Ինչ է բոտուլիզմը և որոնք են դրա կանխարգելման միջոցները

Սննդամթերքը բոտուլիզմի հարուցիչներով ախտահարված կարող է լինել տարբեր ճանապարհներով: Օրինակ՝ միսը կարող է աղտոտվել մորթի և մասերի բաժանելու ժամանակ: Ձկան մեջ հարուցիչն անցնում է արտաքին ծածկույթների միջով` որսի ժամանակ այն վնասելու դեպքում կամ սննդով՝ աղիների միջոցով: Բուսական ծագման սննդամթերքը (միրգ, բանջարեղեն) և սունկը բոտուլիզմի հարուցիչներով հիմնականում աղտահարվում են հողի միջոցով: Իր հերթին, հողը աղտոտվում է մարդու և կենդանիների արտաթորանքներով: Քանի որ սպորները շատ ջերմակայուն են, ոչ միշտ է, որ ոչնչանում են մթերքի ջերմային մշակման ժամանակ (100°C պայմաններում պահպանվում են 360 րոպե, 105°C` 120 րոպե, 120°C` 10 րոպե): Բոտուլիզմի հարուցիչի սպորների մասսայական վեգետատիվ ձևի վերածվելու, աճի, բազմացման և էկզոտոքսինի արտադրման համար պահանջվում է անաէրոբ պայմաններ և որոշակի ժամանակահատված: Միայն դրանով է պայմանավորված այն փաստը, որ բոտուլիզմ երբեք չի առաջանում սննդում թարմ պատրաստված սննդամթերքի օգտագործման դեպքում: Բոտուլիզմի հարուցիչի կենսագործունեության համար օպտիմալ ջերմաստիճանը համարվում է 20-37°C-ը: 12-14°C և ցածր ջերմաստիճանի դեպքում բոտուլիզմի հարուցիչի բազմացումը կտրուկ իջնում է և նույնիսկ լրիվ դադարում: Պահածոյացված մթերքները սառը պայմաններում պահելը կանխում է բոտուլիզմի զարգացումը: Բոտուլիզմի հարուցիչների աճը դադարում է նաև սննդամթերքում կերակրի աղի 11%-ի, թթվայնության (PH) 4,4 և ցածրի և շաքարի 60% պարունակության պայմաններում: Բոտուլիզմը մեծ մասամբ (90%) առաջանում է տնային պայմաններում պատրաստված պահածոյացված մթերքից. աղ դրած և մարինացված սննդամթերքից, որոնք պահվում են հերմետիկ փակ տարրաներում, ապխտած ձկներից, երշիկներից` պատրաստված տնային պայմաններում:

Բոտուլիզմը սննդային ամենածանր թունավորումներից մեկն է։ Հիվանդությունը սկսվում է ոչ սպեցիֆիկ (ընդհանուր թուլություն, գլխացավ, սրտխառնոց, փսխում) երևույթներով, մի քանի ժամից զարգանում են սպեցիֆիկ ախտանիշներ՝ տեսողության խանգարում, դիպլոպիա (երկտեսություն), պտոզ, միդրիազ, փափուկ քիմքի պարալիզ, աֆոնիա, կլման ակտի խանգարում և այլն։ Մարմնի ջերմաստիճանը նորմալ է, կարող է լինել պուլսի արագացում և շնչառության խանգարում։ Տևողությունը 4-8 օր։ Մահը առաջանում է շնչառական կենտրոնի կաթվածից։ Երբեմն հանդիպում է նաև բոտուլիզմի "մանկական" ձևը, որն առաջանում է երեխաններհ մոտ, երբ բոտուլիզմի սպորներով ախտոտված սնունդն ընկնում է աղիներ, որտեղ սպորները արտադրում են տոքսին (այդ թունավորումը արձանագրվում է հիմնականում մեղրից)։ Կլինիկան սկսվում է հանկարծակի զարգացող փորկապությամբ ախորժակի կորստով, թքարտադրությամբ, շարժումների սահմանափակմամբ։

Բոտուլիզմի կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բացառել հարուցչի հայտնվելը հումքի վրա, իրականացնել ճիշտ ջերմային մշակումը (ստերիլիզացիան), սպորների աճի կանխումը, վեգետատիվ ձևերի բազմացումը և տոքսինի առաջացումը պատրաստի պահածոյացված մթերքում: Աղ դրած և մարինացված սննդամթերքի և բանջարեղենի կենցաղում պատրաստման համար անհրաժեշտ է դրանք պատրաստել էմալապատ կամ այլ տարրաներում, և ապահովել թթվածնի ազատ մուտքը: Չի թույլատրվում պահածոյացնել վնասված, փչացած բանջարեղեն, մրգեր և հատապտուղներ: Բանջարեղենը և մրգերը պետք է լինեն լավ լվացված հողի մասնիկներից, ստերիլիզացիան իրականացնել եռացող ջրով կաթսայի մեջ (15-20 րոպեից (հատապտուղներ մրգեր) մինչև 90 րոպե (բանջարեղեն):

Շատ կարևոր է հայտնաբերել և խոտանել բոմբաժային տարաները: Սակայն, քանի որ բոտուլիզմի հարուցչի սպորները ոչնչանում են միայն 120°C պայմաններում, տնային պայմաններում հնարավոր չէ ամբողջությամբ բացառել բոտուլիզմի առաջացումը: Դրա համար անհրաժեշտ է տնային պայմաններում պատրաստված պահածոն օգտագործելուց առաջ եռացնել 10-15 րոպե, որի ընթացքում բոտուլոտոքսինը լրիվ չեզոքանում է և պահածոն դառնում է անվտանգ օգտագոործման համար:

Նյութի աղբյուրը՝ NCDC, Armenia / Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման Ազգային Կենտրոն