Լավրովի մեկնաբանությունները կարևոր են ոչ միայն նրա համար, թե ինչ է դրանցով ասվել, այլ նաև նրա համար, թե ինչ չի ասվել. Ռիչարդ Կիրակոսյան

Tert.am-ը Տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Ռիչարդ Կիրակոսյանի հետ զրուցել է ԼՂ հիմնախնդրի շուրջ վերջին զարգացումների վերաբերյալ: Ըստ նրա՝ ՌԴ արտգործնախարար Սերգել Լավրովի` վերջերս ԼՂ հիմնախնդրի վերաբերյալ արած հայտարարություններում էական է ոչ միայն այն, ինչ ասվել է, այլ նաև՝ այն, ինչ չի ասվել:

-Պարոն Կիրակոսյան, ինչու՞ ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը որոշեց հիմա խոսել ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացից: Դուք տեսնու՞մ եք որևէ ճնշում Ռուսաստանի կողմից ՀՀ-ի վրա այս հարցում:

-Ինչպես մենք տեսանք,  Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը տվել է մի շարք հակասական մեկնաբանություններ ապրիլի 23-ի առավոտյան Մոսկվայում՝ հրապարակային քննարկման ժամանակ: Ավելի կոնկրետ, Լավրովը պատասխանել է Լեռնային Ղարաբաղ խաղաղ գործընթացի վերաբերյալ հարցին՝ բացատրելով, որ երկար տարիների ընթացքում բանակցություններն նախատեսում էին շարժ դեպի կարգավորում՝ հիմնված փուլային տարբերակի վրա՝ առաջին քայլով լուծելով առավել հրատապ խնդիրները՝ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ քանի շրջանների ազատագրում և տրանսպորտի, տնտեսության և այլ կապերի բացում:

Այս մեկնաբանությունները հատկանշական էին մի քանի պատճառներով: Առաջինը, ամենակարևորը վերաբերում է այս մեկնաբանությունների բնույթին, որը ցուցադրում է փուլային կամ աստիճանական կարգավորման և «մի շարք տարածների ազատագրման անհրաժեշտության» մասին նրա վերաբերմունքը: Այս մեկնաբանությունները կարևոր են ոչ միայն նրա համար, թե ինչ է դրանցով ասվել, այլ նրա համար, թե ինչ չի ասվել: Օրինակ, չնայած տեխնիկապես ճիշտ է, որ տարիներ շարունակ փակուղի մտած և անօգուտ բանակցությունները ներառում էին այս կետերի քննարկում և դրանց շուրջ բանակցություն, մեկնաբանություններում չի նշվում, որ դրանք երբեք չեն համաձայնեցվել, և ավելի շատ եղել են մեկ կողմի՝ Ադրբեջանի պահանջի արտացոլումը: Բացի այդ՝ մեկնաբանություններում նաև չի նշվում, որ փաթեթային առաջարկը, այլ ոչ թե աստիճանական փուլային կարգավորումը հավասարապես չի քննարկվել ամբողջ բանակցային գործընթացում: Այսպիսով, ռուսաստանցի նախարարի մեկնաբանությունները ներկայացնում են ընտրողական հիշողություն և խմբագրված պատմություն, ինչը քիչ նպաստ է բերում խաղաղ բանակցությունների ազնիվ գնահատանը.

Բովանդակության կարևորությունից բացի, Լավրովի պատասխան նշանակալի էր նաև  ժամանակի առումով՝ ընդամենը մի քանի ժամով նախորդեց Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների միջև տեսակոնֆերանսին: Մեկնաբանություններ անելու ժամանակը նաև բացահայտում է ավելի խորը օրակարգ, քանի որ Լավրովը պրոֆեսիոնալ դիվանագետ է, ինչը նշանակում է, որ նա գիտի, որ իր մեկնաբանությունները, հատկապես որպես հակամարտության միջնորդ, միայն բացասական ազդեցություն կունենան բանակցությունների վրա: Հետևաբար, Ռուսաստանի դերը՝ որպես միջնորդ, կասկածի տակ է դրվում ակնհայտ ադրբեջանամետ մեկնաբանություններով դիրքորոշման պատճառով՝ ենթադրություն ստեղծելով, դա Մոսկվայի կողմից ճնշման ևս մեկ գործիք է կիրառվում Երևանի վրա:

Ավելին, ռուսական մեկնաբանությունները, կարծես, ակնհայտորեն անտեսում էին 2019-ի ապրիլին Մոսկվայում կայացած բանակցությունները, որից հետո արված համատեղ հայտարարությունը չի արտացոլում որևէ ուղղակի հղում հակամարտության «փուլային լուծման» վերաբերյալ: Այս մասին հստակ նշել է   Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարության մամուլի խոսնակ Աննա Նաղդալյանը ապրիլի 23-ին «Կոմերսանտ» թերթին տված հարցազրույցի ժամանակ:

Երրորդ, մեկնաբանությունները առավել նշանակալի էին նաև Ռուսաստանի ճնշումներից այն կողմ, քանի որ դրանք Հայաստանը պաշտպանողական իրավիճակում էին դրել՝ ստիպելով  ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանին՝ պաշտպանել հայկական բանակցային ռազմավարությունը՝ կրկնելով, որ «միակողմանի զիջումներ չեն լինի» և շեշտելով, որ «Հայկական կողմերի համար գերակա առաջնահերթությունն անվտանգությունն է»: Ինչ վերաբերում է այն տարածքին, որը նշեց Լավրովը, այն, ի թիվս այլ բաների, անվտանգության գոտի և պաշտպանական գիծ է: Ոչ մի դեպքում հայերը նույնիսկ չեն կարող պատկերացնել, որ վտանգում են Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգությունը:

Բայց թերևս ամենահետաքրքիրն այստեղ չորրորդ գործոնն է, որ  մեկնաբանությունները հետաքրքրական է դարձնում` արձագանքն է Բաքվում:

Հաշվի առնենք ադրբեջանամետ մամուլում մեկնաբանությունները, զարմանալիորեն Ադրբեջանի ներսում անսպասելի արձագանք և հարձակում եղավ, որն ուղղված էր իրենց իսկ արտգործնախարար Էլմար Մամեդյարովի դեմ: Նրան մեղադրում էին, որ «չափազանց թույլ» է Հայաստանի արտգործնախարարի հետ հարաբերություններում, թույլ  է պատասխանել Մնացականյանին:

-Ի՞նչ եք կարծում՝ Հայաստանի իշխանություններն ունեն իրենց պլանը ԼՂ հինախնդրի կարգավորման գործընթացի վերաբերյալ:

-Ավելի լայն տեսանկյունից, արցախյան հիմնահարցի վերաբերյալ հայկական դիրքի և ռազմավարության գնահատումը բացահայտում է երկու հատուկ միտում: Առաջին պարզ միտումը, որը սահմանում է հայկական դիվանագիտությունը խաղաղ գործընթացում, հետևողականությունն է: Չնայած 2018թ. կառավարության փոփոխությանը, Փաշինյանի կառավարության ռազմավարությունը ճակատագրի հեգնանքով նման է և մոտ է Սերժ Սարսգյանի ադմինիստրացիայի ռազմավարությանը:

Թեև սա համարվում է նաև որպես երկրի վարչապետ Փաշինյանի խոստումներից ՝ երկրի ռազմավարական կողմնորոշումը կամ արտաքին քաղաքականությունը չփոխելու մասին, և՛ արտաքին քաղաքականության մեջ հետևողականությունը, և՛ Արցախի շուրջ դիվանագիտական ռազմավարությունը արտացոլումն են փաստը, որ  ազգային շահը մնում է նույն և վերահաստատումն է, որ նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի քաղաքականությունը ԼՂ հինահարցում առողջ և լուրջ էր:

Ավելին, ինչպես տեսնում ենք, Ադրբեջանը հավատարիմ է մնում խաղաղության գործընթացում «մաքսիմալիստական» իր մոտեցմանը ՝ փոքր տարբերվում է Հայաստանի նախորդ կառավարության հետ հարաբերությունների նկատմամբ վերաբերմունքով:

Հայաստանի՝ Արցախը բանակցություններին վերադարձնելու  նպատակները և անվտանգության ռազմավարական ճանաչումը որպես գերակայություն, ոչ շատ տարբեր են, ոչ պակաս պարզ, քան նախորդ հայաստանյան իշխանությունների դիվանագիտական մոտեցումը:

Այնուամենայնիվ, խաղաղության գործընթացի կառավարման Հայաստանի երկրորդ միտումն այլ է: Այն, ինչ այս դեպքում տարբեր է, արտաքին համատեքստն է և ներքին իրավիճակը: Ավելի կոնկրետ՝ արտաքին իրավիճակը նոր է, որը պայմանավորված է ԱՄՆ նախագահ Թրամփի օրոք շատ քիչ շահագրգիռ և նույնիսկ ավելի քիչ ներգրավված Միացյալ Նահանգներով և սահմանվում է ավելի ու ավելի անվստահ Ռուսաստանով, որի և՛ Ադրբեջանին ուղղված քողարկված աջակցությամբ, և՛ Բաքվին զենքի ավելի մեծ վաճառքի պատճարով ստեղծվում է սարսափելի և կործանարար զարգացման հնարավորորություն:

Միևնույն ժամանակ, Փաշինյանի կառավարության համար ներքին դինամիկան նույնպես նոր է՝ շատ ավելի հարձակումներով և քննադատություններով ներսի քաղաքական հակառակորդների և նաև Ղարաբաղի քաղաքական դեմքերի կողմից, որոնք վստահ չեն Հայաստանյան ներկայիս իշխանությունների աջակցության հարցում: Թեև Հայաստանի ներսում կառավարության վրա կատարված քաղաքական հարձակումները հակառակորդների համար դարձել են  կարևոր  արենա՝ դիվիդենտներ փնտրելու համար՝ Փաշինյանի ղեկավարությանը մեղադրելով թույլ լինելու կամ անվճռականության մեջ, այնուամենայնիվ, Ղարաբաղի խոցելիության և անապահովության մասին գիտացելը ավելի կարևոր է, քանի որ ստեղծվում է վտանգավոր բաժանում Ստեփանակերտի և Երևան միջև:

Անհամբեր սպասելով գործընթացի խաղաղ կարգավորմանը ՝ ես ոչ առանձնապես մտահոգված եմ, ոչ էլ լավատեսորեն եմ վերաբերում  դրան: Մի կողմից՝ հայկական կողմի նորարարական և դինամիկ դիվանագիտությունը խթանում է, որ վստահեմ Հայաստանի կառավարությանը և բացատրում է իմ վստահությունը Հայաստանի արտգործնախարարի և նրա թիմի նկատմամբ, և  ինձ ստիպում է, որ քիչ մտահոգվեմ և համաձայն չլինեմ ներքաղաքական քննադատությունների հետ: Բայց մյուս կողմից՝ ես լավատես չեմ, քանի որ խաղաղ կարգավորման հեռանկարը շատ թույլ է երկու պատճառով: Այնքան ժամանակ, քանի դեռ Արցախը հեռացված է խաղաղ բանակցություններից որպես հակամարտության կողմ, կարող է լինել միայն շատ փոքր հույս բանակցությունենրում շրջադարձի: Եվ երկրորդ, քանի դեռ Ադրբեջանը պահպանում է իր մաքսմալիստական դիրքորոշումը բանակցություններում՝ պահանջելով ամեն ինչ, առաջարկելով շատ քիչ բան, բախումների և ուժի կիրառման վտանգը կփոխարինեն  երկխոսությանը և  դիվանագիտությանը:

Հռիփսիմե Հովհաննիսյան