֆեյսբուքյան գրառումներին, իմ գրառման տակ հիշարժան մեկնաբանություն էր թողել մեր տաղանդավոր արձակագիր Ռուբեն Հովսեփյանը։ Նա ինձ պատգամել է Ձեզ հարցնել՝ եթե լավն էր, ինչու՞ եք այդքան բարեփոխում, իսկ եթե վատն էր, Դուք ինչպե՞ս այդ կրթության արդյունքում դարձաք նախարար։

–Ես խորին հարգանք ունեմ Ռուբեն Հովսեփյանի հանդեպ և շնորհավորում եմ երկրի Նախագահի ձեռքից ստացված նրա պետական պարգևը։ Նա շատ հետաքրքիր հարց է տվել, և ես չեմ ուզում այն քաղաքականացնել, թեպետ ես Անկախ Հայաստանի առաջին հանրապետական նախարարն եմ և, իմիջիայլոց, պահելով կոլեգիալությունը՝ անկախ քաղաքական պատկանելությունից և քաղաքականության ընթացքի սխալներից, երբեք հրապարակավ չեմ քննադատել իմ իրավանախորդներին։

–Եվ այսպես, Դուք սովետական կրթությունն արժեվորո՞ւմ եք։

–Ես սովետական կրթական համակարգն անցել եմ մինչև 8-րդ դասարան։ Վերջին երկու տարիները սովորել եմ արդեն անկախ Հայաստանի դպրոցում, այնուհետև՝ Երևանի Բժշկական համալսարանը սովորել ու ավարտել եմ անկախության տարիներին և երեք անգամ սովորել եմ դրսում։ Չեմ կարող ասել, թե խորհրդային համակարգի կրթական ցենզով եմ այստեղ նստած։ Այն ես վերցրել եմ որպես լավ և ամուր բազա, դրան գումարել եմ հայերենի իմացություն, որովհետև մինչև 8-րդ դասարանը սովորել եմ ռուսական դպրոցում։ Եվ ապա դրան ավելացրել եմ եվրոպական բոլոր ծրագրերի ընթացքում ձեռք բերված գիտելիքները, որոնք ինձ պետք են եկել թե՛ քաղաքականության, թե՛ դատական բժշկության մեջ։

–Լավ, հիմա ի՞նչն ենք այսքան բարեփոխում։ Ասացե՛ք, խնդրեմ, ե՞րբ են ավարտվելու այս բարեփոխումները։

–Այդ բարեփոխումները չեն ավարտվելու երբեք։ Եթե որևէ մեկը՝ լինի կրթության նախկին նախարար կամ քաղաքական որևէ ուժի ներկայացուցիչ, կգա ու Ձեզ կասի, թե՝ «Ժողովուրդ, առաջարկում եմ՝ դադարեցրե՛ք կրթության ոլորտի բարեփոխումները», քշե՛ք այդ մարդուն, որովհետև նա ոչինչ չի հասկանում կրթությունից... Քիչ առաջ Դուք խոսում էիք այն սոցիոլոգիական հարցումներից, որոնք, ի դեպ, մենք ենք պատվիրել։ Տեսեք՝ հարցնում են՝ կրթության համակարգում ինչի՞ց եք դժգոհ. ռեսպոնդետների թոփ եռյակը հետևյալն է՝ առաջին՝ 12–ամյա կրթությունից, որն, ի դեպ, սկսել է 2006 թվականից՝ Լևոն Մկրտչյան, Սերգո Երիցյան, Սպարտակ Սեյրանյան, Արմեն Աշոտյան գծով։ Երկրորդ՝ առանձնացված ավագ դպրոցներից, որոնք էլի Լևոն Մկրտչյան, Սերգո Երիցյան, Սպարտակ Սեյրանյան, Արմեն Աշոտյան քառյակի ձեռքերով է արվել։ Պրոցեսն սկսվել է 2005-2006 թթ։ Երրորդ տեղում կոռուպցիան է։ Բայց ժողովուրդն առաջին երկու տեղերը տվել է բարեփոխումներին, այսինքն՝ փոփոխություններին։ Ժողովուրդը փոփոխությունն իր համար պրոբլեմ է դիտարկել, բուն փոփոխությունը։

–Ի դեպ, ես էլ եմ այդպես դիտարկում, որովհետև չեմ տեսնում դրա օգուտը։

-Դե՝ հիմա հասարակական համակրանքը շահելու ամենալավ ձևը հայտարարելն է՝ «Ժողովու՛րդ, մենք անցնում ենք տասնամյա կրթությանը», «Ժողովու՛րդ, մենք չեղյալ ենք համարում ավագ դպրոցը»։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ռեյտինգս ոնց կթռնի։ Գիտե՞ք, ինձ վարկանիշ պետք է, բայց՝ ո՛չ ի հաշիվ ոլորտի։

–Մի րոպե, պարո՛ն Աշոտյան։ Պայմանավորվեցինք, որ մենք շատ անկեղծ պետք է լինենք։ Եվ այսպես, հարց՝ մենք շատ լավ գիտենք, որ կան միջազգային կառույցներ, առանձին կազմակերպություններ, որոնք կրթությունն այսօր որպես զենք են օգտագործում պետական միավորները փլուզելու համար։ Կան այդպիսի կավատ միջազգային կազմակերպություններ, որոնք հենց կրթությունն ակցենտավորելով և ֆինանսավորելով՝ գցում են երկրի դիմադրողականությունն ու ոչնչացնում այն։ Երբ նայում ես բազում վարկերի բաղադրությունը, զարմանում ես, թե այս տնտեսական վարկերի տակ ինչպե՞ս է կրթական ուղերձ սողոսկում։ Ինչո՞ւ էր, օրինակ, վարկատուն պարտադրել, որ մենք սարքեինք կենտրոնախույս կրթական համակարգ. իր տված փողով պարտադրել է, որ դպրոցը տանենք ու տանք մարզպետարաններին, այն դեպքում, երբ մեր ՏԻՄ համակարգը դեռ կայացած չէ։ Ինչպե՞ս կարելի է չկայացած մարդուն տալ երեխա, թե՝ տար նրան կրթի ու դաստիարակի։ Հիմա ստացվել է ամենամեծ խայտառակությունը՝ նոր գիրը ճանաչող երեխան ձեռքն է վերցնում մի դասագիրք, որի առաջին էջում գրված է՝ «Սիրելի՛ աշակերտ, քո այս գիրքը ֆինանսավորել է USAID կազմակերպությունը»։ Արդյո՞ք դա ստրկություն չէ հենց առաջին էջից։ Հիմա հարց՝ այսքան ժամանակ եղե՞լ է, որ միջազգային այդ կազմակերպությունների հետ նստենք արժանապատիվ բանակցությունների՝ պնդելով մեր ազգային շահերն ու նպատակները։ Եղե՞լ է, որ մենք որևէ վարկային մեծ ռեսուրսից հրաժարվենք՝ հանուն մեր ազգային շահերի։

–Գիտե՞ք, Դուք շատ հետաքրքիր բան եք ասում, շատ ազնիվ է։ Ես այն մարդկանց թվին եմ պատկանում, որոնք ընդունում են այսպես կոչված՝ կոնսպերոլոգիական թեորիաները։ Ես նախ՝ քաղաքական գործիչ եմ, ո՛չ թե կրթության մասնագետ, և ես գիտեմ, թե ինչպես են ժամանակակից տեխնոլոգիաներով ազդում հասարակությունների վրա։ Ամբողջը տեսանելի է սթափ մարդու համար։

–Հայաստանում դա արդեն հստակ տեսանելի է...

–Հայաստանը, բարեբախտաբար, առայժմ կարողանում է դիմադրել։ Մենք լավ տեսնում ենք, թե ինչպես են դրսում ընկնում ազգային էլիտաները։ Օրինակ՝ մեր հարևան երկրներում, իսկապես, ընկնում են, գահընկեց արվում։ Եվ ամենազավեշտալին այն է, որ դա արվում է հենց ազգայնականության դրոշի տակ։

–Այո՛, որովհետև դրա տակ ամենահեշտն է թաքնվելը...

–Ես Ձեզ ասեմ՝ մեզ առայժմ հաջողվում է աշխատել մեր միջազգային գործընկերների հետ՝ պահպանելով մեր առանցքը։ Օրինակ եք պահանջելու, և ես հիմա կասեմ։ ՄԱԿ–ի փորձագետների վերջին զեկույցի շուրջ ծավալած աղմուկը Դուք գիտեք։ Նրանք մեզ գրեցին, թե՝ հանեք հայ եկեղեցու պատմությունը՝ կապելով խղճի ազատության հետ, 
և թե՝ դատապարտում ենք ՆԶՊ–ն, որովհետև Դուք ռազմականացնում եք կրթական համակարգը»։ Ուրեմն՝ ասեմ. ոչի՛նչ չենք անելու.չե՛նք լսելու նրանց այդ «խորհուրդները»։ Ե՛վ եկեղեցու պատմությունն է մնալու և ընդլայնվելու՝ որպես առարկա, և՛ ՆԶՊ–ն է դասավանդվելու։ Մենք՝ հայերս, Հայաստանի Կառավարությունն է որոշում մեր կրթության բովանդակությունը, և ո՛չ մի երկիր չի կարող թելադրել կրթության բովանդակություն։ Սա հստակ է։ Մյուս խնդիրը, որ մենք պետք է միաժամանակ շեշտենք, հետևյալն է՝ մենք կարիք ունենք, որ մեր քաղաքացիների կրթական փաստաթղթերը ճանաչելի և համադրելի լինեն աշխարհում։ Ունենք ատեստատ, ունենք դիպլոմ, վկայականներ և այլն, և դրանք պետք է ճանաչելի լինեն աշխարհում, դրանք հիմնական ցուցանիշներով պետք է համադրելի լինեն ճանաչողների չափանիշներին։ Հայաստանը շատ փոքր երկիր է, որպեսզի կրթական ինքնուրույն ստանդարտ թելադրի։ Ուրեմն՝ թող սիրելի հասարակությունը հանրաքվե անի ու ասի՝ մեզ պետք չէ, որ մեր դիպլոմներն ու ատեստատները ճանաչվեն աշխարհում, մենք ուզում ենք սովորել ու աշխատել բացառապես Հայաստանում և ուրիշ երկրում կրթությունը շարունակելու կամ աշխատելու խնդիր չունենք։

–Լա՛վ, հիմա ավագ դպրոցի գաղափարն այդ միջազգային կառույցնե՞րն են պնդել։ Դա մե՞ր որոշումն էր։

–Որևէ մեկը մեզ չի պարտադրել փոփոխություններ։

–Պարո՛ն Աշոտյան, կոնկրետ ո՞ւմն է ավագ դպրոցի գաղափարը։

–Առանձնացված, ավագ դպրոցի մասին բանակցությունները սկսվել են 2005-2006 թթ։ 2008 թ. բացվեցին պիլոտային ավագ դպրոցները, 2009-ին ծրագրի իրականացումն ամբողջությամբ սկսվեց։ Ես նախարար եմ եկել արդեն պատրաստի ծրագրի վրա։ Բայց, եթե ես չհավատամ, որ դա ճիշտ գաղափար է, մենք կհրաժարվեինք դրանից։

–Բայց, ի վերջո, տեսնում եք վիճակը։ Ինչպե՞ս եք գնահատում գաղափարի մեկնարկը։ Վիճակը, մեղմ ասած, ահավոր է։

–Մեկնարկն, այո՛, խնդրահարույց է, որովհետև 2009-ին, հիշում եք, երբ ճգնաժամը դեռ չկար ու երբ բյուջեն հաստատվում էր, այն ժամանակ սկսեցինք ավագ դպրոցների ծրագիրը։ Ծրագիր, որը պահանջում էր մեծ ներդրումներ, շատ մեծ ներդրումներ։ Այդ դպրոցները պետք է դառնային լավագույնները՝ առաջատար հաստատություններ, որտեղ ակումուլացվեր մանկավարժագիտական ամբողջ պոտենցիալը, և այդտեղից դուրս կգային բարձրորակ շրջանավարտներ։ Բայց եկավ ճգնաժամը, և բարեփոխումների պիկի վրա կայծակը խփեց մեզ՝ ֆինանսական կայծակը։

–Լա՛վ, բայց ինչո՞ւ պետք է կայծակնահարվի նաև մի ամբողջ սերունդ՝ դառնալով ձեր չունեցած փողերի զոհը։

–Ինչո՞ւ են զոհ, կարո՞ղ եք ինձ ասել։

–Որովհետև ինձնից լավ գիտեք, թե ինչ է կատարվում «ավագ» կոչվող դպրոցներում։

–Ի՞նչ է կատարվում։

–Ա. աշակերտները դասի չեն գնում։ Դրանից էլ մեծ աղե՞տ։ Բ.կրկնուսույցները ստվերային դպրոց են դարձել ավագ դպրոցի թիկունքում և այն ուղղակի կաթվածահարում են։ Ի՞նչ է, Դուք կարծում եք, որ այդ գաղափարը դեռևս տապալված չէ՞։

–Գաղափարը ճիշտ է, իրականացումն է առայժմ պրոբլեմատիկ։ Կրկնուսույցների հարցը ինչո՞ւ եք դարձրել ազգային դրոշակ։ Կրկնուսույցների դեմ պայքարը նախարարության առաքելությունը չէ։ Առհասարակ, կրկնուսույցների դեմ պետք չէ պայքարել, որովհետև ամեն մի ծնող ունի իրավունք՝ իր երեխայի համար գնելու լրացուցիչ կրթական ծառայություններ։ Կրկնուսույցների խնդիրն այլ տեղ է՝ կրկնուսույցները վարկաբեկում են դպրոցը։ Նրանք, իրենց շուկայական շահերից ելնելով, հավաքագրում են մեծ խմբեր և իրենց պարապմունքները նշանակում են առավոտ շուտ, երբ դպրոցականները պետք է գնան դասի։

–Է՞լ ինչ պետք է անեին այդ կրկնուսույցները դպրոցը քանդելու համար։ Այնինչ կարելի է նրանց դեմը շատ արագ առնել՝ ընդամենը մեկ քայլով։

–Դուք պարապե՞լ եք ընդունվելու համար։

–Այո՛, պարապել եմ։

–Այդ ժամանակ նախարարն Աշոտյա՞նն էր։

–Կարծում եմ՝ Դուք այդքան ծեր չեք։

–Իմ ասածն այն է, որ այդ խնդիրը չկապեք բարեփոխումների հետ։ Կրկնուսույցները միշտ էլ եղել են։ Ես, օրինակ, 1991-ից սկսել եմ պարապել ու մեկումեջ չեմ գնացել դասի՝ ինչպես դասարանիս կեսը։

–Պարո՛ն Աշոտյան, փաստն այն է, որ այս պահին կա լուրջ խնդիր, որը կարելի է լուծել ընդամենը՝ արտոնագրելով այդ կրկնուսույցների ինստիտուտը։ Ինչո՞ւ չեք արտոնագրում, ո՞րն է պատճառը։ Մի ինքնահռչակ մարդ, որը տնայնագործ է և չունի գիտելիքների համապատասխան բազա, աղանդավորի պես հավաքագրում է մարդկանց և սկսում նրանց գլուխը լցնել՝ ինչով ուզում է։

–Մի րոպե։ Ինձ հետ կռիվ մի արա այնտեղ, որտեղ ես քեզ հետ համաձայն եմ և ինչի մասին ասել եմ նաև ԱԺ–ում։

–Դե՛, ուրեմն՝ արտոնագրեք։

–Այո՛, արտոնագրե՛նք, սահմանե՛նք աշխատանքի պայմաններ, արգելե՛նք մինչև ժամը 15։00-ը խումբ հավաքել և, ի վերջո, հարկային դա՛շտ մտնեն։ Իմ համեստ հաշվարկով՝ տարեկան շրջանառությունն այդ շուկայում 20 մլն ամերիկյան դոլար է։

–Հիմա ո՞վ է Ձեզ խանգարում, որ հենց այսօրվանից դրան ձեռնամուխ լինեք։

–Ոչ ոք չի խանգարում, օրենք պետք է փոխվի։

–Օրենսդրական նախաձեռնություն ներկայացրեք։

–Հիմա մենք լրացուցիչ քննարկումներ ենք անում։

–Ձեր հաշվարկներով՝ ե՞րբ կարելի է սպասել այդ որոշմանը։ Հնարավոր չէ՞, արդյոք, այդ գործն առաջ գցել, լուծում տալ։

–Մենք հիմա վերլուծում ենք իրավիճակը, որպեսզի Կառավարությանը ներկայացնենք համակողմանի վերլուծություն։ Իմիջիայլոց, քիչ առաջ ասում էիք՝ ինչո՞ւ է կրթական բաղադրիչ մտնում տնտեսական վարկերի մեջ, ասեմ՝ ինչու. որովհետև կրթության առաքելություններից մեկը տնտեսության սպասարկումն է։ Հնարավոր չէ միայն տնտեսական բարեփոխումներ անել՝ առանց կրթական համապատասխան ծառայություններին ձեռք տալու։ Դա այնքան ակնհայտ է։

–Այսինքն՝ բռնել և կենտրոնախույս քաղաքականությո՞ւն թելադրել կրթական համակարգին, փլուզե՞լ կրթության միասնական շենքը, արդյո՞ք Հայաստանի պես փոքր երկրի դեպքում դա ճիշտ կոնցեպտ է։

–Թող իմ գործընկերներից ոչ ոք չնեղանա, բայց, այո՛, կրթության ոլորտում կենտրոնախույս քաղաքականությունն իրեն չի արդարացնում։ Ես այն կարծիքին եմ, որ մեր նման փոքր երկրներում դեռևս կարիք կա բոլոր ուսումանական հաստատությունները ենթարկել կրթության և գիտության նախարարությանը։ Եվ որպեսզի սա չդիտարկվի որպես Աշոտյանի ամբիցիա՝ ես մի ակնհայտ փաստարկ ունեմ. տարիների պրոցես է համակարգ հավաքելը, իսկ ես այդքան տարի չեմ մնալու որպես նախարար, որպեսզի իմ ասածն ընկալվի որպես անձնական ամբիցիա։

–Լա՛վ, իսկ Դուք կարո՞ղ եք օր առաջ նման նախաձեռնություն հանդես բերել, որովհետև մարզերի ենթակայությունից եթե մեր դպրոցներն օր առաջ դուրս չբերեցինք, հետո հետ հավաքելու բան չենք ունենալու, որ անունը դպրոց դնենք։

 
–Տեսե՛ք, մենք արդեն բոլոր բուհերը, ուսումնարաններն ու քոլեջները կարողացանք հավաքել նախարարության ենթակայության տակ։Չնայած ասեմ, որ եվրոպական կրթական մոդելը հենց ապակենտրոնացված կրթական համակարգն է։

 
–Եվ դա բնական է իրենց դեպքում։ Մարդիկ կարողացել են կայացնել մունիցիպալ իշխանությունը, և բնական է, որ պետք է ունենան նաև կտրտված կրթական համակարգ։ Իսկ մենք, ըստ էության, չունենք ՏԻՄ. դրանք իրականում կալվածքներ են, ուրիշ ոչինչ։

 
–Մունիցիպալ իշխանությունները պետք է համաֆինանսավորեն կրթական հաստատությունները։ Չի կարող պետությունն՝ ի դեմս կենտրոնական Կառավարության, գումար տալ, իսկ իրավունքները տնօրինի մեկ ուրիշը։

 
–Պարզ է, եթե ՏԻՄ–ը կայացած համակարգ լիներ, կկարողանար նաև կարգին բյուջե հավաքագրել։ Բայց նրանց հետ կենտրոնը իշխանությամբ չկիսվեց, սրանք էլ տեղերում վերածվեցին մարզպետական կալվածքների։ Ցածր կրթական ցենզով կալվածատեր մարզպետն ինչո՞ւ պետք է ցանկանա ուժեղ կրթական հաստատություն ունենալ, ո՞րն է նրա շահը։

 
–Եկեք այդպիսի բաներ չասենք։

 Զրուցեց ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանը
Շարունակությունը՝