Նավթի գնանկման արդյունքում Ադրբեջանը կարող է հասարակական դժգոհությունն ուղղել դեպի Արցախ․ Արմեն Մանվելյան

Tert.am-ը ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, էներգետիկ աշխարհաքաղաքականության  և միջազգային անվտանգության հարցերով մասնագետ Արմեն Մանվելյանի հետ զրուցել է վերջին օրերին նավթային շուկայում նկատված արագ գնանկման և դրա՝ համաշխարհային և Հայաստանի տնտեսության վրա ազդեցության մասին։

Նա նկատեց, որ ակնհայտ է՝ նավթի գնանկման արդյունքում ամենաշատ տուժող երկրներից մեկն Ադրբեջանն է  և այնտեղ ստեղծված նման իրավիճակը կարող է շատ բացասաբար ազդել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վրա։

«Սա լրջագույն ռիսկ է, պետք է ՀՀ իշխանությունները դա հաշվարկեն և հասկանան․ Ադրբեջանը, հայտնվելով սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակում կարող է հասարակական դժգոհությունն ուղղել դեպի Արցախ, դեպի հակամարտություն»,- ասաց նա։

-Պարոն Մանվելյան, վերջին օրերին նավթի գների արագ անկումը տեղի ունեցավ․ Նավթ արտահանող երկրների կազմակերպության (OPEC) երկրները և Ռուսաստանը չկարողացան պայմանավորվել ամենօրյա արդյունահանման լրացուցիչ 1․5 միլիոն բարել կրճատման շուրջ: Ի՞նչ իրավիճակ է հիմա նավթային շուկայում։

-Հիմա նավթի գնանկումը կանգ է առել՝ որոշակի տատանումներով: Բայց, ընդհանուր առմամբ, 30 դոլար նավթի գինը շատ փոքր թիվ է վերջին տարիների համեմատ։ Նման գին եղել է մոտ 2016թ. ձմռանը, որից հետո բարձրացել է,  նույնիսկ մի պահ հասել է 80 դոլարի։ Այնպես չէ, որ այդ տատանումները սկսվել են վերջին օրերին։ Այդ տատանումները կային հունվարից։ Այլ բան է, որ հետագայում դրանք արագացան տարբեր պատճառներով։

-Պատճառները քաղաքակա՞ն էին։ Ասվում է, որ Սաուդյան Արաբիան փորձում է ճնշել Ռուսաստանին՝ հայտարարելով, որ նույնպես հանում է արդյունահանման սահմանափակումները, ավելին՝ իր հիմնական գործընկերներին պատրաստ է նավթ վաճառել զեղչով:

-Չեմ կարծում։ Հիմա իրավիճակը աշխարհում և ընդհանրապես նավթային շուկայում փոխվել է։ Մեկը մյուսին ճնշել այլևս չի կարող, որովհետև ոչինչ չունի, որով կարող է  ազդել նավթի գնագոյացման վրա։ Դա բավականին բարդ գործընթաց է և պայմանավորված չէ մեկ պետությամբ։ Շատ պետություններ ունեն ազդեցության իրենց չափաբաժինները, բայց Սաուդյան Արաբիան չի կարող ճնշել, առավել ևս, նավթի հարցում, որովհետև նա այս առումով ավելի է տուժում, քան հենց Ռուսաստանը․ եթե Ռուսաստանի hամախառն ներքին արդյունքում նավթն ընդամենը 11 տոկոս է, ապա Սաուդյան Արաբիայի դեպքում՝ այն 44 տոկոս է և ավելի։ Սաուդյան Արաբիան ավելի շատ է կախված նավթի գործոնից։ Շատ հնարավոր է, որ ստեղծված իրավիճակը լինի համատեղ համաձայնություն սաուդների և ռուսների միջև՝ նավթի գները գցել։ Այս իրավիճակում ամենաշատը տուժում են մանր խաղացողները՝ նավթի ոչ մեծ պաշարներ ունեցողները, ինչպես Ադրբեջանն է։ Տուժում է նաև ԱՄՆ-ը, քանի որ զբաղվում է թերթաքարային արդյունաբերությամբ։ Ընդհանրապես տուժողներ շատ կլինեն, իսկ Ռուսաստանն ու Սաուդյան Արաբիան համեմատաբար քիչ տուժողների շարքն են լրացնում։

- Կա նաև կարծիք, որ  նավթի շուկայի համար կանխատեսումն ավելի ցավալի է, քան 2014թ. նոյեմբերին էր, երբ սկսվել էր նման գնային պատերազմ։

-2014թ. ես գնային պատերազմ չեմ համարում։ Նավթի գնանկում էր, և դա շատ նորմալ  երևույթ էր․ նավթի շուկան սկսում է գերհագենալ, սկսում է տաքանալ և նավթի գներն ընկնում են։ Շուկայի տաքացումը պայմանավորված է նավթի առաջարկի ավելացմամբ։ OPEC-ը և Ռուսաստանը փորձում են նավթի արտահանումը կրճատել, մնացած մանր խաղացողները համաձայնում են ռուսների և սաուդների հետ, պայմանագրեր են կնքում, բայց որպես կանոն, չեն պահում համաձայնությունները։ Մանրերի կողմից նավթի գների քվոտաների խախտումը ժամանակ առ ժամանակ հանգեցնում է նավթի շուկայում գների կոլապսի։ Հետևաբար` այս իրավիճակը կանխատեսելի էր։ Այլ բան է, որ ընդհանուր շուկան է փոխվել, և վերադարձը նախկին գներին այլևս անհնար է։ 2014թ. ամռանը, օրինակ՝ նավթի գինը 120 դոլար էր։ Դրան վերադարձ չի լինի։

-Դուք ի՞նչ ապագա եք կանխատեսում։

-Նավթի ապագան կախված է ասիական տնտեսությունների զարգացումից, դրանք են՝ Չինաստանը, Հնդկաստանը և այլն։ Բայց, քանի որ նոր կորոնավիրուսի տարածման արդյունքում այս երկրների տնտեսական զարգացումը կանգ է առել, նավթի շուկաներն էլ չեն աճում։ Նավթի շուկայում եղած գերառաջարկները հանգեցրել են նրան, որ շուկան անկում ապրի։

Երբ իրավիճակը կկայունանա, շուկաները նորից կսկսեն աճել, հատկապես չինական շուկան, նավթի գներն էլ կվերականգնվեն՝ մոտ 50-60 դոլարի սահմաններում։

-Հայաստանը նավթ սպառող երկիր է։ Նավթի գների անկումն ինչ ազդեցություն կարող է ունենալ մեզ վրա։ Արդյո՞ք արդեն որոշակի խնդիրների հետ չենք առնչվում։

-Նավթի գնանկումը բացասաբար է ազդում բոլոր երկրների վրա՝ թե՛ արտահանող, թե՛ ներմուծող։ Չկա պետություն, որի վրա այն ազդեցություն չունենա։ Դա բերում է շուկայի կոլապսի և ազդում է բացասաբար։

Հայաստանը մի քանի խնդիրների առջև է կանգնած լինելու ու դա պայմանավորված է  նախ մեր՝ ռուսական շուկայի հետ փոխկապակցվածությամբ։

Երկրորդ խնդիրը կապված է պղնձի գնանկման հետ․ Հայաստանը պղինձ արդյունահանող և արտահանող երկիր է։

Մեկ այլ խնդիր է Ռուսաստանում աշխատող անձանց կողմից Հայաստան փոխանցող տրանսֆերտների նվազումը։

Բացի այդ՝ նավթի գնանկման հետևանքով ռուբլին արժեզրկվել է․ իսկ ռուբլու արժեզրկումը ստեղծելու  է մի իրավիճակ, որ Ռուսաստան արտահանվող  հայկական գյուղմթերքը թանկանալու է։ Այս մի քանի ռիսկերը սպառնում են մեզ, և կառավարությունը պետք է քայլեր ձեռնարկի դրանց դիմագրավելու ուղղությամբ։

-Այն իրավիճակում, երբ նման խնդիրների առջև ենք կանգնած, կառավարության ղեկավարը արձակուրդ է վերցնում  և զբաղվում  ներքաղաքական հարցերով։ Ձեր տպավորությամբ՝ ՀՀ իշխանությունները գիտակցո՞ւմ են վտանգների հետևանքները։

-Կառավարության ղեկավարը արձակուրդի մեջ էլ չէր, երկիրը բարձիթողի վիճակում էր։ Ես չեմ կարծում, որ առանձնապես բան է փոխվել։

Չգիտեմ՝ ինչ քայլեր են ձեռնարկվում, բայց պետք է գերատեսչություններ, ինստիտուտներ աշխատեն մարտահրավերները կանխատեսելու և վտանգները կանխարգելելու համար։ Ես դա չեմ տեսնում։

Չենք մոռանում, որ ապրիլից կարող է գազի գինը թանկանալ։ Դա նույնպես բերելու է տնտեսության ընդհանուր թուլացման։

Պետք է հաշվի առնել, որ նոր կորոնավիրուսի տարածումը կանգնեցնելու է զբոսաշրջության զարգացումը երկրում․ մարտին Իրանի զբոսաշրջիկներ պետք է գային։ Բայց այս տարի այդ հոսքը չի լինի։

-Փորձագիտական և քաղաքական դաշտում արդեն մտահոգություններ կան ՀՀ իշխանությունների նման ստեղծված իրավիճակին ոչ ադեկվատ քաղաքականության վերաբերյալ։ Խոսվում է, որ 2016թ., երբ նավթի գների անկում էր ու սոցիալական խնդիրներ էին Ադրբեջանում, վերջինս Արցախի դեմ պատերազմ սկսեց։ Դուք նման վտանգ կանխատեսու՞մ եք։

-Միանշանա՛կ, այդ ռիսկերը կան։ Դուք ճիշտ նշեցիք՝ 2016թ. պատերազմի նախօրեին նավթի գինը աննախադեպ ցածր էր, իջել էր մինչև 26 դոլար։ Այսինքն՝ բացառել նման սցենար, չի կարելի։ Այսօր, ակնհայտ է, նավթի գնանկման արդյունքում ամենաշատ տուժող երկրներից մեկը Ադրբեջանն է։ Դրան գումարած՝ Ադրբեջանի բանկային համակարգն էլ արդեն կաթվածահար վիճակում է և այնտեղ նույնիսկ արգելել են կանխիկ դոլարի շարժը, մարդկանց այլևս դոլարային փոխարժեքով գումար չեն տալիս։ Այս իրավիճակը 2016թ. կրկնությունն է։

Ադրբեջանում ստեղծված նման իրավիճակը կարող է շատ բացասաբար ազդել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վրա։ Սա լրջագույն ռիսկ է, պետք է ՀՀ իշխանությունները դա հաշվարկեն և հասկանան․ Ադրբեջանը, հայտնվելով սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակում, կարող հասարակական դժգոհությունը ուղղել դեպի Արցախ, դեպի հակամարտություն։

Հռիփսիմե Հովհաննիսյան