«Թուրքիայի քայքայումը և հայկական հարցը». Տրոցկին կանխագուշակում էր հայերի ցեղասպանությունը

15:03 • 24.04.09

Ռուս քաղաքական գործիչ, սոցիալիզմի տեսաբան Լեվ Տրոցկու կարծիքը Հայկական հարցի վերաբերյալ այսօր առավել հետաքրքիր է դառնում։ Իր «Թուրքիայի քայքայումը և Հայկական հարցը» հոդվածում նա փաստերի համադրությամբ և դրանց վերլուծությամբ մի շարք ուշագրավ եզրակացությունների է գալիս. խոսում է երիտթուրքերի իսլամիստական մղումների մասին։ Փաստորեն, մենք՝ Թուրքիայում 1929թ.–ից ապրած և 10-ականների երկրի առօրյային քաջ ծանոթ ժամանակակցի աչքերով կարող ենք գնահատել և վերլուծել Հայոց Ցեղասպանության իրագործման պատճառները և աջակից հանգամանքները։

Ի դեպ, Տրոցկին իր հոդվածը գրել է 1915թ.–ից առաջ՝ տվյալ հարցին հանգամանալից անդրադառնալով 1912-1913թթ., և Տրոցկու վերլուծության մեջ հստակ նշմարվում են Հայոց Ցեղասպանության արմատները, որոնք հրապարակախոսը տեսնում է Համիդյան վարչակազմի և 1908-1913թթ. Թուրքիայի կառավարության կողմից իրականացվող ջարդերի մեջ։

«Այսպիսով, Հայկական հարցը կրկին արդիականություն է ձեռք բերում: Չնայած, այն երբեք էլ չէր մահացել, այլ պարզապես լսելի չէր 1897-1901թթ ժամանակահատվածում, երբ 1894-1896թթ հալածանքները Թուրքիայի հայ բնակչությանը հասցրեցին կատարյալ հուսալքության և սպառեցին հեղափոխական կազմակերպիչների ռեսուրսները: Հարկ է ավելացնել, որ հայերը կորցրել էին նաև հույսը և դիվանագտական ներգրավածության ուժի հանդեպ հավատը, այդ իսկ պատճառով հեղափոխական շարժումը ժամանակավորապես դադարեցվել էր: Սկսած 1901թ. որոշակի շարժ է նկատվում այս շարժման մեջ, ինչն ավարտվում է 1904թ. Սասունի ապտամբությամբ, որը ղեկավարում էր Անդրանիկը: Այս ապստամբությունը, սակայն, դրական արդյունքների չհանգեցրեց, և Անդրանիկն իր կողմնակիցների մի մասի հետ ստիպված էր լքել հայրենի լեռները: Սակայն հենց այս ժամանակվանից սկսած ուժեղացված հեղափողական քարոզները, մարտերին ժողովրդի պատրաստավելը և ապստամբական բռնկումները չդադարեցին: Եվ եթե թուրքական սահմանադրությունը մի փոքր էլ ուշանար, ապա շատ հնարավոր է, որ թուրքական Հայաստանը դառնար նոր փառահեղ ապսամբության թատրոն, որում, բացի հայերից, կմասնակցեին նաև թուրքերը:

Սակայն թուրքական սահմանադրութունը նոր հույսներ ներշնչեց հայ բնակչությանը: Ճիշտ է, թուրքերը սահմանափակվում էին հայերի վիճակը բարելավելու խոստումներ տալով, սակայն հայերը հավատում էին մարդկանց, ովքեր կոտրել էին Աբդուլ-Համիդի բացառիկ իշխանությունը: Հայերը նրանց ներեցին անգամ Ադանայի ջարդերը, որոնց ժամանակ հալածվել էին տասը հազար հայեր, քանի որ նույնիսկ այդ մղձավանջային ջարդերից հետո նրանք չէին դադարում հավատալ երիտթուրքերի երդումներին: Թուրքերի հետ ձեռքը ձեռքին տված աշխատելու անկեղծ ցանկությունը հանգեցրեց նրան, որ հայկական «Դաշնակցություն» կուսակցությունը ձևական փաստաթուղթ ստորագրեց երիտթուրքական «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության հետ` սահմանադրական ռեժիմը սատարելու և տեղական ինքնակառավարում իրականացնելու մասին, որի հետագա զարգացումը պետք է հանգեցներ մշակութաազգային ինքնավարության: Սրանից մի փոքր ավելի ուշ, հայկական նույն կուսակցության պնդմամբ, թուրքական կառավարությունը, չնայած թուրքական ռեակցիոն տարրերի հակազդեցությանը, որոշեց զինվորական պարտականության կանչել նաև քրիստոնյաներին:

«Հայկական հարցի» գոյության պատճառները հարկավոր է փնտրել թուրքական իշխող կուսակցության ավանդական «հակաազգային» քաղաքականության և հայկական շրջանների բնակչության տնտեսական վիճակի մեջ: Տխրահռչակ երիտթուրքական օսմանիզմը շատ արագ փոխվեց իսլամիզմի, իսկ հետո թուրքիզմի: Երիտթուրքերը Սալոնիկի կոնգրեսի ժամանակ (1910թ. հոկտեմբեր) հայտարարեցին մահմեդական ազգերի առավելությունը մասին ոչ մահմեդականների հանդեպ և թուրքական տարրը հռչակվեց որպես պետության հիմք: Մասնավորապես, «գյավուրները», հայտարարվեցին ոչ ապահով տարր:

Հայերի համար մեծ դժբախտություն է հանդիսանում իրենց հարևան քրդերի արտոնյալ վիճակը: Քրդերի հանդեպ վերաբերմունքը Համիդի ժամանակներից շատ քիչ փոխվեց: Աբդուլ Համիդը, ինչպես հայտնի է, սիրալիրութուն էր ցուցաբերում քրդերի հանդեպ` նրանց նախ և առաջ համարելով Ռուսաստանի դեմ խաղաքարտ: Երիտթուրքերը շարունակեցին նույն քաղաքականությունը:
Քաղաքական պատճառների թվում, որը կյանքի կոչեց հայկական հարցը, հանդիսանում է հայերի գրեթե լիակատար անիրավությունը: Մենք արդեն տեսել ենք, որ հայերի հանդեպ հալածանքները հանցագործություն չեն համարվում: Եթե նույնիսկ երբեմն գործը հասնում էր դատարան, ապա այն լուծվում էր հալածողի օգտին, քանի որ ոչ մի մահմեդական չի համարձակվի որոշում կայացնել «գյավուրի» օգտին: Ընդհանուր առմամբ, օրենքն այս հարցում տարբերություն չի դնում մահմեդականի և ոչ մահմեդականի միջև: Սակայն չինովնիկները, ովքեր Համիդի ժամանակներից էին ժառանգել տվյալ վերաբերմունքը, օրենքի տառին  չէին ենթարկվում, հատկապես, խուլ գավառներում»:
 

Լուրեր Հայաստանից - Թերթ.am

ԼՐԱՀՈՍ

ՕՐՎԱ ԿԱՐԵՎՈՐ

Տեսանյութեր

17:39 • 15.11.24

Վերելակը կանչեք՝ չի գա, գալիս մեծ-մեծ խոսում եք. Կոնջորյանը՝ ընդդիմությանը

16:18 • 15.11.24

Մե՞նք ենք «Հոկտեմբերի 27»-ի շահառուն, թե Անդրանիկ Քոչարյանը, որ այդ խառը վիճակում պաշտոնյաների ցանկ էր ներկայացնում, մեկն էլ ինքն էր. Քրիստինե Վարդանյան

13:21 • 15.11.24

Սասուն Միքայելյանի որդին այնքան լավ քաղաքապետ է, որ ասում են՝ «Սևակը Հրազդանի հետ է ամուսնացել»․ Անդրանիկ Քոչարյան

12:46 • 15.11.24

Կիրանցում անասունը սահմանն անցնու՞մ է. Փաշինյանը՝ Տավուշի մարզպետին

12:16 • 15.11.24

Ո՞վ է ում ձեռք առնում, ուզում եմ հասկանամ, ես «քյասիբի ռադիո» չեմ․ Փաշինյանն՝ իրավապահներին

12:05 • 15.11.24

Ոստիկանության զորքերը կենտրոնացված են Երևանում, այնպես կանենք, որ մարզերում էլ խնդիր չլինի. Փաշինյան

11:04 • 15.11.24

Դուք ոչ միայն Փաշինյանի, այլ Զավենիչի երկրպագուն եք. Խամոյանը՝ ՀԾԿՀ նախագահի թեկնածուին

15:48 • 14.11.24

Պարոն Աղազարյան Հովիկին ոչ ոք չի դատապարտի, որովհետև կառավարությունը չի ձախողվի. Աղազարյան

13:52 • 14.11.24

Կարդացի Անկախության հռչակագիրն ու սարսափելի եզրահանգման եկա՝ ՀՀ-ն չի կարող գոյություն ունենալ. Նիկոլ Փաշինյան

13:20 • 14.11.24

Բանակը մի՛ սրբագործեք, ասում են՝ մեր զինվորի ցավը տանեմ, դուրս կգա Մադագասկար․ Փաշինյան

12:34 • 14.11.24

Այսօրվա մեր հավաքական սոցիալ-հոգեբանությունն ու սոցիալ-մտածողությունն ապապետական է․ Փաշինյան

11:50 • 14.11.24

Աղազարյա՛ն, ջանդ յուղի, քո գլխին են սարքում, ա՛յ ընկեր, դու էլ ես նախկին դաշնակցական. Արթուր Խաչատրյան

11:21 • 14.11.24

Դուք Թուրքիային ու Ադրբեջանին՝ մեր անվտանգության երաշխավոր դարձնելը փաթեթավորել եք իրական Հայաստանի ներքո, որը շատ այլանդակ տեսք ունի. Քրիստինե Վարդանյան

11:02 • 14.11.24

Դուք ձգտում եք վերադարձնել պատմական Հայաստանը, որտեղ կաք դուք, չկա պետականություն ու կա գուբերնատոր դառնալու հնարավորություն. Արթուր Հովհաննիսյանը՝ ընդդիմությանը

20:37 • 13.11.24

Աթոռը պահելու համար Փաշինյանը պատրաստ է Պուտինի նկարը կախել գլխավերևում, հարց է՝ Պուտինը կտա՞, թե ոչ․ Նաիրա Կարապետյան

17:41 • 13.11.24

Չենք բարձրացնում Ադրբեջանի սահմանադրության փոփոխության հարցը, նույնը ակնկալում ենք իրենցից․ Փաշինյան

16:26 • 13.11.24

Այսօրվա ընդդիմությունը հաջորդ ԱԺ-ում չի լինի, իշխանությունն ավելի բարձր ձայներով կընտրվի․ Ալեն Սիմոնյան

15:47 • 13.11.24

Օկուպացված տարածքների խնդիրը ռազմական ճանապարհով լուծելու խնդիր դրված չէ․ Սուրեն Պապիկյան

14:51 • 13.11.24

Երիտասարդ տարիքում, երբ լսում էի «Կիլիկիա» երգը, լացում էի, երբ մեծացա, հասկացա՝ ինչի՞ լացեմ, Կիլիկիան՝ ուր, ես՝ ուր. Հովիկ Աղազարյան

14:11 • 13.11.24

Մենք առաջարկում ենք, որ էլի վարկ վերցնենք նոր սարքավորումների, արտադրանքի գեներացման համար, հետո շնորհակալություն եք հայտնելու. Խաչատուր Սուքիասյան

12:21 • 13.11.24

«ՀՀ ԶՈՒ-երն այսօր Հնդկաստանի համար դարձել են գովազդային վահանակ». «Պարոն Մանուկյանը քաղաքական լավ ելույթ ունեցավ, մի՛ խանգարեք». քննարկում ԱԺ-ում

10:44 • 13.11.24

Չե՞ք կարծում, որ բերետավորների հոգեկան առողջությունը ստուգելու կարիք կա․ Խաչատրյանը՝ Քոչարյանին

17:43 • 12.11.24

Գերիների ամբողջական վերադարձը պետք է նախապայման լինի ցանկացած բանակցության համար․ Քրիստինե Վարդանյան

15:23 • 12.11.24

Բաքվում պահվողներին վերադարձնելու ամենապատեհ առիթը COP29-ն է, հետո վերադարձի հավանականությունը հավասարվելու է զրոյի. Արթուր Խաչատրյան

15:11 • 12.11.24

Բաքուն հայ գերիներին օգտագործում է ՀՀ-ից զիջումներ կորզելու համար. Տիգրան Աբրահամյան

12:49 • 12.11.24

Եթե ունենայիք 100 մլն դոլար, որպես պետություն, ո՞ր ոլորտներին կուղղեիք. Խաչատուր Սուքիասյանը՝ նախարարին

12:19 • 12.11.24

Փաշինյանի ներկայությամբ խախտվել է «ՀՀ օրհներգի մասին» օրենքը

11:50 • 12.11.24

20,366 մարդ գնացել է երկրից, 12,700 աշխատատեղ է կրճատվել, գուցե թողեք պատմության անիվը նորմալ գնա՞. Արթուր Խաչատրյանը՝ Վահե Հովհաննիսյանին

11:29 • 12.11.24

«Այստեղ հաց, այստեղ կաց». քաղաքացին ՀՀ-ում պետք է տեսնի իր ապագան, 2025-ին 2 տրիլիոն հարկ կհավաքենք. նախարար

10:59 • 12.11.24

Շնորհակալ եմ վարչապետին ու փոխվարչապետներին՝ իմաստուն առաջնորդության համար․ ֆինանսների նախարար

20:35 • 11.11.24

Մոսկվան մեսիջ հղեց Փաշինյանին՝ քեզնով կամ առանց քեզ վերականգնելու ենք ազդեցությունը Հայաստանում․ Վիգեն Հակոբյան

15:07 • 11.11.24

Ոչ թե իմ տունն իմ ամրոցն է, այլ մեր պետությունն է մեր ամրոցը, իսկ մեր տունը՝ մեր բնակավայրը․ Փաշինյանը՝ ՏԻՄ համակարգի 28-ամյակի միջոցառմանը

14:29 • 11.11.24

Եթե մեծ գործ եք անում, ինչպե՞ս է,որ վարչապետի և ԿԳՄՍ նախարարի երեխաները դրսում են սովորում.Էդգար Ղազարյանը՝ փոխնախարարին

12:40 • 11.11.24

Աննա Հակոբյանի համար 145 հազար դոլար արժողությամբ ծառայողական նոր մեքենա է գնվել, 2 տարի առաջվա ջիպն այդքան մաշվե՞լ էր. Մանուկյանը՝ ՊՊԾ պետի տեղակալին

11:43 • 11.11.24

Հարցը լուծեք, դետալների մեջ մի մտեք, փողը տվեք, եթե պարտք ենք, բայց մրցույթն արեք. Ավինյան

10:48 • 11.11.24

Այս դժվար պահին 24 մլն հավելյալ գումար ենք հավաքագրել Երևանի տրանսպորտից. Տիգրան Ավինյան

20:35 • 08.11.24

Չեմ բացառում, որ ռուսներն ասեն Թրամփին՝ վերադարձրեք մեզ Հարավային Կովկասը՝ մեր պատմական ազդեցության գոտին․ Սուրեն Սարգսյան

13:21 • 08.11.24

«Նախագիծը բերում եք միայն ձե՞ր խմբավորման համար», «քաղաքական թիմի անդամ չեմ, փաթեթը բոլորի համար է». քննարկում ԱԺ-ում

11:58 • 07.11.24

858 մլն եվրոյի շրջանակում կկառուցվի Սիսիան-Քաջարան ճանապարհը, կամուրջներ ու թունելներ․ Սանոսյան

20:41 • 06.11.24

Քաղաքացու դատարկվող սառնարան, 14 միլիարդ դոլար պետական պարտք, հարկային ճնշումներ․ Նաիրի Սարգսյանը՝ 2025-ի մասին

Տեսնել բոլորը

Ամենից շատ կարդացված նյութեր Այսօր Երեկ Շաբաթվա

Տնտեսություն

Գիտություն/տեխնիկա

Մշակույթ

Սպորտ

Իրադարձային

Մամուլի տեսություն

Քաղաքականություն

Իրավունք

Ժամանց