ԵԱՏՄ-ում գազի, նավթի և էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր շուկա ստեղծելու դեպքում շատ խնդիրներ կառաջանան․ Վահե Դավթյանը՝ վարչապետի հայտարարության մասին

Էներգետիկ անվտանգության ինստիտուտի տնօրեն Վահե Դավթյանի խոսքով՝ ի սկզբանե, երբ ձևավորվում էր Եվրասիական տնտեսական միությունը, ընդհանուր էներգետիկ շուկաների ձևավորման գաղափարը դրված էր դրա հիմքում:

Նա նման դիտարկում արեց՝ անդրադառնալով Երևանում անցկացված ԵԱՏՄ միջկառավարական խորհրդի նիստին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությանը, որ Հայաստանի համար ԵԱՏՄ-ում առաջնահերթային է գազի, նավթի, նավթամթերքի և էներգետիկայի համար ընդհանուր շուկա ձևավորելու հարցը:

«2016 թվականին արդեն ԵԱՏՄ անդամ երկրների ղեկավարները եկան կոնսենսուսի առ այն, որ պետք է նշված ուղղություններով իրականացվեն ինտեգրացիոն նախագծեր: Այսօրվա դրությամբ, իհարկե, մի շարք խնդիրներ են ի հայտ գալիս, երբ մենք խոսում ենք այդ նախագծերի կիրառելիության մասին, որովհետև երբ հարցը դիտարկում ենք զուտ քաղաքական հռետորաբանության, վերազգային տիրույթում, ապա, իհարկե, այստեղ ամեն ինչ հարթ է ընթանում, և թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Բելառուսի, թե՛ Ղազախստանի և թե առավել ևս Հայաստանի առաջնորդները մատնանշում են, որ դա բացարձակ առաջնահերթություն է ինտեգրացիոն գործընթացը կյանքի կոչելու համար, բայց երբ հարցը տեղափոխում ենք կիրառական դաշտ, տեսնում ենք մի շարք տեխնիկական, տնտեսական խնդիրներ, որոնք, կարծում եմ, ինչ-որ չափով հոռետեսություն են ներշնչում»,- ասաց նա:

Վահե Դավթյանը մատնանշեց, որ արդեն այս ամիս պետք է կնքվի պայմանագիր ընդհանուր էներգետիկ շուկայի ձևավորման մասին: «Այստեղ կողմերը եկել են ընդհանուր սկզբունքների շուրջ համաձայնության, բայց անդամ պետությունների էներգետիկ շուկաներում ներգրավված պետություններն արդեն իսկ ահազանգում են, որ ինտեգրացիոն գործընթացի իրականացման արդյունքում առկա է լինելու բիզնես շահերի բախում»,- ասաց նա:

Էներգետիկ հարցերով փորձագետը բացատրեց, որ երբ խոսվում է էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր շուկայի մասին, ապա ենթադրվում է, որ ԵԱՏՄ-ն պետք է ձևավորվի էլեկտրաէներգիայի վաճառքի համար ձևավորված ընդհանուր բորսա, և այդտեղ ԵԱՏՄ անդամ երկրները պետք է ձեռք բերեն էլեկտրաէներգիայի՝ իրենց համար անհրաժեշտ ծավալներ:

«Խնդիրը նրանում է, որ ԵԱՏՄ անդամ բոլոր երկրներում էլեկտրաէներգիայի գեներացիան անհամաչափ զարգացում ունի, և ինքնարժեքները մեկը մյուսից շատ լուրջ տարբերվում են: Եվ սա է պատճառը, որ Բելառուսը պարբերաբար հանդես է գալիս դիրքերից, որ նախ պետք է իմպլեմենտացնել ընդհանուր շուկայի նախագիծը, այնուհետ նոր էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր շուկային անցնել»,- ասաց Վահե Դավթյանը:

Նա մանրամասնեց, որ օրինակ, Բելառուսում էլեկտրաէներգիայի մոտ 90 տոկոսն ապահովվում է ներկրվող բնական գազով աշխատող ջերմաէլեկտրակայանների միջոցով, Հայաստանի դեպքում՝ այդ ցուցանիշն անցնում է 42 տոկոսը, ինչը նշանակում է, որ Հայաստանի համար այն ևս կարևոր խնդիր է: Նա մատնանշեց, որ, օրինակ, Ղրղզստանը, որն իր էլեկտրաէներգիայի գեներացիայի մեծ մասն ապահովում է բավականին ցածր ինքնարժեք ունեցող հիդրոգեներացիայի միջոցով, ձեռք է բերում բավականին մրցակցային պայմաններ, և  էներգիա արտադրող մի շարք ռուսական ընկերություններ արձանագրում են, որ այս ամենի արդյունքում Ռուսաստանի մի շարք ջերմաէլեկտրակայաններ պարզապես կանգնում են իրենց շահագործումը դադարեցնելու խնդրի առջև:

«Այս պայմաններում Հայաստանում և Բելառուսում արտադրվող էլեկտրաէներգիան իր ինքնարժեքով զիջելու է  նաև Ռուսաստանում կամ Ղազախստանում արտադրվող էլեկտրաէներգիային, որովհետև նրանք ունեն բնական գազ, բնական գազ են արդյունահանում: Այստեղ անհամաչափության խնդիր է առաջանում»,- ասաց նա:

Խոսելով Ռուսաստանի կողմից արտահանվող գազի սակագնի հետ կապված խնդիրների մասին, որ Հայաստանն ու Բելառուսը անընդհատ դժգոհում են դրա բարձր լինելուց՝ Վահե Դավթյանը նշեց, որ պարզապես երկիրն իր շահն է առաջ տանում:

«Ռուսաստանը ոչ թե չի ցանկանում ընդառաջ գնալ, այլ հետապնդում է իր շահը: Ռուսաստանը 2018 թ. ընթացքում արձանագրել է բնական գազի արտահանման միջին գնի աճ, ինչը պայմանավորված է աշխարհում նավթի շուկայում սակագնի տատանումներով: Հաշվի առնելով, որ այդ միտումները շարունակվելու են, Ռուսաստանը, դիտարկելով և օգտագործելով գազը, որպես նավթի շուկայում կրած կորուստների կոմպենսացիոն գործիք, բնականաբար չի ուզում գոնե գնալ որոշակի զիջումների»,- ասաց նա՝ նկատելով, որ անգամ Ռուսաստանի ներսում գազի գինը 2018 թվականի դրությամբ բարձրացել է մոտ 3 տոկոսով, և կառավարության որոշման համաձայն, ստիպված է սուբսիդավորել այդ 3 տոկոսանոց աճը:

Վահե Դավթյանի նկատառմամբ՝ այս իրավիճակում կարելի է ասել, որ ԵԱՏՄ-ում գազի, նավթի և էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր շուկա ստեղծելու առաջարկը իրականանալուց հեռու է և խնդրահարույց:

«Բարձրաստիճան ղեկավարների հայտարարությունների մակարդակով ամեն ինչ լավ է, բայց երբ հարցը գնում է կիրառական դաշտ, խնդիրները բավական շատանում են, և դրանց լուծումը շատ դժվար է պատկերացնել»,- ասաց նա:

Վահե Դավթյանն այս թեմայի հետ կապված մեկ այլ խնդիր էլ մատնանշեց: «Դա շուկաների ազատականացումն է, որովհետև ԵԱՏՄ ընդհանուր էներգետիկ շուկաների ձևավորումը ենթադրում է ազգային շուկաների ազատականացման գործընթացի կազմակերպում: Ռուսաստանում մի քանի տարի առաջ դա տեղի է ունեցել, և այսօր արդեն ընկերությունները և Ռուսաստանում էներգետիկայի ոլորտում ներգրավված հիմնական խաղացողները ահազանգում են, որ այդ ազատականացումը բերել է ռուսական անվտանգության համակարգում արդյունավետության նվազեցմանը»,- ասաց նա՝ նշելով, որ, օրինակ՝ Բելառուսը, չնայած որ 2016 թվականին միացել է ընդհանուր էներգետիկ շուկա ստեղծելու նախաձեռնությանը, որևէ օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես չի եկել իր ներքին էներգետիկ շուկայում ազատականացման վերաբերյալ: Իսկ Ղազախստանում և Ղրղզստանում, ըստ Վահե Դավթյանի, շարունակում է պետական դերակատարումը գերիշխող լինել՝ չնայած օրենսդրական դաշտում փոփոխություններ եղել են:

«Միայն Հայաստանն է, որ բոլոր այս ռիսկերը հաշվի չառնելով, 2017 թվականից ի վեր շատ ակտիվորեն գնում է ազատականացման ճանապարհով: Ազատականացումը շատ կարևոր գործընթաց է, որ կարող է բերել շուկայում մրցակցության բարձրացմանը, գնի նվազեցմանը և այլն, բայց հաշվի առնելով այդ խնդիրը, որ գոյություն ունի ԵԱՏՄ-ում շուկայի ազատականացման շրջանակներում, մենք ևս դրան պետք է շատ զգուշորեն մոտենանք»,- ասաց նա:

Հայաստանի համար, ըստ Վահե Դավթյանի, միայն այս մեկ ռիսկը չէ, որ կլինի էներգետիկայի միասնական շուկա ստեղծելու դեպքում: Նրա խոսքով՝ Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկ համակարգը խարսխված է արտահանման սկզբունքի վրա:

«Այսինքն՝ եթե փոքրացնենք մեր արտահանման ծավալները, մենք խնդիրներ կունենանք էներգետիկ անվտանգության և ապահովման մասով: ԵԱՏՄ շրջանակում ձևավորվում է ազատականացված շուկա, որի արդյունքում Հայաստանում ևս մասնավոր ընկերությունները, թրեյդինգային կազմակերպությունները հնարավորություն կունենան արտաքին շուկաներից, օրինակ՝ Ռուսաստանից կամ Ղազախստանից, էլեկտրաէներգիա ձեռք բերել և ներկրել Հայաստան: Սա ակնհայտ ռիսկ է, որովհետև, ճիշտ է, Հայաստանում արտադրվող էլեկտրաէներգիան իր ինքնարժեքով բարձր է, բայց այնուամենայնիվ, ներկրողի կարգավիճակի հետ հարմարվելը, ես կարծում եմ, որ ուղղակիորեն հարվածում է մեր՝ էներգետիկա արտահանողի կարգավիճակին տարածաշրջանում և առհասարակ ԵԱՏՄ-ում»,- ասաց նա:

Ինչ վերաբերում է գազի համար ընդհանուր միասնական շուկա ստեղծելուն, ապա ըստ Վահե Դավթյանի, ենթադրվում է, որ նորից կստեղծվի ընդհանուր բորսա, որտեղ չի լինի, ինչպես հիմա է, մեկ տարվա կտրվածքով սահմանված սակագին, այլ լինելու են ընդհանուր ընթացիկ ֆինանսատնտեսական տատանումներով պայմանավորված սակագներ, որոնք կարող են գրեթե ամեն օր փոփոխության ենթարկվել:

«Հաշվի առնելով, որ բնական գազի սակագինը մեկ գործոն է, որն ուղղակիորեն պայմանավորված է նավթի գնի տատանումներով և հաշվի առնելով, որ այն ամեն օր տուրբուլենտություն է ցուցաբերում, աներկբա է, որ այս պարագայում Հայաստանը և մնացած այլ պետությունները ստիպված կլինեն ձեռք բերել գազը այն սակագնով, որ միշտ չէ, որ կհամապատասխանի իրենց շահին: Սա Հայաստանի համար շատ բարդ խնդիր է, քանի որ գազ ներկրող երկիր է»,- ասաց նա: