2016թ.-ի լյուստրացիան ըստ թաքնատես պոետների. հեռացող տարվա ՏԱՊԱՆագիրը/Ա մաս/

Այսօր 2016թ.ի  վարքաբանությունը, մեր արարումներն ու ավերումները կքննեն գրականության մարդիկ: Գրականությանն է վիճակված չափաբերել քաոսի վերածվող մեր ժամանակի անհեթեթ ռիթմը. հրապարակ բերել  բոլորից թաքցրած ճշմարիտ խոսքը. բացառիկ թաքնատեսությամբ կանխազգալ ու  կանխատեսել գալիքը:

Tert.am-ի «Ստեղծագործական Հայաստան» հարթակը մեր նախագծին միացած գրողներին /ինչպես քաղգործիչների դեպքում/ կներկայացնի երկու թողարկմամբ: 

1.Ո՞րն էր 2016թ-ի ամենանշանակալի հասարակական-քաղաքական իրադարձությունը

Հուսիկ Արա - ՊՊԾ գնդի գրավումը, որն էլ ստիպեց մտածել իշխանությանը, որ ժողովուրդ կա, կարելի է գոնե ձևական ցույց տալ, թե տեսնում ենք նրան, և այս «Փոփոխություններ» կոչված թոզի համար պարտական ենք ՊՊԾ գունդը գրաված տղաներին:

Սոնա Վան - Գիտեք, հարցաշարին պատասխանելն առաջին հայացքից ինձ անհնարին թվաց և դա էր պատճառը, որ փորձեցի նախ հրաժարվել: Առաջին իսկ ինձ հուզող հարցը ընթերցելուց հետո ես ոչ թե խոսելու, այլ ամաչելու ու լաց լինելու ցանկություն ունեի: Կհիշեք, երևի, որ Արցախից վերադարձի ճանապարհին` քառօրյա պատերազմից հետո էլ ես չկարողացա պատասխանել Ձեր հարցերին: Պատճառը նույնն էր: Հիմա դրան ավելացել է նաև «Սասնա ծռերի» պատմությունը և պատկերացրեք՝ ինչ ճիգ է պահանջվում ինձնից: Բայց փորձեմ.

Հայկական իրականության առումով ամենանշանակալիցը 2016թ-ի ապրիլյան քառօրյա պատերազմն էր, չորս օրվա համար անհամաչափորեն բազում հերոսականություններով, կորուստներով, դասերով ու հատկապես հարցերով, որոնց պատասխանները վեր հանելը քո՝ լրագրողի, գործն է: Քառօրյան (զզվում եմ պատերազմ բառից) ինձ ցնցեց նաև դեպքի վերլուծությունների բազմազանության առումով. սկսած տղաների ռազմական անպատրաստվածությունից, բանակի փողերը մսխելուց, համաձայնեցված կերպով սահմանի վրա փոխշահավետ լարում պահպանելուց, մինչև տղաների անպատրաստվածության կանխամտածվածության վարկածը՝ որպես հողային հարցի ալտերնատիվ լուծման ձև: Ամեն տեսակ համագործակցություն՝ լինի դա թշնամու, թե դաշնակցի հետ, ես հասկանում եմ, եթե այն միտված է լարումը չեզոքացնելուն, երկարատև խաղաղության և մարդկային կյանքերի երկկողմանի պահպանությանը: Այլ ոչ հակառակը: Ինձ հասած տարբերակներից և ոչ մեկը չի համապատասխանում այս միտվածությանը: Մի խոսքով՝ ինչպես ասում եմ, ես պատերազմից բան չեմ հասկանում: Այն ինձ համար մնում է աշխարհի ամենամեծ աբսուրդը: Ես միայն մի բան գիտեմ՝ Արցախում կա   քաղաքական, մշակութային, ռազմական և հոգևոր առաջնորդության աննախադեպ միասնականություն, անձնական և կոլեկտիվ երջանկությունը շեշտադրող կամք, մի հող-մի ընտանիքի զգացողություն, մի խոսքով ամեն ինչ, որ անհրաժեշտ է կատարյալ ժողովրդավարությամբ իրականություն կերտելու համար: Ամենակարևորը՝  կա մտահոգություն հայրենիքի ու հայրենակցի հանդեպ: Ես տեսել եմ նախագահի աչքերը պատերազմի օրերին: Լսել եմ դողը Սրբազանի ձայնի մեջ, նկատել եմ գեներալի լարված դիմախաղը, բռունցքը: Արցախը հայի արժանապատիվ երազն է՝ այն պետք է պահպանել ամեն գնով:

Արցախում՝ ապրիլի կեսերին, ես  առիթ ունեցա հանդիպելու հիվանդանոցում բուժվող անդամալույծ տղաների ու նրանց այցելող մայրերի ու հարազատների հետ: Տղաներ, որոնք իրենց մարմնամասերի կորստյան գնով հետ էին մղել թշնամուն: Ու ոչ միայն մարմնամասերի, այլ նաև իրենց երջանկության հնարավորության. «Ես չէի հասցրել խոստովանել աղջկան, ում սիրում եմ, իսկ հիմա այս վիճակում չեմ էլ խոստովանի: Կապրեմ` սերս սրտումս պահած: Թող չիմանա: Նա լիարժեք տղամարդու է արժանի, ես նրան չեմ դնի այդպիսի հարցի տակ…  Թող գոնե ինքը երջանիկ լինի…»: Ես չեմ մոռանում զինվորի հայացքը, որով նա զննում էր երկար ձողից կախված իր փրկված ոտքը` գիպսի մեջ և բացակա ոտքի պատճառով անկողնում գոյացած փոսը: Ես սեփական աչքերով եմ շոշափել այս ողբերգությունները ու դրա համար էլ այն ինձ համար ոչ թե նշանակալից է միայն, այլ մարդկայնորեն ու մայրաբար`աններելի: Ես ամաչում եմ դրա համար: Քանի որ Նոր տարվա շեմին ենք գտնվում` ես ուզում եմ խոնարհվել նաև բոլոր նահատակների հիշատակին, ցանկանալ, որ Եռաբլուրը դադարի մեծանալուց և որ նրանց մայրերը` իրենց ընդհատված երջանկությամբ, կարողանան հաղթահարել իրենց բաժին ընկած դաժան իրականությունը: Թող հողը արժանի լինի նրանց արյանը: Որպես հասարակական իրադարձություն պետք է նշանակալից համարեմ «Սասնա ծռերի» զոհողությունը` հանուն համընդհանուրի, անկախ դրա կազմակերպվածության թերություններից ու բացթողումներից: Ակտիվիզմը բնության երևույթի պես ունի իր հասունացման թվաբանորեն անհաշվարկելի ժամանակը, ինչպես երկրի ընդերքում հասունացող լավան և ոչ ոք չի կարող կանխատեսել, թե ժայթքումից ու սառչելուց հետո այն ինչ ֆորմաներ կընդունի: Լույսի որոնմանը նվիրված ընթացքը միշտ էլ ենթադրում է թիթեռի այրվող թևերի հոտ, քանզի անիմանալին  ու ապագան միշտ էլ մութ են: Քրիստոսը ևս իր ժամանակի ակտիվիստն էր: Չի կարելի ջուրը երկար ժամանակ պահել մեծ ճնշման տակ՝ առանց ակնկալելու հիդրոդինամիկ հակազդեցություն: Այն՝ ինչ պատահեց: Առանց «ծռերի» աշխարհը չի շտկվում:

Սա այն դեպքն է, երբ նպատակը արդարացնում է կերպը: Դատապարտել այս զոհողությունը` նշանակում է մարդու մեջ ոչնչացնել իդեալիզմի ձգտումը առ կատարյալ հասարակություն, արժանապատիվ կյանքի երազը: Վերջաբանի անփառունակության պատճառով փչացնել կատարվածի մեջ գտնվող մաքուր սաղմը` նշանակում է ստրկաբար համակերպվել եղած իրականության հետ և թույլ տալ, որ վերջնականապես մեռնի հույսը ու շարունակվի հայաթափ լինել այն հողը, որի համար տղաները դեռ շարունակում են արյուն թափել: Լրագրողների գործն է իշխանավորին հաշվետու պահել իր արարքների ու խոստումների համար, պայթեցնել անպատժելիության ու ստի հարատևության փուչիկը, պահպանել թափանցիկություն հրամայողների և կատարողների միջև:

Ռոլանդ Շառոյան -Անգլիայի վարչապետի հրաժարականը և Լոնդոնի քաղաքապետի՝ ազգությամբ պակիստանցի ընտրելը:   

Հասմիկ Սիմոնյան - ՊՊԾ գնդի գրավումը, Սարի թաղն՝ իր նոր ապստամբներով: Դեպի երազանքն արված մեծ ու խիզախ քայլ էր, ափսոս, որ Ֆուկոյի ասած՝ «Նավից զուրկ քաղաքակրթություններում երազանքները չորանում են. լրտեսությունն է, որ գալիս է փոխարինելու արկածախնդրությանը, իսկ ոստիկանությունը՝ ծովահենությանը»:

Կարինե Աշուղյան - Անցնող տարվա օրացույցի մեջ  երկու ամիսներ «մեխվեցին» ապրիլն ու հուլիսը. ապրիլյան պատերազմի չորս և հետագա օրերը, որ ամենաթանկի՝ մեր ջահել արյան գնով սթափեցրեց ու միավորեց դրսից մեզ հոշոտելու գիշատիչ ախորժակի դեմ, և հուլիսը, որ նույնքան թեժ փորձության մատնեց, և մեր երազած երկրից մի քայլ էլ հեռանալով՝ իրար հոշոտեցինք: Տեսնես՝ էլ ուրիշ ո՞ր ժողովուրդն է որպես իրեն վերաբերող կարևորի, հետևել աշխարհի անցուդարձին՝ սիրիական ողբերգությանը, ԱՄՆ-ՌԴ, ՌԴ-Թուրքիա, ԱՄՆ-Իրան  հարաբերությունների տարօրինակ դրսևորումներին, ԱՄՆ նախագահի ընտրություններին: Գուցե որովհետև մենք հետևում էինք ոչ միայն այն պատճառով, որ այդ ամենն իրոք էլ սերտորեն առնչվում է մեզ, այլև որ՝ հետևում ենք չորս կողմից անպաշտպան մեր տնակի՞ց: Բայց մենք քանի-քանի անգամ վերապրել ենք ապակու փոխակերպումը ժայռակոփի, և մեզ  չպետք է վերաբերվի և չի վերաբերվելու հերթական «Կարթագենը պետք է կործանվի»-ին: Հավատո՞ւմ եմ նախախնամությանը՝ այո՛, և անգամ կամ՝ հատկապես, այս ապակե տանը նստած:  

Խաչիկ Մանուկյան - Ապրիլյան պատերազմն իրենով արեց հասարակական-քաղաքական կյանքի հետագա ընթացքը. հերոս նահատակների ընդհատված կյանքից անվերջանալիորեն հոսող արյան մեջ մեղավոր ձեռնածուներից հանճարեղություն էր պահանջվում՝ հերոսներին պարտության մղելը պատմության առաջ, իրենց անասնակալած հոգու ճակատին կրելով գիտակցված մեղքի խոշտանգող խարանը... Որդիս առաջնագծում էր, տագնապների թափն ինձ տեղ չէր թողնում հպարտանալու, թեև  իր մեդալի փայլը իրապես կյանքի գին ունի։ Հաղթության շունչը կորցնելով, ինքնիշխանության վերջին հնարավորությունները փոշիացնելով՝ հզոր ազգից կվերածվենք մի վեհերոտ ցեղախմբի, որն իր պատմության ավարտին, ֆուտբոլի գնդակի պես՝ կտշվի այս ու այն կողմ։ Հավատում եմ հայի մեր գենի ուժին, վերափոխումների հաղթականությանը...

2.2016թ.-ի մշակութային ամենամեծ իրադարձությունը

Հուսիկ Արա - Հասմիկ Պողոսյանին նախարարի պաշտոնից ազատելը: Աստված չանի, որ մեկ-երկու կամ հինգ տարի հետո նույն հարցին պատասխանեմ՝ Արմեն Ամիրյանին նախարարի պաշտոնից ազատելը:

Սոնա Վան - Համահայկական առումով դա ինձ համար շատ սիրելի Փիթեր Բալլաքյանի Պուլիտցերյան մրցանակին արժանանալն է, որի շնորհիվ հայկական հարցը կարժանանա գրական ու ինտելեկտուալ հանրության առավել անաչառ հայացքին: 

Փիթերին ես անվանում եմ ամերիկահայ Սասունցի Դավիթ: Այդպիսին է նրա խառնվածքը, էներգետիկան, բնազդը: Իսկ համաշխարհային մասշտաբով Բոբ Դիլանի Նոբելյան մրցանակը իր հակասականության պատճառով ևս կարելի է համարել  նշանակալից: Հատկապես այն պատճառով, որ նա միանգամից չարձագանքեց դրան, որը բազմաթիվ ծանոթ մեկնաբանությունների առիթ տվեց: 

Ակադեմիան՝ խռոված գրողների զայրույթը չբարձրացնելու համար, խելամտորեն մրցանակի էր արժանացրել ոչ թե գրող-երգահա՛ն Դիլանին, այլ «ամերիկյան երգի մեծ ավանդույթին  հսկայական նպաստ բերած» Դիլանին, որը անհերքելի է: Արձագանքի առումով նրա հապաղելը ես անձամբ վերագրում եմ պարտադրանքի չենթարկվողի, ակադեմիայի խոսնակը դառնալ չցանկացողի, ամենայն հարմարվողականությունից խոսափողի, ազատատենչության ու լավ առումով օրինազանց էության, ըստ որի՝ օրենքից դուրս ապրելու համար հարկավոր է լինել չափազանց ազնիվ: Այնպիսին, ինչպիսին Դիլանի  կյանքն է ու նրա երգը, որտեղ նորարարությունը ամերիկյան երգի տարբեր էլեմենտների ճիշտ համադրման միջոցով` բլյուզ, ֆոլկլոր, բիթնիկ ոճ, ակտիվ երևակայության սյուրռեալիզմ և այլն, նա հանգում է ամերիկյան բալլադի համարյա ուիթմենական ընդհանրացման: Սա կոլեդոսկոպիկ մտածությամբ ստացված երգ է, որտեղ թե՛ տեքստի և թե՛ մեղեդու միջով ետ ու առաջ գնալիս ուկնդիրը (ես իմ անձնական զգացողությամբ եմ ասում սա) անվերջ նոր զգացողություններ է ունենում՝ ֆրազի շարժման համարյա էլեկտրական արագությամբ: Ուրախ եմ, որ ակադեմիան կարող էր նաև այսպիսի նրբություն  նկատել և արժևորել:  

Դիլանը նաև սոցիոլոգիական և փիլիսոփայական ընդհանրացումների է հասնում՝ իր հերոսին առանձնացնելով որպես մինչև իսկ ամբոխի մեջ գտնվելու ժամանակ իր անձի սահմաններն ու անկախության տարածքը պահպանող անձ: Այսինքն՝ իսկական անհատ: Լինի դա ատոմային պատերազմի թեմա, քաղաքական շարժման վայրենի ճնշման պատմություն, թե՝ ռոմանտիկ կամ հումորային էտյուդ, Դիլանին հաջողվում է իր երգի ընթացքում փոխել ուկնդրի աշխարհը թե՛ ներսից, թե՛ դրսից: Այսքան խորանալուս պատճառը ոչ թե մրցանակը արդարացնել է (Դիլանն ինձնից այդպիսի բան չի խնդրել), այլ այն ինտուիտիվ վախս, որ ցանկացած օտար բան ընդօրինակելու հակված կառավարությունս կարող է սա նախադեպ ընդունելով մյուս տարի իր «վաստակավոր» ռաբիսներից մեկին ներկայացնել Նոբելյան մրցանակի ու վերջնականապես ազգս խայտառակել:
Սա էլ թող լինի տարվա ամենամեծ հումորը:

Ռոլանդ Շառոյան - Կատակով եմ պատասխանում՝ ամենամեծ իրադարձությունը կլիներ, եթե սերիալ ստեղծողները որոշեին ռուսերեն լեզվով, մեզ համար անհասկանալի, բեմադրել բազամասերիանոց/ օրինակ՝1000 սերիա/  ֆիլմ-օպերա՝ Նարեկացու Մատյանը:

Հասմիկ Սիմոնյան - Այս տարի նշում էինք «Գրեթերթի» տասնամյակը: Գրական երիտասարդական այս պարբերաթերթի շուրջ և շնորհիվ համախմբված ու կայացած գրական մեր սերնդի համար այն թեժ քննարկումների, բանավեճերի, սիրո և ընթերցումների, դժվարություններ հաղթահարելու և սերունդ դառնալու թերևս ամենակարևոր երաշխիքն էր:


Կարինե Աշուղյան - Ֆրանսիայում՝ Նորմանդիայում, ապրիլից սեպտեմբեր կայացած իմպրեսիոնիզմի փառատոնը՝ այդքան կենսուրախ-կենսահորդ գեղեցկություն… , Շեքսպիրի մահվան 400–րդ տարելիցի՝ աննախադեպ նշումը Անգլիայում:  Իրադարձություն եմ համարում նաև  գրականության այս տարվա Նոբելյան մրցանակը  Բոբ Դիլանին շնորհելը՝ «ամերիկյան երգի ավանդույթում նոր բանաստեղծական լեզվի մշակման համար» ձևակերպմամբ, որովհետև կարծրատիպեր կոտրեց:  

Իսկ մեր իրականության մեջ, կարող եմ ասել՝ գուցե անտեղյակ եմ ու անցնեմ առաջ, բայց… Շարունակվել են գավառական քեֆ-ուրախությունները՝ նաև գրական-մրցանակային  ուղղվածության:  Իրենք իրենց ու իրենց նմաններին «ջան ասել, ջան լսելով»: Եթե  Բեկոնն իմանար, թե կուռքերի իր տեսությունը ինչպես է ծլում-ծաղկում արդի Հայաստանում: Իսկ դու ասում ես՝ մշակութա՜յին , մե՜ծ իրադարձություն:

Խաչիկ Մանուկյան - Գյումրիի «Սև ամրոցում» Տիգրան Մանսուրյանի ստեղծագործական երեկոն էր, ուր իր մասնակցությունն էր բերել համաշխարհային սեր և ճանաչում վայելող հայոց վսեմաշուք երգչուհին՝ Հասմիկ Պապյանը։ 

3. 2016թ.-ին կարդացած ամենախոսուն գիրքը

Հուսիկ Արա - Բոլոր լավ գրքերն էլ խոսուն են, որոնք կարդում եմ և հույս ունեմ, որ դեռ կկարդամ: Դժվարանում եմ որևէ գիր առանձնացնել և դեմ եմ այդ սկզբունքին:

Սոնա Վան - 2016 թվականը անձնական պատճառով դարձավ իմ ամենաքիչ ընթերցանության տարին, եթե չհաշվեմ այն անկապ ամսագրերն ու նյութերը, որ կարդացել եմ հիվանդանոցի սպասասրահներում: Այս պահին հիշում եմ ամենավերջինը` Ռեբեկա Թեյնսթերի «Բոլոր չամուսնացած կանայք» վերնագրով գիրքը: 

Հեղինակը մանրակրկիտ ուսումնասիրություն է կատարել մոլորակի վրա հետզհետե շատացող «single» կանանց նոր սոցիալական ֆենոմենի և հասարակության վրա այս խմբի ազդեցության վերաբերյալ` փորձելով պատասխանել այն հարցին, թե արդյոք ո՞ւր է տանում մայրությունն ու ամուսնությունը այլևս առանցքային չհամարող կանանց նոր կոլեկտիվ ուժը, որն այսուհետ հետապնդելու է մինչև օրս միայն տղամարդկանց  արտոնագրված նպատակներ ու երազներ: Ի՞նչ կլինի, երբ մի օր ժամանակակից «Rich Man World»-ը վերածվի  հավասարապես «Rich woman world»-ի: Հարց եմ տալիս՝ արդյո՞ք արդյունքում կունենանք ավելի խաղաղ ու ապահով մոլորակ ու առավել երջանիկ մարդկային կյանք: Իմ կարծիքով՝ այս հարցը վրիպել է գրողի աչքից: Հնարավոր է նաև, որ նա անձամբ երբևէ չի զգացել  երջանկության համը` որպես կին: Չի անդրադարձել նաև այն հարցին, թե ինչի կարող է հանգեցնել կնոջ մեջ ճզմված մայրության բնազդի և էգոյի արհեստական գերաճի խաչաձևումը: Ես այս մտահոգություններս ուղղել եմ նաև նրան: Պատասխան չկա, բայց հույս ունեմ, որ նրա հաջորդ գիրքը կանդրադառնա նաև այդ հարցին: Նոր եմ սկսել Ջոն լե Քարի «Փոքրիկ թմբկահար աղջիկը» գիրքը, որը իսրայելական ու պաղեստինյան հակամարտության ընթացքում  ծնված պատմություն է, համեմված ռումբի պայթունի իրական ձայներով և ապրելու այն անհնար արագությամբ, որը պահանջվում է մի ռումբից մյուսը ընկած ժամանակը կյանքով ու երազով լցնելու համար: 

Ռոլանդ Շառոյան - Հերման Հեսսեի «Ներսը և դուրսը» գիրքն է. այս տարի երկրորդ անգամ կարդացի:

Հասմիկ Սիմոնյան - Այս տարի վերարժևորումների տարի էր, ավելի շատ վերընթերցել եմ, իսկ ամենասիրածս հեղինակներից փորձել եմ թարգմանություններ անել՝ ավելի լավ հասկանալու համար: Տարին սկսվեց Տանյա Հովհաննիսյանի «Բաց հրապարակ» բանաստեղծությունների հրաշալի ժողովածուով, հետո Փամուկի հետ Կարսում էի, Սոնթագի օրագրերն եմ քրքրել, էսսեների ու հոդվածների գիրքը, Կունդերայի Սաբինայի հետ կեցության անտանելի թեթևությունն ենք չափել ու ոռնացել Գինսբերգի հետ: Ամենադժվար պահերին Սիլվիա Փլաթը կողքիս էր ու հուշում էր, որ մեռնելը արվեստ է, ու ինքը դա կատարյալ է անում, լավ կլինի՝ չհամեմատվեմ: Իսկ տարվա բացահայտումն էր Աննա Վենտուրան. իտալացի կին բանաստեղծ, որ շատ քիչ է թարգմանված և ում անունը տալուց հետո ընկերներս քիչ մը տարակուսանքով էին նայում ինձ, ավելի ուշ պարզեցի, որ գոյություն ունի նույնանուն պոռնոաստղ: Իր մասին երկար կարելի է խոսել, բայց այս բանաստեղծությունը կասի ամեն ինչ և վստահ եմ՝ առիթ կհանդիսանա նոր որոնումների և ինչու ոչ, տարակուսանքների՝ նույնպես.

ՃԱՄՓՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆ

Տարեց մի գյուղացի

Իր ամբողջ կյանքն անցկացրել է տան ու դաշտի միջև: 

Մահը եղավ

Իր առաջին ճամփորդությունը:



Կարինե Աշուղյան - «Ամենախոսուն գիրքը» եղել և մնում է Աստվածաշունչը. նորից կարդալու տրամադրությամբ՝ շատ տարօրինակ զգացում ունեի. միաժամանակ թվում էր՝ հազարերորդ անգամ եմ կարդում և առաջին անգամ:  Զարմանալի կամ գուցե միանգամայն օրինաչափորեն՝ նույն զգացողությամբ նորից Նարեկը կարդացի, շատ որոշակիորեն նաև ներշնչված  նարեկացիագիտության նվիրյալ, իմ սիրելի դասախոսի՝ փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր  Հրաչիկ Միրզոյանի հետ զրույցներից: Թեկուզ պարզունակ հնչի, բայց չեմ կարող չասել՝ անընդհատ կարդալու գրքեր են: Բնականաբար, ինձ համար անձնապես տարվա  գրքեր են Սամվել Մկրտչյանի թարգմանությամբ Շեքսպիրի «Միջամառային գիշերվա երազը», որի հափշտակված-հապճեպ արված կտորները փորձեցի խմբագրել՝ հաշվի նստելով Սամվելի ճաշակի և խստապահանջության հետ: Խորեն Արամունու թատերգությունների նոր ժողովածուն, որ հաճույքով խմբագրել եմ: Իմ անչափ սիրելի Ալվարդ Պետրոսյանի  նոր գիրքը՝«Հիշի՜ր…»-ը, որը խմբագրելու պատիվն ունեցա: Այս ընթացքում, իհարկե, աշխարհն ալեկոծած հին ու նոր գրքեր էլ եմ կարդացել, բայց դրանք հիշատակելուց  առավել կգերադասեի խորհուրդ տալ՝ կարդացե՛ք ժամանակակից հայ գրողներին:  Թե՛ գովազդվածների, թե՛ չգովազդվածների շարքերում շատուշատ  անակնկալ գյուտեր կարող են հանդիպել: Կարդալու և թարգմանելու արժանի մի քանի գրող վստահաբար կան: Անկողմնակալ-անկանխակալ հայացքն է պակասում:  Մտադիր էի անուններ թվարկել, բայց որպեսզի  մեկնումեկին չմոռանամ, ուղղակի ասեմ՝ հրաշալի պոետներ կան: Եվ արձակագիրներ՝ նույնպես:  Շատ ապրեք, որ գրքի ու գրահրատակչության շուրջ հարցեր չեք տվել. պիտի լռեի, քանի որ չեմ հասկանում, թե ինչ է կատարվում: Առայժմ չեմ հասկանում և չգիտեմ՝ ինչ պատասխանել տպագրության պատրաստ բանաստեղծություների իմ ժողովածուի՝ լույս աշխարհ գալու ցանկությանը:  Նեռի  դրոշմով խարանվածների խնջույքի սեղանին հայտնվելու վտանգից որոշ գրքեր, երևի, կինքնահրկիզվեն:     

Խաչիկ Մանուկյան - Իմ քառահատորն էր, որ հրատարակվեց անկախության շրջանում ստեղծված լավագույն հրատարակչության՝ «Զանգակ»-ի կողմից։ Հուսախաբ չեղա։ Ձայնս լսելի կլինի մոլորակի մյուս կեսին։ Զգացի, որ մեծանամ՝ հաստատ գրող եմ դառնալու:

4.2016թ.-ին դիտած ամենատպավորիչ ֆիլմը

Հուսիկ Արա - Ցավոք այդպիսի ֆիլմ չեմ դիտել, մեղքն իմն է:

Սոնա Վան - Քելի Ռիչարդսի երեք մասից բաղկացած ֆիլմն եմ ուզում նշել, որը կոչվում է «Որոշակի մի կին»՝ հիմնված Մեյլ Մելոյի նախապես ընթերցածս պատմությունների վրա:  

Ինձ հետաքրքրում էր, թե ռեժիսորը ինչպես է գործածելու գրական նյութը, որի արժեքը ոչ թե սյուժեն էր ու պատմությունը, այլ գրողի տրամադրության ուժը`դիտողականության և մինչև իսկ կարոտների վրա ազդելու իր վտանգավոր չափով: Հետաքրքիր էր տեսնել, թե ռեժիսորը ինչպես է կարողացել լույսի շարժմամբ, սեփական շնչառությանը հետևողի մեդիտատիվ սևեռումով և նույնքան ճշգրիտ պարբերականությամբ մանրամասներ ներարկելով ստանալ դիտողին շնչահեղության հասցնող էմոցիայի մեծ ալիք` ընթացքում ոչ միայն ընդարձակելով սինեմատիկ արհեստական ժամանակը, այլ այն ծայրեծայր լցնելով կյանքի իրական թրթիռով: Այս ֆիլմը չունի հայտնի կազմ կամ դերասաններ, և ողջ ձեռքբերումը բաժին է ընկնում բեմադրիչին: Սերիալային ուկնդիրին խորհուրդ չի տրվում դիտել և, հատկապես, քննարկել այս ֆիլմը:

Ռոլանդ Շառոյան - Ամենատպավորիչ ֆիլմը Հարություն Խաչատրյանի «Փակուղին» է: Մեր այսօրն է: 

Հասմիկ Սիմոնյան - Ինչպես արդեն ասացի՝ վերարժևորումների մեծ ու կարևոր փուլ էր 2016-ը, նորից իմ սիրելի ռեժիսորներին եմ վերանայել՝ Բունյուել, Գոդար, Էրիկ Ռոմեր, Լարս Ֆոն Տրիեր, Ալեն Ռոբ-Գրիյե, Հիչքոք, Քսավյե Դոլան և այլք: 2016-ին լավ ֆիլմերը ևս քիչ չէին, Չան-վուկ Փարկ «Սպասուհի», Քոեն եղբայրներ «Ավե, Կեսար», Սորենտինո «Երիտասարդ Պապը», Նայթ «Կուբո. Լեգենդ սամուրայի մասին»: Բայց էս տարվա իմ ֆիլմը Բունյուելի «Ցերեկային գեղեցկուհին» է, կնոջ հակասականության հմայքի, նույն մարդու մեջ՝ անհամատեղելի թվացող կերպարների դժվարին համագոյակցման  ու աննկատ կյանք սողոսկող երազների մասին մի ֆիլմ, որ կարելի է նայել հետևյալ հղումով։ 

Կարինե Աշուղյան - Ուզում եմ անկեղծորեն խոստովանել. հատուկ այս  հարցին պատասխանելու համար ֆիլմ եմ փնտրել-նայել, որովհետև հայտնաբերեցի, որ բացի աչքովս ընկած՝ տարբեր ֆիլմերի վերջին մի քանի կադրերից, ֆիլմ նայելու համար ժամանակ չեմ գտել: Ըհը, ձեր շնորհիվ նայեցի և՝ հետաքրքրությամբ,   Ջեյմս Քենթի «Տասներերեքերորդ հեքիաթը»: 

Խաչիկ Մանուկյան - Ցավոք, այս տարի չհանդիպեց մի ֆիլմ, որն ավելին լիներ, քան հայացքովդ սահող օրվա ժապավենը՝ իր հին, բայց երբեք չկրկնվող անցուդարձով։

5. 2016-ի հրապարակային ամենահնչեղ ելույթը

Հուսիկ Արա - Վարչապետի ՀՀԿ-ական դառնալը, և մինչ այդ այն, որ իշխանավորները հնչեցնում էին, թե ՀՀԿ-ն փոփոխվում է, սակայն համագումարը ցույց տվեց, որ ՀՀԿ ԳՄ-ն նույն մարդիկ են, որ ոչինչ չի փոխվել և չի փոխվելու: Եզրակացություն՝ հրապարակային ամենահնչեղ ելույթը իշխանության բաց թողած փոփոխությունների քամին է:

Սոնա Վան-  Չգիտեմ, բայց  կընտրեի այն ելույթը, որը կանդրադառնար  այսօր աշխարհի տերերի ընչաքաղցության և ռազմատենչության պատճառով գոյացած արյան ծովի մեջ գաղթական սիրիահայությանը ու անապահով նավերով հույս որոնող աննախադեպ թվով գաղթականներին:

Ռոլանդ Շառոյան- Գրող Ռուբեն  Հովսեփյանի դիմագրքային գրառումները: 

Հասմիկ Սիմոնյան- Վարուժան Ավետիսյանի վերջին խոսքը ՊՊԾ գնդից՝ «Սասնա ծռեր» խմբի հանձնման օրը, անընդհատ Էզրա Փաուն դիտողն էի հիշում. «Խիզախ, ինչպես երբեք, հուսակտուր, ինչպես երբեք...»: Բայց ինչպես Վարուժան Ավետիսյանն ասաց՝ կյանքն առջևում է:

Կարինե Աշուղյան- Կարծում եմ, ամենահնչեղ ելույթը, եթե եղել է, խիստ թաքուն է պահվել: Դրա փոխարեն, քառորդդարյա անկախության ընթացքում, հանրահավաքային մասնակցության իմ շատ հարուստ փորձով հանդերձ,  աննախադեպ ելույթներ «պատահեցին»  «Սասնա ծռերի» գործողության օրերին, որոնք կոչված էին նրանց սատարելու, սակայն մեծ վնաս պատճառեցին և անլրջացրեցին ամեն ինչ: Շատ ծանր ու խառնաշփոթ օրեր էին… Այս առիթով նկատեմ, որ անցնող տարվա հերոս եմ համարում Վիտալի Բալասանյանին՝ այս տարվա  երկու համազգային ցնցումների ժամանակ նա բացառիկ դերակատարություն  ունեցավ: Ապրիլին նա փոխեց դեպքերի զարգացման ընթացքը, հավանաբար, ապագայում ռազմական պատմաբանները համակողմանի կգնահատեն նրա սխրանքը, իսկ հուլիսյան խառնաշփոթի մեջ, անկախ կիսատ-պռատ տեղեկացվածների և ապատեղեկացվածների գնահատականներից, նա նույնքան ազնվորեն կանգնեց  զինված խմբի և իշխանությունների միջև՝ բացառապես անկանխատեսելի հետևանքները կանխելու, արնահեղություն թույլ չտալու նպատակով: Եթե հարցրած լինեիք, թե ո՞վ է այս տարվա մարդը, ես կպատասխանեի, որ նրանք երկուսն են՝ «Խաղաղություն բերողը» և «Հաց բերողը»: «Խաղաղությունը բերողը» Վիտալի Բալասանյանն է, և նրան «դավաճան և ծախված» համարող բոլորին կարելի էր հրավիրել հրապարակային բանավեճի, եթե անապացույց  գնահատականներից ու կարծիքներից բացի գոնե մի փաստարկ ունենային:  Իսկ Արթուր Սարգսյանին բոլորս կհիշենք որպես «Հաց բերող»: Նոր գրքիս քաղաքական շարքը նրան ձոնված բանաստեղծությամբ է սկսվում՝ «Հացն ու Գինին, Տեր Կենդանին»:

Խաչիկ  Մանուկյան - Հրապարակային ամենահնչեղ ելույթը իրինդցի նկարիչ Մկրտիչ Հովսեփյանինն էր, երբ անհասցե, շրխկա՛ն հայհոյում էր՝ ես ձեր մե՛րը..., որի ամբողջական տարբերակը բառ առ բառ կգտնեք Էդուարդ Հախվերդյանի հրապարակած «Հինգ գիրք» խորագրով ժողովածուում:

6.2016թ.-ի ամենապոզիտիվն ու ամենանեգատիվը

Հուսիկ Արա - Նեգատիվը՝մեր ապրած կյանքն է, պոզիտիվը՝ Փառք Աստծո, որ մեկ տարի էլ ապրեցինք: Այնուամենայնիվ, հայերս մազոխիստ ենք, ամեն ինչ անում ենք, որ հենց այդպես էլ ապրենք, չուզենալով՝ ապրենք:

Սոնա Վան- Դաժանության, անարդարության, անբարոյականության, մահերի, աղքատության, պատերազմի, արյան առօրեականացումը ձևավորում է մարդու մի տեսակ, որին այլևս չի ցնցում ու անհանգստացնում այս ամենը և նրա գերխնդիրը դառնում է սոսկ իր գոյության պահպանումը: Չարին համակերպվելը ժամանակի ամենամեծ աղետն է: Հոգու հետաճը ծնում է ջունգլիների օրենքներով շարժվող կենդանակերպ արարած, որն  այլևս չունի բարոյական վճիռ կայացնելու ունակություն, արժեքային համակարգ, հոգու թռիչք կամ երազ: Կրթության, դաստիարակության պակասի և աղքատության արդյունքում արդեն իսկ հայրենիքում կա այս դասակարգը: Նրանցից շատերի մտածելակերպը (եթե դա կարելի է անվանել մտածելակերպ) վարքն ու  հոգևոր- մշակութային դիմագիծը ստիպում է «նոր տեսակի» մասին մտածել: Պարզվում է, որ էկոնոմիկ անհավասարությունը ի զորու է ծնել միանգամայն անճանաչելի մարդկային տեսակ, որի հետ հաղորդակցվելը հետզհետե ավելի ու ավելի անհնարին է դառնում: Լեզվի նկատմամբ ուշադրության պակասը ևս նպաստում է այս «նոր տեսակի» առաջացմանը: Ուզենք, թե ոչ, մենք ապրում ենք լեզվի միջավայրում, ինչպես ձուկը ջրում: Այս միջավայրի աղտոտումը տանում է տեսակի վերացմանը և ջրիմուռի ու միաբջիջների առաջացմանը` նաև մարդկային մակարդակով: Իմ կարծիքով՝ ապացույցների կարիք չկա: Այս ցավալի իրականությանը նպաստում է նաև մեր ժամանակի մեջ իր «ոսկեդարը» ապրող ռաբիսի ու սերիալի «մշակույթը»:

Այս ֆոնի վրա ամենադրական իրադարձությունը 2016 թվականի օլիմպիական հերոսների հաղթանակներն են` սպորտի, գիտության ու տեխնիկայի ասպարեզում գրանցած հաջողությունները: Սրանք այն ասպարեզներն են, որտեղ մարդը իր մրցակցության, հերոսականության, զոհաբերումի, աշխատասիրության, կամքի ու հետևողականության լավագույն հատկանիշները օգտագործում է ոչ թե մեկ ուրիշին ցավ ու տառապանք պատճառելու համար (ինչպես պատերազմում), այլ իր աստվածատուր պոտենցիալի բացահայտման վրա, որից  օգտվում ու վեհանում է «մարդ արարածը»՝ որպես տեսակ: Մարզիկին դիտելիս ու ծափահարելիս մարդը ծափահարում է իր սեփական տեսակին`իրեն:  Սա է պատճառը, որ սպորտային դահլիճները միշտ լեցուն են: Մարդը կարիք ունի իր աստվածատուր տեսակը լավագույն դրսևորման մեջ տեսնելու, արդար ու անարյուն մրցակցության մասը կազմելու, վեհանալու: Փա՛ռք բոլոր նրանց, ովքեր իրենց հաղթանակները արձանագրում են շախմատի տախտակի վրա կամ ցորենի արտերում` վնասակար մորեխներ քշելով, որի պատճառով մյուս տարին խոստանում է լինել ավելի հացառատ ու երջանիկ: Սրանք են իմ իրական հերոսները և ես այս մասին չեմ թաքցրել իմ բանաստեղծություններում: Իմ երազն է` մոլորակը տեսնել առանց արյունահեղությունների, մարդուն` ստեղծագործ խաղի մեջ: Իմ խորին հավատամքով կապիկին մարդ դարձրեց ոչ թե աշխատանքը, այլ խաղը (խոսքս արյունոտ խաղերի մասին չէ): Մնացած ամեն ակտիվություն նրան վերադարձնում է դեպի կապիկը կամ լավագույն դեպքում դարձնում է ռոբոտ: Այս երկու նախատիպերն էլ կան այսօրվա հասարակության մեջ:

Ռոլանդ Շառոյան- Ամենապոզիտիվը՝ անգրագետ մարդու ազնվությունը գնահատելը և նրան հարգանքի արժանացնելը: Ամենանեգատիվը՝ տգետ մարդուն քծնելը, սիրաշահելը  և փառավորելը:

Հասմիկ Սիմոնյան- 2016-ի ամենանեգատիվն ու ամենապոզիտիվը ինձ համար նույն եռացող կետն է: Ու ոչ թե նեգատիվ կամ պոզիտիվ, այլ դժվար կետ: Ապրիլյան պատերազմի մասին է խոսքը: Ցավ կորուստի, վերլուծությունների դեմագոգ հրավառություն, մահվան ոգեկոչում՝ ի տեղ գործուն քայլերի, աղմուկ և շատ աղմուկ ու նորից աղմուկ, որ համահարթեցնում է ամեն ինչ, ոնց որ գետն է սղլիկացնում, կորացնում փշոտ ու անհարթ սալաքարերը:

Կարինե Աշուղյան- Ամենապոզիտիվը «Ավրորա» մրցանակաբաշխությունն  էր, ինչպես որ նախորդ տարի էր և ինչպես կլինի հետագա տարիներին: Բնական և մարդածին  աղետներից ցնցվող մեր ժամանակներում՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի առաջ, ահա, այսպիսի խնկարկումով խոնահվելը և մարդասիրության  համաշխարհային զարթոնքի անխարդախ կոչով՝ ճանաչում ու արդար հատուցում պահանջելու այդ  վեհությունը… Իսկ ամենանեգատի՞վը: Անկախության  25 տարում ազգային գաղափարախոսության չկրողների համառ ու հետևողական ջանքերով՝  պետականության հիմքերը խարխլելը, դեռևս «Աղետի գոտի» ունենալու խայտառակ փաստը, մեր ինքնությանը սպառնալու չափ ահագնացող արտագաղթը, երեխաների ու տարեցների քաղցը, քաղաքացիական կամքի նվազելը: Եվ այս ամենի պատճառը քաղաքական պայքարի կարևորագույն գործիքի՝ ընտրությունների միջոցով կյանքը բարեփոխելու անարդյունավետության համոզմունքն է. այդ   կործանիչ նիհիլիզմը սողոսկում է ամենուրեք:

Խաչիկ Մանուկյան- Ամենապոզիտիվը՝ իմ ճանաչած, ինձ սիրելի, բարի և լուսավոր մարդկանց օջախներում նորածինների հայտնվելն է՝ հեքիաթի խլվլոց է խառնվում խամրող գույների մեջ անհամացող կյանքի ընթացքին, և մեր իրականության վրա ծանրացող անմարսելի գորշությունն այլևս սխրանք չի դառնում լուսնի դառնաժպիտ հայացքի տակ։ Ամենանեգատիվը՝ անդառնալի կորուստներն են սիրելի մարդկանց հեռանալը։ Ո՛չ մի շքանշանի, մեդալի, պարգևի փայլով ու որակով չեն փարատվում ապրիլյան պատերազմի մարդկային կորուստները…

7.2016թ.-ի մասմեդիայի ամենաազդեցիկ հրապարակումը  

Հուսիկ Արա- Դժվարանում եմ այս պահին հիշելով առանձնացնել որևէ բան: Թերևս, Գալուստ Սահակյանի ելույթները ԱԺ-ում և այլուր:

Սոնա Վան- Ես ծանոթ չեմ հայկական հրապարակախոսության բոլոր նյութերին և մեջբերեմ միայն Ահմադ Ռաշիդի հեղինակությամբ ամերիկյան մամուլում հրատարակված «Ջիհադի հուսախաբությունը տեսնելը» նյութը, որտեղ հեղինակը մերկացնում է Միջին Արևելքի ճգնաժամի համար պատասխանատու անձանց և քաղաքական իրավիճակները` սկսած 9/11-ից, մինչև Իրաքի պատերազմը և պատերազմի աճող սպառնալիքը` մինչև Սաուդական Արաբիա: 

Հեղինակը փորձում է ընթերցողի հետ միասին հասկանալ, թե ինչո՞ւ է մուսուլմանների մի կեսն ուզում սպանել մյուս կեսին` նիհիլիստական ոճով, որը կարևորում է մահը` կյանքից: Ինչպե՞ս կարող էր միևնույն հավատամքի սխալ կամ նեգատիվ մեկնաբանության շուրջ համախմբված ջիհադիստների համեմատաբար փոքր, վայրենի սեկտան աննախադեպ թվով մարդ համախմբել իր շուրջ` այսքան կարճ ժամանակաընթացքում:  Եվ որ իմ կարծիքով ամենակարևորն է, նյութը անդրադառնում է այն հարցին, թե ինչո՞ւ իրավիճակի համար ամենից պատասխանատու իշխանությունները կամ երկրները` (Եվրոպան, հատկապես՝ Հյուսիսային Ամերիկան), չեն ցանկանում ձեռք մեկնել այն բազմահազար հուսահատ ու անմեղ գաղթականներին, որոնք, իմ կարծիքով, ոչ թե վազում են դեպի երկնքից իրենց թափվող «մարդասիրական օգնությունը», այլ փախչում են նրանց թափած ռումբերից:

«Հաճախ է ասվում, որ ահաբեկչության դեմ պայքարելիս  հարկավոր է կռվել դրա պատճառների դեմ, բայց դեռ շատ քիչ փաստեր կան այդ ապացուցելու համար, - գրում է Ահմադ Ռահիդը ու շարունակում,- աղքատությունը միշտ չէ, որ ծնում է տեռորիզմ և ոչ էլ անգրագիտությունը կամ կաշառակերությունը` առանձին վերցրած, բայց սրանցից յուրաքանչյուրը իր չափով հեղեղում է այն գետը, որը մենք անվանում ենք անհուսություն»:

Ռոլանդ Շառոյան- Ամենաազդեցիկը  ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանի հրապարակումներն են, ընդ որում՝ բոլորն  անխտիր: Դա է իմ կարդացածը. ո՛չ դու մեղք ունես, ո՛չ էլ՝ ես:

Հասմիկ Սիմոնյան- Հետևողաբար, ինչն իմ դեպքում քիչ է պատահում, Նունե Հախվերդյանի բոլոր նյութերն եմ կարդացել, բայց կա մի նոր ռեսուրս՝ Ֆոկուսը, որի ընթերցարան բաժնում ուշ-ուշ, բայց անչափ կարևոր ու մտածելու համար մեծ հենք դարձող թարգմանություններ են դրվում: Եվ 2016-ի ամենաազդեցիկ հրապարակումը Նազարեթ Կարոյանի թարգմանությամբ Ժորժ Դիդի-Յուբերմանի «Արցունքները քաղաքական զորության դրսևորումներ են»: 

Կարինե Աշուղյան- Իհարկե, կան հրաշալի լրագրողներ ու հրապարակախոսներ՝ առանձին շատ ուշագրավ և անգամ փայլուն հրապարակումներով,  այդ թվում՝ ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանի կենդանի ու շնչող հարցազրույցները՝  դրական ազդակներ արթնացնող ենթատեքստային ընդհանրացումներով: Հայտնիներին երկնքից իջեցնող, դրանով ավելի սիրելի ու մարդկային դարձնող, անհայտներին մի փորձով հայտնի դարձնող… Վարդ ջան, ի դեպ, արդեն նկատելի է, որ այս  ոճի հարցազրույցների մասով դու վերածվել ես «մոնոպոլիստի», և ուրեմն՝ մեն-միակ սիրելի «մոնոպոլիստն» ես: Իրոք, լավ գործ ես անում, ձեռքդ միշտ օրվա զարկերակին է…

Բայց  եթե դուրս գանք սոցցանցերի և ընդհանրապես վիրտուալ և ուրեմն՝ շատ հաճախ խաբուսիկ   իրականությունից և չառաջնորդվենք դիտումների կամ հավանումների թվով, ապա  ազդեցիկ և առավել ևս՝ ամենաազդեցիկ հրապարակում, ցավոք, չի եղել: Այդպիսի հրապարակումներ կարող էին լինել և եղել են  նախորդ՝ քաղաքական թեժ կյանքում, երբ ընդդիմադիր մի քանի թերթեր առանց վերադարձի վաճառվում էին:  Քաղաքական ներկա լղոզված իրավիճակում  ինքնաբերաբար նվազել է մամուլի դերը: Դժվար է ասել՝ ինչից պետք է սկսվի մեծ փոփոխությունը՝ մամո՞ւլը պետք է հրահրի քաղաքական գործընթաց, թե՞ քաղաքական  աշխուժությունը  կարթնացնի-կարտացոլվի մամուլում, բայց այս պահին  այս համարժեքությունն եմ տեսնում: Գուցե և՝ հանիրավի:

Ուղղակի հիշեցի. ժամանակին  լրագրային մի հոդվածը ավելի մեծ և հետևանքներ ունեցող իրարանցում կարող էր առաջացնել մեր հանրային կյանքում, քան ներկայիս բոլոր լրատվամիջոցները և ֆեյսբուքը՝ միասին վերցրած: Որովհետև դա Հայկական ժամանակ-ի  մեջ  Չորրորդ իշխանության Առավոտ-ն էր:

Խաչիկ Մանուկյան- Կամ չափից առավել խստապահանջ եմ դարձել, կամ էլ զգայարաններս գնալով բթանում և թերանում են իրենց առաքելության մեջ՝բան չգտա տարեկազմիկ, որի հմայքը ձգվեր մինչև այսօր:

8.2016թ-ի ամենասուր հումորը

Հուսիկ Արա- Դեռ կանք ու կլինենք:

Սոնա Վան- Այս հարցին արդեն պատասխանել եմ:

Ռոլանդ Շառոյան- Արցախյան պատերազմը  «քառօրյա պատերազմ» վերանվանելը:

Հասմիկ Սիմոնյան- Քանի որ մեզանում սուր հումորի գրոսմայստերները կառավարությունում են, իսկ իրենց ցիտելուն ոչ միայն դեմ եմ, այլև կուզեի՝ լրագրողներն էլ դրանք տարածելուց զերծ մնային, իմ սիրած բանաստեղծներից մեկը, տողը կասեմ, որը բնավ հումորային չի, բայց իմ 2016-ի համար խորհրդանշական է: Պաուլ Ցելանի տողն եմ ուզում հիշել. «Սովորեցրու ձկներին ուռկանների լեզուն»:

Կարինե Աշուղյան- Այս  տարի ինձ ամենաշատը դուր է եկել  այս հումորը. թուրքերն ու ադրբեջանցիները Աստծուց խնդրում են ավերել, երկրի երեսից ջնջել Հայաստանը:  Թուրքիայում և Ադրբեջանում սկսվում են սոսկալի աղետներ՝ ջրհեղեղ, երկրաշարժ, դրանց գումարած՝ ահաբեկչություններ և այլն, և այլն: «Տեր Աստված, -բողոքում են,- մենք խնդրել էինք Հայաստա՜նն ավերել, իսկ դու մեզ ես վնաս տալիս»: Աստված պատասխանում է՝ «Կներեք, իմ ձեռքի տակ հնագույն քարտեզներ են՝ այնտեղ ձեր երկրները չկան, և  ամենուր Արմենիա է»:  Կարող է՝ դա ամենասուրը չէ, բայց բավարարում է իմ  հայդատական  մղումները:

Խաչիկ Մանուկյան- Ընկերն ընկերոջը. ֊«Կնոջիցդ վախենու՞մ ես»: «Բայց ինչի՞պիտի վախենամ. Ճաշը եփել եմ, երեխուն կերակրել եմ, լվացքն ու արդուկն արել եմ, տունը մաքրել եմ... ով չի արել՝թող նա մտածի»:

9. Ամանորյա պաթետիկ կենացների փոխարեն՝ մասնագիտական 3 արժեքավոր խորհուրդ

Հուսիկ Արա- Մի՛ ստիր, մի՛ գողացիր, մի՛ սպանիր:

Սոնա Վան- Պոետի խորհուրդը կարող է մահացու լինել և խորհուրդ չի տրվում տան պայմաններում այն փորձարկել, ուստի կխոսեմ որպես կին, բժիշկ, հոգեբան: Գուցե սկսեմ նորաձևության առավել անվտանգ բնագավառից և հայ տղամարդկանց առաջարկեմ հրաժարվել ճակատի վրա խնամքով առաջ տրված մազերի հունահռոմեական սանրվածքից: Սանրվածքը որոշակի մտածողություն ու պահանջներ է ենթադրում.  պալատական բաղնիք, մերսող, բայց առանձնապես քեզ համար չխելագարվող կիսամերկ կանայք, ռոկոկո կահույք, միջնադարյան ճարտարապետությամբ  առանձնատուն, արենաներում ձեր կամոք արյունոտ կռվի մեջ մտած, հաղթաբազուկ տղաներ և այլն: Վերագտեք ձեր հայկական սանրվածքը (ձեռքով անխնամ ետ տալով ձեր մազերը) և ամեն բան տեղը կընկնի:  Դուք կզգաք ոչ միայն ձեր արմատները, այլ ձեր  կյանքի ճիշտ ժամանակաշրջանը, իսկ իշխանավորների դեպքում նաև ձեր  գործունեության ճշմարիտ առաքելությունը` հայրենիքի ոչ միայն ֆիզիկական այլ նաև հոգևոր սահմանների պահպանման գործում: Հիշե՛ք, ձեզ տրված է հավերժորեն հերոսանալու կամ հավերժորեն անեծքի տակ ապրելու եզակի ընտրության իրավունք: Ու քանի դեռ չեք հեռացել հայելուց` մի խորհուրդ ևս (ես այն փորձարկում եմ ամեն օր), նայե՛ք ու հարց տվե՛ք ձեզ` ո՞վ է հայելու միջից ձեզ նայող մարդը: Ի՞նչ կարող է նա անել իր ժամանակն ու իրականությունը բարելավելու համար հենց այսօր, որովհետև վաղը կարող է ուշ լինել: Իսկ հիմա մատնացույց արեք նրան ու ասացե՛ք` -Դու մահկանացո՛ւ ես:  Սա կրկնեք երեք անգամ…

Ռոլանդ Շառոյան- Որ լրագրողները կյանքը ակնթարթ դարձնել սովորեն, իսկ գրողները՝ ակնթարթը՝ կյանք: Եվ այդ ամենը, անշուշտ, շարադրվի հայոց լեզվով: Մենք մի լուրջ  խնդիր ունենք՝ մեր ազգը շեղվել է իր լեզվամտածողությունից, կորցրել  է լեզվամտածողությունը: Դա է քաոս ստեղծում, տանում է իմաստային փակուղու: Այս լեզվամտածողությունից լեզուն հոգնել է արդեն, ընկել տեղապտույտի մեջ:

Հասմիկ Սիմոնյան- Մեկ արժեքավոր խորհրդի համար առնվազն քառորդ կյանք է պետք ապրել, ուստի երեքը հաստատ չեմ կարողանա տալ, ապրածս կհերիքացնի մեկ ու մի քիչի: Եվ ուրեմն խորհուրդ, որ ասում եմ նաև ինքս ինձ համար՝ կարդալ՝ անընդհատ մտածելով:

Կարինե Աշուղյան- Պաթետիկ կենացները շուտով կհորդեն եթերից, ֆբ էջերից, փողոցներում և հնարավոր բոլոր տեղերից: Ու դրա մեջ վատ բան չկա: Իմիջիայլոց, նկատել եմ, որ պաթոսի դեմ  էնքան պաթոսով են պայքարում, որ պաթոսը ուշքից գնում է… Պաթոսը լավ բան է, եթե խախտված չեն փիլիսոփայական կատեգորիաներից կարևորագույնի՝ չափի սահմանները, ինչպես ամենայն լավի դեպքում: Ձեր խորհրդով՝ այնուամենայնիվ, խորհուրդ տամ…

1.Շատ կարդալ՝ գեղարվեստական գրականություն, կանոնավորապես թերթել հայ և օտար մամուլի միջոցները,  գրվելիք նյութի մասին ձեռք բերել հնարավոր բոլոր ոչ միայն տեղեկությունները, այլև գիտելիքները: 

2.Ինքդ քո գրի հանդեպ լինել ազնիվ ու անկեղծ, գրել միայն այն դեպքում, երբ հավատում ես քո գրածին, երբ ներքին համոզմունք ունես, որ քո կամ ոմնի մի ծառը փրկելու դիմաց հանկարծ ու հանկարծ անտառը չես հրդեհի: Գրել հենց անտառը փրկելու նպատակով: Եվ սկսել … իմ, քո, նրա ծառերը առանձին-առանձին փրկելուց:

3.Երբեք չգայթակղվել այն մարդկանց օրինակով, ովքեր լրագրությունն ի չարը գործադրելով՝ անձնական բարեկեցության հարցերն են լուծում: Նրանք չգիտեն՝ ինչ են անում, եթե կարծում են, որ աշխարհից բան չի պակասի, եթե այս կամ այն օլիգարխից ու պաշտոնյայից փող վերցնեն ու լավ ապրեն: Մի գեղեցիկ օր նրանք կհասկանան, որ մարդկային ու մասնագիտական Խիղճն ու Ամոթը մեծագույն գանձերն են, որոնցից հրաժարվելով՝ կորստյան են մատնվել Հավերժական երանության ու խաղաղության փոխարեն ընտրելով անցողիկ- եղծելին: 

Խաչիկ Մանուկյան- Երեքը մեկում՝ ՄԻ՛ ՎԱԽԵՑԵՔ ՍԻՐԵԼՈՒՑ...

Սոնա Վան-P.S …և, անպայման, լսեք այս երգը.. եմ ուշացումով, բայց հուսով եմ՝ սիրո ու տոնականության գույներ և  անհոգության պատրանք կներարկի` 2016-ի մնացած օրերիդ մեջ. մաղթում եմ խաղաղ երկինք, հոգևոր և ֆիզիկական առողջություն, մեծ երջանկություն ու սեր… սեր… ՍԵՐ… 

«Ստեղծագործական Հայաստան-2016» մեդիանախագիծ

ՎԱՐԴուհի Սիմոնյան
Հեղինե Ասրյան
Անահիտ Խաչատրյան
Սյուզան Թոսունյան
Արթուր Խաչատրյան