Միտքն անսանձելի է, անկառավարելի և անվերահսկելի. միտքն իշխանություն է ստեղծում/Գ գլուխ/

Անհնար է Հայաստանը ենթարկել մտավոր շրջափակման. այս խորագիրն ուներ Ստեղծագործական Հայաստան-2017 մեդիանախագծի նախորդ թողարկումը: 

Ուղերձը մեկն էր. մտավոր ընտրախավին է վիճակված ստեղծել քաղաքակրթական կողմնորոշում, գեղագիտական հակակշիռներ ու իդեալներ, ճաշակ, ընտրություն, այդպիսով՝ ստեղծելով քաղաքական գիտակցություն, իրավունք և ուրեմն՝ իշխանություն: Իսկ քաղաքակրթությունն այնտեղ է, ուր կա աշխատանքի հստակ մասնագիտական բաժանում, մասնագիտական զրույց: Ճգնաժամը հավերժ է, երբ  խնդիրները չեն տեղափոխվում մասնագիտական տիրույթ և չեն բարձրանում երթուղային տաքսիներում ծավալվող բանակռվի մակարդակից:Այս բովանդակությունը ստեղծելու գլխավոր նպատակն է ՝ արժևորել մասնագիտական կարծիքի ինստիտուտը, և այդ մտավոր կապիտալը դարձնել հանրության և կառավարող  մարմինների սեփականությունը: Եվ այսպես՝ 7 հարց մեր մեդիապլատֆորմի այսօրվա բանախոսներին` մշակութային մարդաբան, ազգագրագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Աղասի Թադևոսյանին, Dasaran կրթական ծրագրի հիմնադիր նախագահ Սուրեն Ալոյանին և կոմպոզիտոր, երաժշտագետ, արվեստագիտության թեկնածու Արթուր Ավանեսովին:

1.Ինչպե՞ս եք գնահատում Ձեր մասնագիտական ոլորտում տարվող պետական քաղաքականությունը/արդյունավետությունը գնահատել 10-ը բալանոց համակարգով/:

Աղասի  Թադևոսյան- 0-ից 1-ի միջակայքում:

Սուրեն  Ալոյան- Ինձ համար ուրախալի է տեսնել, որ վերջին շրջանում կրթական ոլորտը պետական քաղաքականության առանցքում է: Ես բարձր եմ գնահատում այն ողջ ներուժն ու ջանքերը, որ ուղղվում են կրթական ոլորտի զարգացմանը:

Արթուր Ավանեսով- Բավականին ցածր. եթե, անպայման, թիվ է պետք, ապա 2 կամ 3` 10-ից: 

2. Որո՞նք են Ձեր մասնագիտական դաշտի ամենակենսական  խնդիրները, որոնք խոչընդոտում են ստեղծարարությանը, և դրանց հրատապ լուծումը կարող է բեկումնային դառնալ  ոլորտի առաջխաղացման համար:

Աղասի  Թադևոսյան- Խնդիր 1-ին. Գիտության ոլորտի, և մասնավորապես հասարակական ու հումանիտար ոլորտի գիտակարգերի ցածր ֆինանսավորումը թույլ չի տալիս գիտնականին ամբողջությամբ նվիրվել իր գիտահետազոտական աշխատանքներին և խորությամբ իրականացնել իր գիտական խնդիրների հետազոտումը:

Խնդիր 2. Հայաստանում շատ դժվար է հետազոտական աշխատանք անելը: Ասենք օրինակ, շատ բարդ է հասարակագիտական ոլորտում որակական հարցումների իրականացումը, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ գումարներ պետականորեն համարյա թե չեն հատկացվում, իսկ անձնական գումարներով նման հետազոտություններ հնարավոր չէ իրականացնել ծախսատարության պատճառով: Չկան նաև գիտական ֆոնդեր, որոնք կֆինանսավորեն գիտական ծրագրեր:

Խնդիր 3.  Գիտական միջավայրի կազմակերպումը նույնպես լրջագույն խնդիր է: Արտասահմանյան համալսարաններ հիմնականում կրթական-հետազոտական են, որոնցում պրոֆեսորին գիտական հաստատության տարածքում հատկացվում է առանձին մեկ սենյականոց աշխատասենյակ: Հայաստանում անձամբ ես աշխատում եմ ակադեմիական ինստիտուտում և զուգահեռաբար դասավանդում եմ բուհում, որոնցից երկուսում էլ թվով մոտ 10-ը գիտնականին հատկացվում է մեկ աշխատասենյակ, որտեղ կողք-կողքի դրված սեղաններն այնքան խիտ են, որ այդտեղ պարզապես ստեղծագործական աշխատանքով զբաղվել հնարավոր չէ: Մարդիկ խոսում են իրար հետ, շարժվում մի տեղից մյուսը, իսկ դա բնականաբար թույլ չի տալիս կենտրոնանալ և աշխատել: Մեղավորը, իհարկե, մարդիկ չեն, որոնք միմյանց հետ կարող են այս կամ այն թեմայի շուրջ հաղորդակցվել: Գիտնականը կարի արտադրամասի բանվոր չէ, որ իրար կողք նստեցնես ու արդյունք պահանջես: Նրան միջավայր է պետք, ինչը Հայաստանի ոչ մի գիտական հաստատությունում ապահովված չէ:

Խնդիր 4. Ակադեմիական գրադարանները չեն համալրվում ժամանակակից գիտական հրատարակություններով, ինչը թույլ չի տալիս Հայաստանում հիմնավորված գիտնականին ծանոթանալ իր ոլորտում հրատարակվող գիտական նորույթներին և լիարժեք աշխատել: Տարրական գրականության հայթայթման նպատակով կարիք է լինում գրադարանային հետազոտական աշխատանքների մեկնել արտասահման: Իսկ դրա համար էլ շատ բարդ է նման դրամաշնորհներ ձեռք բերելը, հատկապես 35 տարին լրացած գիտնականների համար:

Խնդիր 5. Հայաստանում չկա որևէ հնարավորություն միջազգային գիտական հանրության հետ հաղորդակցվելու: Խոսքը վերաբերում է հատկապես միջազգային գիտական միջոցառումներին՝ գիտաժողովներին, խորհրդաժողովներին, սեմինարներին և այլ միջոցառումների  մասնակցելու հարցին: Պետականորեն չեն տրվում գիտական դրամաշնորհներ: Միակ հնարավոր աղբյուրն արտասահմանյան դրամաշնորհային կազմակերպություններ գտնելն է, ինչն ոչ միշտ է հաջողում: Խնդիրը, հատկապես պրոբլեմային է հասուն տարիքի գիտնականների համար: Ես 50 տարեկան եմ: Ակտիվ գիտնական եմ: Սակայն Հայաստանի գիտնականներին ճանապարհորդական դրամաշնորհներ տրվում են բացառապես մինչև 35 տարեկան գիտնականներին: Հասկանալի է, որ երիտասարդներին պետք է խրախուսել գիտության մեջ մնալու, բայց նաև հասուն գիտնականներին է պետք ինչ-որ կերպ օժանդակել միջազգային գիտական հանրության հետ աշխույժ հաղորդակցվելու, այդ թվում գիտաժողովներին ու խորհրդաժողովներին մասնակցելու համար:   

Սուրեն Ալոյան- Խնդիրները շատ են, սակայն՝ հաղթահարելի: Կարծում եմ, բեկումնային փոփոխությունների հասնելու համար պետք է պատրաստ լինել առաջ գնալ փոքր, բայց հաստատուն քայլերով:

Արթուր Ավանեսով -  Չեմ կարծում, որ կան արտաքին խնդիրներ, որոնք կարող են խոչընդոտել բուն ստեղծարարությանը: Եթե խնդիրներ կան, դրանք պետք է,  նախևառաջ, փնտրել ստեղծագործողների մտածողության մեջ: Ինչպե՞ս կարող է հակաինտելեկտուալը ստեղծել երաժշտական ձև: Ինչպե՞ս կարող է խոսքի մշակույթին չտիրապետող երաժիշտը նրբագեղություն ցուցաբերել երաժշտական լեզվում: Ինչպե՞ս կարող է գավառական մտածողության տեր անձնավորությունը ստեղծել համամարդկային արժեքներ: Այսինքն, ամեն ինչ վերադառնում է կրթության խնդրին, և ոչ միայն երաժշտական, այլ հենց դպրոցական: Վերջերս սկսեցի կարդալ դպրոցական դասագրքեր: Սարսափի զգացում ապրեցի: Այսօրվա կրթական համակարգում համառորեն դաստիարակվող հատկանիշները՝ քննադատական մտածողության բացակայությունը, ուրա-պատրիոտիզմը, հանճարի և միջակության հավասարեցումը արդեն մոտ ապագայում, վախենամ, պետք է բերեն ստեղծագործական թերացման դառը պտուղներ:

3.Համաձա՞յն եք  այն մտքի հետ,  որ մասնագիտական ցանկացած համայնք  պատասխանատու է իր  դաշտում կատարվածի համար: Ձեր կարծիքով, մեզանում ինչո՞ւ  չեն ձևավորվում մասնագիտական պատասխանատու և գործուն ընտրախավեր/էլիտաներ/, և ինչո՞ւ են մասնագիտական խնդիրները հիմնականում փոշիանում և այլասերվում սիրողական քննարկումներում:

Աղասի  Թադևոսյան- Հիմնական պատճառը ֆինանսավորումն է: Լավ մասնագետները ֆինանսավորման անբավարարության պատճառով կամ շատ արագ հիասթափվում և հեռանում են Հայաստանից կամ հայրենասիրական դրդումներով մնում են այստեղ և չեն կարողանում լիարժեք գիտությանը տրվել: Այս ամենի հիմքում ընկած է գիտության հանդեպ պետական ռազմավարական մոտեցման բացակայությունը:

Սուրեն Ալոյան- Կարծում եմ, չարժե թերագնահատել մեր երկրում ապրող և գործունեություն ծավալող մասնագետներին: Միաժամանակ համաձայն եմ նաև այն մտքի հետ, որ որևէ բարեփոխում լինել չի կարող, եթե յուրաքանչյուրն իր ոլորտում չդրսևորի բարեխղճություն, հետևողականություն և նպատակասլացություն:

Արթուր Ավանեսով - Այո, լիովին համաձայն եմ: Ընտրախավերի չձևավորվելու պատճառներն էլ բազմաթիվ են, որոնցից ամենակարևորներից է ապատիան՝ ամենուրեք լսվող «միևնույն է, ոչինչ չի փոխվի» կրկներգը: Եվ իրոք, ոչինչ չի փոխվում, անգամ այն դեպքերում, երբ փոփոխությունը հնարավոր է և կապված չէ մեծ զոհողությունների հետ: Մեկ այլ պատճառ՝ բոլորի հետ բարիդրացիական հարաբերություններ պահպանելու՝ պաթոլոգիկ վիճակի հասնող ցանկությունը: Դրա հետևանքով ճշմարտությունը կամ կոծկվում է, կամ էլ, երբ կոծկելն այլևս հնարավոր չէ՝ ժայթքում է թշնամանքի ձևով: Էլ ի՞նչ պատասխանատու ընտրախավ:

4.Ո՞րն է մասնագիտական ամենաարժեքավոր դառը դասը, որ քաղել եք մեծ տառապանքի գնով, և ի՞նչ ելքային լուծումներ կառաջարկեք  Ձեր ոլորտի մրցունակությունը բարձրացնելու և նորարար գաղափարները խթանելու ուղղությամբ:

Աղասի  Թադևոսյան- Մասնագիտական դառը դասն այն է, որ ափսոսում եմ, որ չեմ լքել Հայաստանն ավելի երիտասարդ տարիքում, քանի որ որպես գիտնական շատ ավելի հաջող կարիերա կարող էի անել: Հայաստանում գիտության զարգացման ոչ մի լուծում իշխող վերնախավի այս անտարբերության ու համատարած անգիտության ու ամբարտավանության պայմաններում չեմ տեսնում: Երիտասարդ գիտնականներին խորհուրդս այն է, որ եթե ուզում են որպես գիտնական կայանալ ու զարգանալ, ժամանակին ճիշտ որոշում կայացնել միջազգային գիտական կենտրոնների հետ համագործակցություն հաստատելու առումով: Դա անհրաժեշտ է անել հենց երիտասարդ տարիքում: Անիմաստ է Հայաստանի նման երկրում մրցունակության բարձրացման ու նորարար գաղափարների վերաբերյալ առաջարկներ ներկայացնել, եթե իսկզբանե պետական մոտեցում չկա: Ինչպես բիզնեսը, այնպես էլ գիտությունը զարգանալու համար որոշակի ֆինանսական ներդրում է պահանջում: Երբ կնկատեմ գիտության ոլորտի զարգացման ու ֆինանսական ներդրման պատրաստակամություն, այն ժամանակ էլ իմաստ կտեսնեմ առաջարկներ անելու:

Սուրեն Ալոյան- Չվախենալ սխալվելուց, պատրաստ լինել կայացնել նաև սխալ որոշումներ. դա, կարծում եմ, ամենամեծ փորձառությունն է դեպի ճիշտ որոշումներ կայացնելու ճանապարհին:

Կարևոր է հավատարիմ մնալ  սեփական գաղափարին, չհանձնվել և համբերատարությամբ շարժվել դեպի նպատակը:

Արթուր Ավանեսով-  Ինձ թվում է, սա երկու հարց է, ոչ թե՝ մեկ: Դառը դասն այն էր, որ տարիների ընթացքում հասկացել եմ, թե ստեղծագործական անկախությունը հնարավոր է վաստակել լոկ միայնության գնով: Իսկ ոլորտի մրցունակությունը վառ անհատներից է կախված:

5. Արդյո՞ք պատրաստ եք մասնագիտական դաշտում Ձեզ թույլ տալ այնպիսի արարք, որը Ձեզ կզրկի ֆինանսական կայունությունից ու բարեկեցությունից,  բայց մեծագույն օգուտ կտա Հայաստանին:

Աղասի  Թադևոսյան- Արդեն իսկ, մնալով Հայաստանում ու զբաղվելով գիտությամբ ես ինձ թույլ եմ տվել այնպիսի արարք, որը ինձ կարող է զրկել ֆինանսական կայունությունից. եթե չհամագործակցեի միջազգային գիտական հաստատությունների հետ, ապա Հայաստանում ինձ վճարվող գումարներով կհայտնվեի ամենաաղքատների շարքում:

Սուրեն Ալոյան- Վեջին 3,285 օրն ինձ թույլ եմ տալիս հենց այդպիսի արարքներ… բայց մի փոքր շտկում` ոչ թե Հայաստանին, այլ Հայաստանում ապրող մադկանց: Ինձ համար Հայաստանը այն մարդիկ են, որոնք ապրում են Հայաստանում, աշխատում և փորձում ինչ-որ բան ստեղծել, իսկ ավելի կոնկրետ` Հայաստանում ապրող երեխաները, որովհետև նրանց մեջ եմ տեսնում ապագայի այն Հայաստանը, որտեղ ուզում եմ ապրեն իմ երեխաները…

Ես հավատարիմ եմ մնացել ինքս իմ սկզբունքներին՝ առաջնահերթությունը տալով գաղափարի իրականացմանը, որը ծառայում է ի շահ մեր երկրի քաղաքացիների:

Արթուր Ավանեսով- Կարծում եմ, ներկայիս պայմաններում հայ երաժիշտներիս՝ մեր մասնագիտական դաշտում մնալը արդեն իսկ նման մի արարք է, գոնե ինչ-որ չափով:

6. 2017թ.-ին մասնագիտական դաշտում ստեղծե՞լ եք որևէ արժեք, արե՞լ եք որևէ քայլ, որը Ձեզ հպարտություն է ներշնչել: Ձեզ դո՞ւր է գալիս այն մարդը, ինչպիսին Դուք էիք  2017թ.-ին:

Աղասի  Թադևոսյան- Այո, այս տարի ես արտասահմանյան մի համալսարանի հետ համագործակցաբար արել եմ մի շատ արժեքավոր հետազոտություն աղքատության թեմայի վերաբերյալ և իրականացրել եմ մեթոդաբանական բացահայտումներ, որոնք պատրաստվում եմ հրատարակել անգլերենով, միջազգային գիտական ամսագրերից մեկում: Ես շատ ուրախ եմ, որ ինձ հաջողվել է նման հետազոտություն անել: Բացի այդ, մասնակցել եմ հետազոտական մի ծրագրի, որի արդյունքները օգտագործվելու են Հայաստանը 2018  թ. ԱՄՆ-ում կազմակերպվելիք միջազգային շատ հեղինակավոր ցուցահանդեսում ներկայացնելու համար:

Սուրեն Ալոյան- Ես փորձում եմ յուրաքանչյուր օրս այդպես ապրել, այդ պատճառով էլ տարիներն օրերով եմ հաշվում:

2017թ.-ին մենք ստեղծել ենք կրթական այնպիսի խաղեր, որոնք օգնել են հարյուրհազարավոր աշակերտների գիտելիքը յուրացնել ավելի հեշտ, խաղայնացված և հաճույքով:

Մենք մշակել և իրականացրել ենք ուսուցիչների, դպրոցների ղեկավար կազմի համար նախատեսված աշխատանքային սեմինարներ, որոնց ընթացքում ձեռք բերված հմտությունները մասնակիցների խոսքով` էապես նպաստել են իրենց ամենօրյա առավել արդյունավետ աշխատանքային գործունեության ծավալմանը:

Մենք ստեղծել ենք հանրակրթության վիճակագրության էլեկտրոնային վերլուծական գործիք, որը նպատակաուղղված է հանրակրթական համակարգի բոլոր շերտերի ընդգրկուն մշտադիտարկմանը և ողջ երկրի կտրվածքով հանրակրթական դպրոցների արդյունավետության վերլուծությանը, ինչպես նաև ժողովրդագրական կարևորագույն տվյալների և դրանց զարգացման համեմատական պատկերների ստացմանը:  Այն նախատեսված է  Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Կրթության և գիտության նախարարության, ինչպես նաև կրթության համար պատասխանատու բազմաթիվ այլ պետական այրերի համար` հնարավորություն տալով հիմք ընդունել գործիքի միջոցով ստացված տվյալներն ու մշակել Հայաստանի կրթական ոլորտի բարեփոխմանը և զարգացմանն ուղղված պետական քաղաքականություն:

Մենք նպաստել ենք կրճատելու անհրաժեշտ տվյալների հավաքագրման ընթացքը մեկ տարուց մինչև վայրկյանների:

Եվ վերջապես 2017թ.-ի ընթացքում ես պատիվ եմ ունեցել ներկայացնելու Dasaran-ը և Հայաստանն ավելի քան 10 երկրում` ցույց տալով, որ Հայաստանը կարող է ճանաչելի դառնալ աշխարհին ոչ թե ցեղասպանությամբ, այլ որպես պոտենցիալ կրթություն արտահանող երկիր:

Հաջողության ճանապարհին ինձ միշտ հպարտություն է ներշնչել իմ թիմը, որի օգնությամբ էլ ի կատար են ածվել մեր գաղափարները: Dasaran-ի թիմն ամեն օր քայլ առ քայլ մոտենում է իր գլխավոր նպատակին՝ կրթությունը հասանելի դարձնել բոլոր երեխաներին՝ անկախ իրենց սոցիալական կարգավիճակից և աշխարհագրական դիրքից:

Արթուր Ավանեսով- Դժվար թե ճիշտ կլիներ արժևորել ինքս իմ արածը, սակայն այս տարի գրեցի առնվազն մեկ ստեղծագործություն, որը վերջացնելիս ուրախ էի, որ կարողացա հասցնել ավարտին: Դա Օսիպ Մանդելշտամի բառերով խմբերգային կանտատ է, որը սկզբից հեգնանքով ուզում էի անվանել «Երգ Ստալինի մասին», սակայն հետո փոխեցի միտքս: Մեր օրերում, մանավանդ Ռուսաստանում, ցավոք, կրկին վերադառնում է բռնապետության պաշտամունքը. գրածս մի համեստ փորձ էր արվեստի միջոցով ձայն բարձրացնելու դրա դեմ՝ դիմելով մի հանճարի բանաստեղծություններին, որը, շատերի պես, դարձել է բռնապետության զոհ: Այն մարդը, ով գրում էր կանտատս, ինձ միանշանակ դուր էր գալիս. այն մարդը, ով գրում է այս տողերը՝ ավելի քիչ:

7.Եթե Ձեզ հնարավորություն տրվեր ուղերձ հղել աշխարհի հայերին՝ ի՞նչ կասեիք Ձեզ տրված մեկ րոպեի ընթացքում:

Աղասի  Թադևոսյան- Ուշադրություն դարձրեք հենց Հայաստանում գիտություն ու կրթություն զարգացնելուն: Ձեր դրամներն ավելի շատ ուղղորդեք գիտակրթական այնպիսի հիմնադրամներ ստեղծելուն, որոնք կօգնեն հայ գիտնականին մնալ Հայաստանում և աշխատել այստեղ: Հակառակ դեպքում, գիտությամբ զբաղվելու ձգտում ունեցող երիտասարդները կհեռանան Հայաստանից, քանի որ այլ կերպ հնարավոր չէ:

Սուրեն Ալոյան- Որպեսզի Հայաստանը երբևէ դառնա այնպիսի երկիր, որտեղ բոլոր հայերը նորից կերազեն ապրել, անհրաժեշտ է ներդրում կատարել կրթության ոլորտում այսօր, ոչ թե վաղը:

Մենք պետք է աշխարհին ներկայանանք` որպես նորարական գաղափարներ կրող և նոր չափանիշներ ստեղծող ազգ, իսկ այդ ամենի սկիզբն ու հիմքը հենց կրթությունն է …

Արթուր Ավանեսով-  Կնվագեի Կոմիտասի մեկ րոպե տևողությամբ որևէ ստեղծագործություն:

«Ստեղծագործական Հայաստան»  մեդիանախագիծ

ՎԱՐԴուհի Սիմոնյան

Աստղիկ Ղազարյան