Քանի դեռ Ռուսաստանը Մերձավոր Արևելքում ազդեցություն ունի, որևէ ռազմական գործողություն Լեռնային Ղարաբաղում չի լինի. Վլադիմիր Լեպեխին

Եվրասիական տնտեսական միության ինստիտուտի տնօրեն Վլադիմիր Լեպեխինի հետ Tert.am-ը զրուցել է մարտի 5-ին Մոսկվայում կայացած Ռուսաստանի և Թուրքիայի նախագահների հանդիպման արդյունքների մասին: Նրա խոսքով` Թուրքիան ցանկանում է մեծացնել իր ազդեցությունը Մերձավոր Արևելքում, ներգրավվել նավթային նախագծերում. «Դրա համար էլ նա Մոսկվա էր գնացել՝ ստանալու այն, ինչ ցանկանում էր, գնացել էր՝ հասկանալու համար, թե արդյոք Թուրքիան ունի հեռանկար տարածաշրջանային բիզնես ծրագրերում ներգրավվելու։ Այդ իսկ պատճառով նրանք ոչնչի մասին պայմանավորվել չկարողացան, վեկտորներն են տարբեր»:

-Պարո՛ն Լեպեխին, Սիրիայի Իդլիբ նահանգում լարվածության ֆոնին մարտի 5-ին տեղի ունեցավ Ռուսաստանի և Թուրքիայի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի և Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հանդիպումը  Ի՞նչ էին ցանկանում կողմերը, ի՞նչ ստացան արդյունքում։

-Իրավիճակը հասկանալու համար պետք է հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունեցել այս տարվա հունվարին Մերձավոր Արևելքում, ավելի կոնկրետ՝ թուրք-սիրիական սահմանում։ Իմ կարծիքով՝ Էրդողանը խաղում է ոչ այնքան իր խաղը։ Նա իրականում միշտ է այդպես եղել. քաղաքական գործիչ, որի հետ միշտ չէ, որ հեշտ է լինում պայմանավորվածության գնալ, քանի որ շատ էգոիստ է։ Արտաքին քաղաքական ամբիցիաներ և ներքաղաքական խնդիրներ ունենալով՝ վարում է բազմավեկտոր քաղաքականություն՝ մշտապես փոխելով իր դիրքորոշումը։

Առաջին հարցը, որն առաջանում է Պուտին-Էրդողան հանդիպումից, այն է, թե ինչո՞ւ Թուրքիան, այն բանից հետո, երբ 3 տարի առաջ Մերձավոր Արևելքում ստեղծվել էր ոչ ֆորմալ մի սահման՝ Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի միջև, այս տարվա հունվարին փոխեց իր դիրքորոշումը և արհամարհեց Ռուսաստանի հետ Սիրիայի հարցում ձեռք բերված որոշակի պայմանավորվածությունները: Թուրքիան փաստացի վարում է ռազմական գործողություններ իր հարևան երկրի տարածքում։

Ըստ իս՝ դա կապված է նրա հետ, որ այս տարվա հունվարի 15-ին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն իր երկրում սահմանադրական փոփոխություններ կատարելու, կառավարությունը փոխելու ուղղությամբ քայլեր է ձեռնարկել։ Եվ, կարծում եմ, որ դա դուր չի եկել որոշ ուժերի, հատկապես՝ բրիտանացիներին։ Հաշվի առնելով, որ Թուրքիան և Մեծ Բրիտանիան մշտապես միմյանց հետ կապված են եղել, ընդ որում, Թուրքիան Մեծ Բրիտանիայի արբանյակն է, ապա այն օգտագործվել է, որ ճնշում գործադրվի Ռուսաստանի և մասնավորապես Պուտինի վրա։

Էրդողանն, իհարկե, կույր խամաճիկ չէ։ Նա բարեկամություն է անում բրիտանացիների հետ, նրանք միասին զարգացնում են Տրանսանատոլիական գազամուղը։ Դա հեռանկարային նախագիծ է Թուրքիայի համար, իսկ Մեծ Բրիտանիան ցանկանում է, որ British Petrolium-ը մեծացնի իր մասնաբաժինն այդ նախագծում։

Պետք է նաև նկատել, որ «Թուրքական հոսքը» Մեծ Բրիտանիայի համար համարվում է մրցակից։ Էրդողանն, իհարկե, ցանկանում է պահել իր հարաբերությունները Մեծ Բրիտանիայի հետ՝ հաշվի առնելով, որ իր հարաբերությունները վատացել են Եվրոպայի հետ և ոչ լավ հարաբերություններ ունի Թրամփի հետ։ Նա այս իրավիճակն օգտագործում է, որ լուծի իր խնդիրները։

Բայց Էրդողանի համար այսօր ամենակարևոր խնդիրն է մեծացնել իր ազդեցությունը ընդհանուր մուսուլմանական աշխարհում, այդ թվում՝ բիզնես ոլորտում։ Այսօր կան շատ նավթային նախագծեր, որտեղ ներգրավված են Իրաքը, Իրանը Սիրիան և այլն և Էրդողանը շատ է ցանկանում դրանցում մասնակցություն ունենալ, քանի որ համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամն իր ազդեցությունն ունենում է նաև Թուրքիայի վրա։ Բնական է՝ փնտրում են ճանապարհներ տնտեսական զարգացման համար։ Եվ դրա համար էլ հետաքրքրված են, որ լինեն տրանզիտ երկիր, բայց մյուս կողմից էլ, վերահսկեն նավթային բիզնեսը։

Մենք հասկանում ենք, որ Սիրիայի, Իրաքի, Լիբիայի, գործընթացներում ներգրավված են ամերիկյան, բրիտանական, ռուսական ընկերություններ և այլն։ Էրդողանը ցանկանում է, որ այստեղ էլ իր հետ հաշվի նստեն։ Դրա համար էլ նա Մոսկվա էր գնացել, գնացել էր ստանալու այն, ինչ ցանկանում էր, գնացել էր Պուտինի հանդիպման ընթացքում հասկանալու, թե արդյոք Թուրքիան ունի՞ հեռանկար տարածաշրջանային բիզնես ծրագրերում ներգրավվելու համար։ Այդ իսկ պատճառով նրանք ոչնչի մասին պայմանավորվել չկարողացան, վեկտորները տարբեր են։

Պետք է հասկանալ, որ Ռուսաստանը Մերձավոր Արևելքում համարվում է կայունացման գործոն, թույլ չի տալիս, որ այնտեղ մեծ պատերազմ սկսվի։ Ռուսաստանը պաշտպանում է Ասադի իշխանությունը, ձգտում է, որ պատերազմ չսկսվի Իրանի դեմ՝ աջակցելով նրան, և Թուրքիայի հետ իր հարաբերությունները կառուցում է միայն բարի կամքի դրսևորման արդյունքում։

-Վերջին շրջանում ռուս-թուրքական հարաբերություններում նկատվում էր դրական դինամիկա։ Կփորձե՞ն երկու երկրների ղեկավարները վնասել ձեռք բերածը։ Ձեր տպավորությամբ՝ ինչպիսի՞ն են հիմա ռուս-թուրքական հարաբերությունները։

-Ինչպես ասացի՝ հարաբերություններում նկատվող ամբողջ դրական դինամիկան պահվում է միայն Ռուսաստանի բարի կամքի շնորհիվ, որը տարածաշրջանը պահում է կայունության մեջ։ Երեք կետեր նա պահում է կայունության մեջ. Ռուսաստանը Սիրիան պաշտպանվածության երաշխավորն է, երաշխավորն է, որ Իրանի դեմ պատերազմ չսկսվի, և որ Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմ չլինի։ Դրանք են Ռուսաստանի գործառույթները՝ չնայած Թուրքիայի հնարքներին և անկանխատեսելի, երբեմն՝ ոչ բարեկամական քաղաքականությանը։

-Թուրքիան նորից սպառնացել է, որ սկսելու է ռազմական գործողություններ Իդլիբում։ Ի՞նչ սպասել ապագայում Մերձավոր Արևելքում:

-Թուրքերը մշտապես ճնշելու են Ռուսաստանին՝ իրականացնելու համար իրենց ցանկությունը, այն է՝ մասնակցել տարածաշրջանում որոշումներ կայացնելու գործընթացին։ Պուտինը զիջումների չի գնացել։ Էրդողանի հետ ոչ մի պայմանավորվածություն չի ունեցել։ Դրա համար էլ Էրդողանը շարունակելու է այդ նույն քաղաքականությունը։ Ինչու՞։ Որովհետև հիմա այն, ինչ տեղի է ունենում Մերձավոր Արևելքում կամ Լիբիայում, տեղի է ունենում ԱՄՆ նախագահ Թրամփի քարոզարշավի համատեքստում։ Էրդողանն օգտվում է այն հանգամանքից, որ ԱՄՆ-ի համար գլխավոր մրցակիցը Չինաստանն է, և փորձում է վերահսկողություն սահմանել այն սահմաններում, որտեղ քրդերն են, բայց ամենակարևորը նրա համար այն է, որ լինի այն ուժը, որի հետ հաշվի են նստում, որպեսզի նա կարողանա լուծել իր բիզնես խնդիրները, որ կարողանա պահել իր իշխանությունը տարածաշրջանում: Տեղի ազգայնականները ևս պահանջում են ուժի գործադրում և նա պետք է ցուցադրի դա: Այդ իսկ պատճառով մինչև տարվա վերջ տարածաշրջանում ոչ մի փոփոխություն տեղի չի ունենա. Էրդողանը շարունակելու է իր պրովոկացիաները տարբեր ուղղություններով՝  ՆԱՏՕ իր գործընկերների, Եվրամիության հետ հարաբերություններում, Ռուսաստանին է ճնշելու։ Տպավորություն կստեղծի, որ բանակցություններ է վարում և այլն։ Պուտինը դա շատ լավ հասկանում է և դրա համար էլ շատ համբերատար է նրա հետ զրուցում:

-Ռուսաստանը Հայաստանի ռազմավարական գործընկերն է, իսկ Թուրքիան՝ Հայաստանի ոչ բարեկամական երկիրը։ Մերձավոր Արևելքում նրանց միջև առաջացած անհամաձայնությունը կարո՞ղ է իր ազդեցությունն ունենալ նաև մեզ վրա։ Այս համատեքստում մտահոգություն է առաջացնում Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը։

-Այստեղ երկու բան պետք է հաշվի առնել։ Ռուսաստանն ունի ստրատեգիական դերակատարում, որից չի հրաժարվում։ Դա անվտանգության երաշխավոր լինելն է, իրավական պետությունը պաշտպանելն է, համապատասխանաբար, իր պարտավորություններն իրականացնելն է ՀԱՊԿ-ի իր գործընկերների, այս դեպքում՝ Հայաստանի նկատմամբ։ Եվ քանի դեռ Ռուսաստանը Մերձավոր Արևելքում  ազդեցություն ունի, որևէ ռազմական գործողություն Լեռնային Ղարաբաղում չի լինի։ Եվ ենթադրաբար, երբ Պուտինը Էրդողանի հետ բանակցություններ է ունենում՝ ցանկացած հարցի՝ Սիրիայի, Լիբիայի վերաբերյալ, միշտ հաշվի է առնում Թուրքիայի վերաբերմունքը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վերաբերյալ, որ հանկարծ Թուրքիան չտարվի խաբկանքներով, որ կարող է ինչ-որ ձևով ազդել հակամարտության վրա՝ հօգուտ Ադրբեջանի։

Վերջին շրջանում, դրական իմաստով, ձևավորվել ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի դիրքորոշումը ԼՂ-ի վերաբերյալ. Ղարաբաղը պետք է լինի բանակցություններում հանդես եկող առանձին սուբյեկտ։ Համարում եմ, որ դա ճիշտ դիրքորոշում է, քայլ առաջ է։ Նույն կերպ է իրեն պահում Ռուսաստանը Դոնբասի շուրջ բանակցությունների ժամանակ, երբ ասում է, որ Դոնբասը ինքնուրույն հանդես եկող տարածք է։ Հայաստանի նման դիրքորոշումն էլ իրավիճակը կայունացնում է, քանի որ ի հայտ է գալիս նոր սուբյեկտ, հաշվի է առնվելու նրա կարծիքը։ Դա նաև նշանակում է, որ Հայաստանը վերջապես իրեն գտավ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ հարաբերություններում։

Ես մշտապես քննադատել եմ հայկական կողմին, որ չափից շատ վստահում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին, որը երբեք չի լուծելու հիմնախնդիրը, այլ և' Հայաստանի, և' Ադրբեջանի «քթից բռնած» ման է տալու` նույն խոստումները տալով երկու կողմին: Փաշինյանը այս առումով փոփոխություն է մտցնում: Դրա համար առաջանում է նոր կոնֆիգուրացիա, որի արդյունքում ուժեղանում է տեղական խաղացողների դերը: Հարցը նրանում է, որ ԼՂ հիմնախնդիրը կարող են լուծել միայն տեղի  գերտերությունները. ուղիղ բանակցություններ լինեն Հայաստանի, Ադրբեջանի և նաև` Լեռնային Ղարաբաղի մասնակցությամբ,  դրանց օբյեկտիվությունը ապահովեն Ռուսաստանը, Իրանը և Թուրքիան` 3+3 ֆորմատով, առանց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի, որը ոչ մի հետաքրքրություն չունի տարածաշրջանում և դեմագոգիայով է զբաղված:

Հռիփսիմե Հովհաննիսյան