Հայաստանը պետք է աշխարհի հետ կապված լինի բազմաթիվ թելերով. Կարեն Կարապետյան

Tert.am–ը ԱԺ «Հանրապետական» պատգամավոր Կարեն Կարապետյանի հետ զրուցել է Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցության, դրա քաղաքական և տնտեսական կողմերի մասին։

- Պարոն Կարապետյան, Ձեզ համար որքանով էր անակնկալ ՀՀ նախագահի հայտարարությունը՝ Մաքսային միությանն անդամակցելու՝ Հայաստանի որոշման մասին:

- Որևէ կերպ անակնկալ չէր ու չէր կարող լինել՝ մի քանի պատճառներով: Նախ՝ բնական է, որ նման որոշումները մեկ օրում չեն կայացվում, այլ երկարատև քննարկումների ու բանակցությունների արդյունք են: Երկրորդ՝ ՀՀ նախագահի հայտարարությունն ուղղակիորեն բխում է Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնադրույթից, այն է՝ համապարփակ ու բազմավեկտոր համագործակցություն բոլոր հնարավոր գործընկերների հետ:

- Սակայն որոշ փորձագետներ կարծում են, որ Մաքսային միությանն անդամագրվելն ինքին նշանակում է Եվրոպայի հետ հարաբերությունների խզում կամ գոնե սառեցում:

- Իմ խորին համոզմամբ, Մաքսային միությանն անդամակցումը որևէ կերպ չի ենթադրում Եվրոպայի հետ հարաբերությունների կամ համագործակցության սառեցում, առավել ևս՝ խզում: Ի վերջո, Հայաստանը Արևելյան գործընկերության անդամ է և, իմ կարծիքով շարունակելու է ասոցացման և երկխոսության գործընթացները՝ հատկապես հասարակական, քաղաքական ոլորտների կատարելագործման ու զարգացման, ժողովրդավարական գործընթացների կատարելագործման, ինչպես նաև արժեհամակարգերի ակտիվ փոխանակության տեսակետից: Մեր երկրի դիրքորոշումը հստակ է, և հստակորեն բխում է ՀՀ շահերից, կարծում եմ՝ ԵՄ դիրքորոշումը ևս պետք է շահագրգիռ լինի հարաբերությունների զարգացման ու խորացման հարցում, իսկ թե ինչ կարծիք ունեն առանձին եվրոպացի փորձագետներ կամ գործիչներ, իրենց իրավունքն է:

-Պարոն Կարապետյան, կարծիքներ են հնչում նաև, թե Հայաստանի վրա ՌԴ կողմից աննախադեպ ճնշումներ են եղել: Դուք այդ կարծիքին չե ՞ ք:

- Պետք է կարողանալ պարզ հաշվարկներ կատարել: Դրանք անիմաստ խոսակցություններ են, քանզի առաջին հերթին գործ ունենք ոչ թե պարտադրված քայլի, այլ սեփական երկրի շահերի ու անվտանգության խնդիրների պարզ հաշվարկների հետ: Ավելին, եթե նույնիսկ ընդունենք, որ Ռուսաստանն առավելապես քաղաքական շահեր ունի, ապա մեր շահերը թե՛ քաղաքական են, թե՛ տնտեսական և թե՛ ռազմական ու հիմքում ունեն ազգային անվտանգության խնդիրները: Ռուսաստանը մեր ռազմավարական գործընկերն է, ու բնականաբար ամեն ինչ պետք է արվի այդ հարաբերությունները զարգացնելու և խորացնելու համար: Հիմա ինչպես եք պատկերացնում, որ ռազմական անվտանգության կոնկրետ համակարգի անդամ լինելով՝ Հայաստանը որոշեր մերժել այդ նույն համակարգի տնտեսական հատվածին ինտեգրումը: Այո, առկա էին ընդհանուր սահմանի բացակայության հետ կապված անհանգստություններ թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ռուսաստանի կողմից, սակայն ուսումնասիրությունների և քննարկումների արդյունքում գտնվել է լուծման օպտիմալ բանալին: Ի վերջո, մենք միշտ պետք է աչքի առջև ունենանք աշխարհաքաղաքական առկա իրավիճակը. պատերազմ տարածաշրջանում, հոխորտացող ու երկխոսության սկզբունքը մերժող Ադրբեջան, Հայաստանը շրջափակման մեջ պահող Թուրքիա և այլն: Ուրեմն, այս պարագայում առաջնային է դառնում ՀՀ և Արցախի անվտանգության խնդիրը, իսկ մնացյալ հարցերն ուղղակի ածանցվում են դրան:

Վերջապես որևէ մեկը կարո՞ղ է ասել, թե ԵՄ-ն կամ եվրոպական, արևելյան այլ ուժային կենտրոններ ինչ գործիքներով կամ լծակներով էին այլընտրանք առաջարկելու և ապահովելու ՀՀ և Արցախի անվտանգությունը: Սակայն, նորից եմ կրկնում, սա ոչ մի կերպ չի նշանակում Եվրոպայի հետ հարաբերությունների խզում: Ընդհակառակը, հարկավոր է շարունակել հավասարակշռված քաղաքականությունը, խորացնել հարաբերությունները ոչ միայն եվրոպական, այլև այլ երկրների ու ուժային կենտրոնների հետ և վեկտորը չուղղել միայն մեկ երկրի կամ մեկ կազմակերպության կողմ:

Մեր քայլերը պետք է բխեն բացառապես մեր երկրի շահերից: Աշխարհը շատ բազմազան է, և երկիրը մի թելով չպետք է բավարարվի, այլ պետք է աշխարհի հետ կապված լինենք բազմաթիվ թելերով: Մեզ պետք են ոչ թե հակառակորդներ կամ նեղացած կողմեր, այլ կողմնակիցներ: Ընդ որում, խոսքը միայն ԵՄ կամ այլ ուժային կենտրոնների մասին չէ: Չէ որ նույն ԵՄ անդամ երկրները, որպես ինքնուրույն պետական միավորներ, ունեն իրենց երկրների շահերը, որոնք ոչ միշտ են համընկնում ԵՄ շահերի հետ: Այնպես որ, հնարավորություններ պետք է գտնել զարգացնել նաև հորիզոնական հարաբերությունները այդ երկրների հետ: Առավել ևս, որ դրանցից շատերի հետ բնականոն ու զարգացող տնտեսական հարաբերությունների փորձը կա:

Մասնավորաբար, միայն այս տարվա առաջին կիսամյակում Հայաստանի առևտրաշրջանառությունը Գերմանիայի հետ կազմել է 157, 2 մլն դոլար, Բելգիայի հետ` 118 մլն, իսկ Բուլղարիայի հետ` 103,7 մլն դոլար: Բնականաբար, հետևողականորեն հարկավոր է շարունակել քաղաքական և տնտեսական սերտ համագործակցությունը ուժային կենտրոնների, գերտերությունների հետ: Մասնավորաբար, կարծում եմ, թե՛ ռազմական, թե՛ տնտեսական, թե՛ քաղաքական առումով զգալի չօգտագործված ներուժ կա Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ հարաբերություններում, որոնք պետք է առավելագույնս օգտագործել:

Վերջապես հարկավոր է ուսումնասիրել զարգացող երկրներից Չինաստանի հետ տնտեսական հարաբերությունների ողջ ներուժը, որը ևս, իմ կարծիքով լիարժեք չի օգտագործվում: Այնինչ, նույն Չինաստանը, եթե այսօր ՀՆԱ ծավալով դեռևս փոքր-ինչ զիջում է ԱՄՆ-ին, ապա առևտրաշրջանառության գծով դարձել է աշխարհում առաջատարը՝ գերազանցելով նույն Միացյալ Նահանգներին: Ավելին, միջազգային փորձագիտական կենտրոնների վերլուծություններով` 2016թ. Չինաստանը կարող է դառնալ համաշխարհային առևտրային գերտերություն, իսկ մինչև 2017թ. Չինաստանի ՀՆԱ-ն կկազմի գրեթե 20 տրլն դոլար՝ գերազանցելով ԱՄՆ ցուցանիշը:

-Իսկ տնտեսական առումով որքանով կարող է Հայաստանի համար շահավետ լինել Մաքսային միությունը:

- Ես ընդամենը մեկ թիվ բերեմ. միության ստեղծումից հետո հենց առաջին տարվա ընթացքում անդամ 3 երկրների միջև առևտրաշարջանառությունն ավելացել է 40%-ով: Ռուսաստանի օգուտները մաքսային միության ստեղծումից հետո գնահատվում են մոտ 400 մլրդ դոլար, մյուս երկուսինը՝ մոտ 16-ական մլրդ դոլար, ինչը մեր նման փոքր երկրների համար շատ մեծ թիվ է: Մենք պետք է հասկանանք, որ այսօր դեռևս մրցունակ չենք մեր արտադրատեսակներով ու դրանց ստանդարտներով` եվրոպական շուկայում դերակատարություն ունենալու համար:

Մյուս կողմից, Հայաստանի առևտրաշրջանառությունը միայն Ռուսաստանի հետ տոկոսային հարաբերությամբ համադրելի է միասին վերցրած ԵՄ անդամ բոլոր 28 երկրների ցուցանիշների հետ: Ավելին, ԵՄ անդամ երկրների հետ առևտրաշրջանառությունը հիմնականում պայմանավորված է հումքային ռեսուրսների (ի մասնավորի` լեռնամետալուրգիայի) և թանկարժեք քարերի արտահանման գործոններով: Այո, հնարավոր է, որ տարիների ընթացքում կունենանք արևելյան, եվրոպական կամ այլ խոշոր շուկաներում առավել մրցունակ ու լայնասպեկտր արտահանման հնարավորություն, բայց դրա համար երկար ժամանակ է անհրաժեշտ: Այնինչ, այսօր բնականաբար առաջնային խնդիր է ապահովել երկրի տնտեսության կայուն զարգացում, ըստ այդմ էլ՝ մեր հասարակության սոցիալական վիճակի էական ու շոշափելի բարելավում: Իսկ մաքսային միությանն անդամակցումը հնարավորություններ կընձեռի մեծացնել անհամեմատ լայն տեսականու արտադրանքի արտահանման ծավալները, ինչը մեր երկրի ամենացավոտ կողմերից մեկն է: Մեզ մնում է միայն խելացի գտնվել և արդյունավետորեն օգտվել այդ հնարավորությունից: Տեսեք, Doing Business-ի վերլուծությամբ, Հայաստանը հենց արտահանման գծով ունի ամենավատ ցուցանիշը` 139-րդ տեղ: Ի դեպ, սա, երևի թե, համադրելի կարող է լինել միայն ծայրահեղ հետամնաց երկրների ցուցանիշին:

Նույն 2013թ. առաջին կիսամյակի տվյալներով` մեր երկրի ընդհանուր արտաքին առևտրաշրջանառության մեջ արտահանումը կազմել է ընդամենը 57 մլրդ դրամ, երբ ներմուծման ծավալը եղել է 140 մլրդ: Եվ այս վիճակում մեր երկիրն ինտեգրվում է մի հսկայական շուկայի, որի հետ ստանդարտների համապատասխանության և գոստերի առումով առավել ընդհանրություններ կան, և որտեղ մեր արտադրանքն առավել մրցունակ է: Ուստի, այսպիսով հնարավորություն է ընձեռվում առավել շահեկան վիճակ ունենալ ռուսաստանյան և ՄՄ անդամ մյուս երկրների շուկաներում, ինչն էլ թույլ կտա մեր գործարարներին ավելացնել շրջանառու միջոցներն ու դրանք կիրառել եվրոպական շուկաներում մրցունակ դառնալու ուղղությամբ քայլերում՝ հետևողականորեն շարունակելով ուղիղ հարաբերությունները արևելյան, եվրոպական ու նաև արագ զարգացող այլ երկրների շուկաների հետ: Չմոռանանք նաև, որ Հայաստանի էներգահամակարգի զգալի մասը կառավարվում է ռուսական ձեռնարկությունների կողմից, ինչը տնտեսության ողնաշարն է: Սրան գումարած՝ էներգակիրների, էներգետիկ հումքային ռեսուրսների խնդիրը: Եվ սա էական հնարավորություն է էներգակիրների սակագների առումով առավել շահեկան վիճակում գտնվել, ինչպես ՄՄ անդամ մյուս երկրները: Մյուս կողմից, չպետք է մոռանանք նաև երկաթուղու և կոմունիկացիոն մյուս միջոցների գործոնը, քանի որ հաղորդակցության ուղիների առկայությունն ուղղակի թթվածնի դեր կկատարի շրջափակման մեջ գտնվող մեր երկրի ու մեր տնտեսության համար: Եվ վերջապես Ռուսաստանի Դաշնությունում այսօր ապրում ու աշխատում է շուրջ 2.5 մլն հայ, որոնց մեջ քիչ չեն նաև ՀՀ քաղաքացիները: Սրանք գործոններ են, որոնք կարևոր նշանակություն են ստանում երկրի տնտեսական զարգացման հարցում: Մի խոսքով, խնդիրը երկրի անվտանգության ու զարգացման ապահովումն է, ինչն էլ փորձ է արվում իրականացնել ռազմավարական գործընկերության ամրապնդման և եվրոպական, արևելյան, ինչպես նաև այլ երկրների և ֆինանսական-տնտեսական կենտրոնների հետ երկխոսության ու համագործակցության համադրման միջոցով: