Եթե սահմանին զարգացումներն ավելի խորանան, բոլորս պետք է պատրաստ լինենք զենքը ձեռքներիս հայրենիքը պաշտպանելու. Ա. Զուրաբյան

ՀՀՇ վարչության նախագահ Արարատ Զուրաբյանը Tert.am-ի հետ զրույցում ի պատասխան հարցի, թե այս պայմաններում, երբ առաջին գծում ծայրահեղ լարված է, որը պետք է լինի ընդդիմության «օրինակելի մոդելը» և որն է այն սահմանը, որ իշխանությունների կողմից միասնական լինելու առաջարկը չվերածվի շանտաժի, ասաց. «Աստված մի արասցե, եթե զարգացումներն ավելի խորանան, մենք բոլորս պետք է պատրաստ լինենք զենքը ձեռքներիս մեր հայրենիքը պաշտպանելու։ Բայց մնացած բոլոր երևույթների մասով կասեմ, որ այստեղ կա նաև որոշակի շանտաժի էլեմենտ, որովհետև իշխանությունն էլ պետք է զերծ մնա այնպիսի քայլերից, ինչպիսիք են օրինակ՝ տրանսպորտի, էլեկտրաէներգիայի սակագների թանկացումը, կենսաթոշակայինի էս ձևով կիրառումը և այլն։ Այսինքն՝ իշխանությունն էլ իր քայլերով չպետք է հրահրի որոշակի գործողություններ, որոնք կարող են իրավիճակ փոխել։ Կարծում եմ, որ ցանկացած քաղաքականությամբ զբաղվող մարդ այնքան ողջախոհություն կունենա, որ կգիտակցի, թե որտեղ է սահմանը»:

-Ի՞նչ բնորոշում կտաք ներկա իրավիճակին, արդյոք պատերազմի նախերգա՞նք է, թե՞ ինչ-որ լարված իրավիճակ, որն ինչ-ինչ նկատառումներով է՛լ ավելի է լարվում։

-Մի բան ակնհայտ է, որ ո՛չ խաղաղություն, ո՛չ պատերազմ իրավիճակը երկար շարունակվել չի կարող։ Բնականաբար, ինչ-որ մի օր զարգացումներ լինելու են։ Շատ ցավալի է, որ այս իրավիճակն է, որ մարդիկ են զոհվում, երիտասարդ մարդիկ՝ թե՛ այս և թե՛ այն կողմից: Վերջին մասն ասում եմ՝ վստահ լինելով, որ ոչ ոք իմ հայրենասիրության վրա չի կասկածի:

Բնականաբար, իրավիճակը խորքային պատճառներ ունի, և այսօր չէ, որ պրոբլեմն առկա է։ Ակնհայտ է, որ պատճառներից մեկն այն է, որ մեր իշխանությունները մշտապես զբաղված են եղել միմիայն մեկ նպատակով՝ պահպանել իշխանությունը, իսկ մնացած բոլոր խնդիրները ստորադասվել են։ Բայց Ղարաբաղի հարցը ստորադասել չի կարելի, և հիմա տեղի են ունենում գործողություններ, որոնք շատ մոտ են պատերազմականին: Իսկ երբ ծանր զինատեսակներից գնում է հրթիռակոծություն այս կամ այն կողմ, սա շատ վտանգավոր է և ցանկացած պահի կարող է վերածվել պատերազմի։

-Այսինքն՝ արձանագրենք, որ Դուք ստատուս քվոյի փոփոխությո՞ւն եք սպասում:

-Ընդհանրապես այդ ստատուս քվոն չի կարող անվերջ պահպանվել։ Հիմա, մի բան ևս ակնհայտ է, որ համաշխարհային քաղաքակրթական զարգացումները մեզ համար շատ անբարենպաստ դիրք են ընդունել, քանի այսօր մենք գտնվում ենք մի դաշտում, որտեղ մեր դաշնակից Ռուսաստանի նկատմամբ ողջ քաղաքակիրթ աշխարհը սանկցիաներ է կիրառում։ Սեպտեմբերի 3-ից հետո մենք շատ ծանր վիճակում ենք գտնվում՝ ձգտելով մի միության, որը գոյություն չունի, բայց որի մասին խոսվել է շատ։

Հրաժարվեցինք քաղաքակրթական լուրջ ընտրությունից, և հիմա, երբ սանկցիաներ են կիրառվում Ռուսաստանի նկատմամբ, նաև արդեն ամերիկյան դեսպանատունը պաշտոնապես դիմելով հայկական կողմին՝ իր մոտեցումներն է արտահայտում և փորձում է զերծ պահել այդ մարդկանց՝ Հայաստանի իշխանությունների, ռուսական կապիտալի, ռուսական տնտեսության հետ համագործակցությունից, սա, իրոք, շատ վտանգավոր վիճակ է մեզ համար: Դրան գումարենք այս ռազմական գործողությունները։ Չմոռանանք նաև, որ Ռուսաստանի թեթև ձեռքով Ադրբեջանն է՛լ ավելի է ռազմականորեն հզորացել, որովհետև միայն վերջերս 4 մլրդ դոլարի զենք և զինամթերք ստացավ։ Դա նաև որոշակի թողտվություն է իր մեջ պարունակում, այսինքն՝ եթե զենքը տալիս ես, նաև մի քիչ մատների արանքով ես նայում դրա կիրառմանը։

-Իրենք հակառակն են ասում՝ հայտարարելով, թե զենքը տալիս են, բայց «կնոպկաներն» իրենց ձեռքում են , ինչպես Մինսկի խմբի նախկին համանախագահ Կազիմիրովն ակնարկեց:

-Ցանկացած պարագայում կարող է նման թվացյալ պատկեր լինել, բայց որևէ մեկը չի կարող 100 տոկոսով վստահ լինել, որ կարող է կանխարգելել որևէ երևույթ. ռազմական գործողությունները այս կամ այն զարգացման ընթացքում կարող են խորանալ։ Առաջին հերթին քաղաքակրթական մի կանոն կա, որ կոնֆլիկտի կողմերին չեն զինում: Բայց մեր ռազմավարական դաշնակիցն է զբաղվում նրանով, որ, փաստորեն, զինում են մեր հակառակորդին:

-Այսօր արդեն պաշտպանության նախարարը հանդիպել է ԱԺ խմբակցությունների հետ և ՀՀԿ խոսնակի շուրթերով հնչեց, որ բոլորը պետք է միասնական լինեն: Հիմա, փաստորեն, ընդդիմության գործողությունները կաշկանդվելու են և ներքին հարցերով ձեռնարկելիք յուրաքանչյուր հնարավոր արմատական քայլ դիտվելու է դավաճանություն։ Ուզում եմ ասել՝ այս իրավիճակում ընդդիմության «օրինակելի» պահվածքը ո՞րը պետք է լինի։

-Նախ, արձանագրենք, որ «ընդդիմություն» հասկացությունը մեզանում մի քիչ տարրալուծված է ինչ-որ այլ երևույթների մեջ, որը շատ անհասկանալի է: Դրա համար արձանագրենք, որ մեզ մոտ ընդունված է՝ «ոչ իշխանական ուժեր» ձևակերպումը։ Երկրորդ. չեմ կարծում, որ Հայաստանում լինի քաղաքական ուժ, որ պատերազմի՝ այս ռազմական գործողությունների զարգացման պարագայում շարունակի իշխանության համար կռիվ տալ։ Կարծում եմ, որ այնքան խոհեմ կլինի հայկական քաղաքական միտքը, որ նման բանի չի գնա: Սակայն ակնհայտ է մի բան, որ այս իշխանությունը դեռևս չծնված իրեն սպառած է եղել, և հիմա, ցավոք սրտի, մի այսպիսի իրողություն է, երբ ռազմական գործողություններ են գնում, բոլոր նորմալ հասարակությունները գնում են միավորման, թողնում են ամեն ինչ մի կողմ և մտածում են ինքնապաշտպանության մասին։ Աստված մի արասցե, եթե զարգացումներն ավելի խորանան, մենք բոլորս պետք է պատրաստ լինենք զենքը ձեռքներիս մեր հայրենիքը պաշտպանելու։ Բայց մնացած բոլոր երևույթների մասով կասեմ, որ այստեղ կա նաև որոշակի շանտաժի էլեմենտ, որովհետև իշխանությունն էլ պետք է զերծ մնա այնպիսի քայլերից, ինչպիսիք են օրինակ՝ տրանսպորտի, էլեկտրաէներգիայի սակագների թանկացումը, կենսաթոշակայինի էս ձևով կիրառումը և այլն։ Այսինքն՝ իշխանությունն էլ իր քայլերով չպետք է հրահրի որոշակի գործողություններ, որոնք կարող են իրավիճակ փոխել։ Կարծում եմ, որ քաղաքականությամբ զբաղվող ցանկացած մարդ այնքան ողջախոհություն կունենա, որ կգիտակցի՝ որտեղ է սահմանը և որ պահից է պետք դադարեցնել քաղաքական այս կամ այն գործընթացը, որպեսզի ավելի չվտանգի իրավիճակը:

Չեմ կարծում, թե ինչ-որ զարգացումներ կլինեն: Ավելի շատ սա նման է նրան, որ ռուսական կողմը մեսիջ է ուղարկում Հայաստանի իշխանություններին՝ իր դրածոների, իր կամքը կատարողների միջոցով, նկատի ունեմ ոչ իշխանական ուժերի հատվածին, որ եթե ինչ-որ քայլեր անեն, որ ռուսական ուղեծրից դուրս գան, մենք կհրահրենք այստեղ իշխանափոխություն։ Ընդամենը սա է։

-Եթե հանկարծ սահմանին լարվածությունը պահպանվի, եթե անգամ իշխանությունը չկատարի քառյակի 12 կետերը, կարծում եք, որ քառյակում կլինեն ուժեր, որոնք հե՞տ կկանգնեն նախապես հայտարարված ծրագրերից՝ հանրահավաք, «թեժ աշուն» և այլն: Եվ դա ո՞ր ուժը կլինի:

-Ես կարծում եմ, որ «թեժ աշնան» մասին այնքան հայտարարություններ են արվել, որ այս հասարակության մեջ որևէ մեկն այդ թեժաշուններին չի հավատում: Եկեք մի բան հիշենք, քանի որ իրավիճակը շատ նման է անցյալ տարվա նույն ժամանակահատվածին, երբ նույն քառյակի մաս կազմող ուժերը հայտարարում էին, որ աշնանը հուժկու հանրահավաքներ են սկսելու և սկսելու են իշխանափոխության գործընթաց, կարծում եմ, որ դա ուղղակի շանտաժ էր՝ միտված իշխանությանը՝ Մաքսային միության հետ փաստաթղթեր ստորագրելուց և եվրաինտեգրումից հրաժարվելու հետ կապված: Եվ կոնկրետ որևէ բան չեղավ:

-Գարնանը կարծես եղավ և ավարտվեց վարչապետի հրաժարականով:

-Գարնանը ինչ-որ պրոցեսներ եղան, որոնք միտված չէին իշխանափոխությանը, այլ իշխանության մեջ փոփոխությանը: Հիմա էդ իշխանության մեջ փոփոխությունը տեղի է ունեցել, որևէ մեկից չեմ լսում շատ լուրջ քննադատություն էսօրվա Կառավարության նկատմամբ: Նկատի ունեմ՝ այն ծավալի, որ կար նախորդի նկատմամբ: Ինչևէ պրոցեսներ են, որոնք պետք է ընթանան:

-Դե ասում են՝ ժամանակ են տվել…

-Կարծում եմ, որ ցանկացած ողջամիտ մարդու համար հասկանալի է, որ այդ 12 կետերը կամ նմանատիպ որևէ 12 կետ որևէ որոշիչ բան չունեն: Հայաստանում մի բան կա, որ ակնհայտ է, որ ի սկզբանե, արդեն 2 տասնամյակ, ձևավորվում է իշխանություն, որը չունի լեգիտիմություն, այդ իշխանությունը բոլոր մեթոդներով փորձում է պահպանել իր աթոռը, ամբողջ հասարակությունը գիտակցում է, թե ինչպես է այդ իշխանությունը ձևավորվում: Եվ հասարակությունը մեկ խնդիր պետք է ունենա՝ օրինական ճանապարհով գեթ մեկ անգամ ձևավորել իշխանություն: Երկրորդ նման խնդիր գոյություն չունի: Ընդ որում՝ հասարակությունը, քաղաքական ուժերը դա պետք է անեն անկախ նրանից այսօր ընտրություններ են, ընտրություններ չեն և այլն: Եվ հասարակական մոբիլիզացիան չի կարող կայանալ որևէ այլ հարցի շուրջ: Իսկ մեզ մոտ պրոցեսը, որպես այդպիսին, ընթանում է ինչ-որ փոքրիկ հարցերի լուծման շուրջ. 12 կետի, վարչապետի փոփոխության և այլն:

-Ամեն դեպքում երկրի համար օրակարգային հարցեր են:

-Ոչ կարևոր հարց չկա, ցանկացած հարց կարևոր է, բայց առանցքային մեկ հարց կա, որ…

-Պահանջել Սերժ Սարգսյանի հրաժարակա՞նը…

-Ոչ թե պահանջել Սերժ Սարգսյանի հրաժարականը, այլ քաղաքական գործունեությունը պետք է միտված լինի նրան, որ իշխանությունից հեռացվեն նրանք, ովքեր ապօրինի զավթել են իշխանությունը և ձևավորվի օրինական իշխանություն: Քաղաքական օրակարգի թիվ մեկ հարցը միշտ դա պետք է լինի: Ուզում եմ հիշեցնել. մի քանի տարի առաջ սենց խոսակցություններ էին, որ «մեզ մոտ լինելու են արտահերթ ընտրություններ», «օր առաջ էլ՝ անցկացնելու ենք արտահերթ ընտրություններ», հիմա օրակարգի այդ հատվածն ընդհանրապես բացակայում է:

Մեկ այլ նկատառում. ռուսական ուղղվածության՝ իշխանական և ոչ իշխանական քաղաքական ուժերը մրցակցում են ռուսական իշխանությունների առաջ, թե ով է ավելի նվիրյալ Ռուսաստանին և ով կարող է Հայաստանում իշխանություն վարել: Սրան հակակշիռ պետք է գոյանա, դա էլ շատ բարդ է…

-Այո՛, ինչո՞ւ չկայացավ «Եվրոպական ալյանսը»:

-Կգոյանա, հավատացած եղեք, որովհետև ինչպես ասում են՝ «սուրբ տեղը դատարկ չի մնում»: Մի բան ակնհայտ է, հասարակությունն այնքան է հիասթափված, այնքան է հավատը կորցրած, որ մի քիչ պասիվ է, քնած է, բայց միևնույն է, հասարակությունը անվերջ չի քնում, մի օր ոտքի է կանգնելու, արթնանալու է: Եվ հիմա կարևորագույն հարցն է, որ լինեն ուժեր, մարդիկ, որոնք կարող են այդ հասարակական էներգիան ուղղորդել ճիշտ ճանապարհով և տանել նրան, որ Հայաստանում ձևավորվի նորմալ իշխանություն: Հիմա դա կլինի այսօ՞ր, վա՞ղը, թե՝ մյուս օրը, կարևոր չէ, միևնույնն է լինելու է: Չկա մի երկիր, որտեղ դա չլինի: Որտեղ, որ չի լինում, այդ երկիրը վերջում վերածվում է Հյուսիսային Կորեայի:

-Եվս մեկ ճշգրտում. ասացիք, որ իշխանություններ էլ քայլեր չպետք է անեն, որոնք իրավիճակ կփոխեն: Հիմա, եթե անցկացվի սահմանադրական հանրաքվե և ընտրվի կառավարման խորհրդարանական մոդելը, սա ևս նման քայլ կդիտարկե՞ք:

-Տարիներ շարունակ, այն քաղաքական ուժը, որը ես եմ ներկայացնում, մշտապես խոսել է այն մասին, որ պետք է անցնել այդ մոդելին: Եվ, մեծ հաշվով, Հայաստանի բոլոր քաղաքական ուժերը սրա մասին խոսել են: Բայց, իհարկե, պատերազմական իրավիճակում սահմանադրական փոփոխություններ չեն անում: Եթե հարցը եկել հասել է սրան, ապա նախ պետք է ապահովել խաղաղությունը, նոր խաղաղ պայմաններում փորձել ստանալ փաստաթուղթ, որը կլինի երկրի մայր օրենքը և մեզ կտանի քայլ առաջ: Սակայն սրանից առաջ մենք պետք է իրոք երաշխավորություն ստանանք իշխանություններից, որ սա միտված չէ նրան, որ իրենք պահպանեն այս իշխանությունը:

- Սերժ Սարգսյանը մեկ անգամ ասել է, որ այլևս երբեք չի առաջադրվելու ինչպես ՀՀ Նախագահի պաշտոնի համար, և եթե վերջնական քննարկումների արդյունքում ընտրվի պառլամենտական կառավարման մոդելը, չի հավակնի նաև վարչապետի պաշտոնին: Այսինքն՝ ինչպե՞ս եք պատկերացնում նման երաշխիքները…

-Սերժ Սարգսյանը ասել է, բայց կարող է փոխել։ Սերժ Սարգսյանը շատ բան է ասել, ասել է օրինակ՝ Աղդամը հո Հայաստան չէ՞: Մեկի համար Հայաստան է, մեկի համար՝ ոչ: Իմ ասածն այն է, որ դա պետք է որպես իրավական նորմ ամրագրվի: Այսինքն՝ այս նախապայմանով, որպես կուսակցություն կառավարման էս ձևին կողմ կլինենք:

-Իսկ այս պատերազմական գործողությունների ֆոնին, Ձեր կարծիքով ԵՏՄ մտնելը Հայաստանի համար չարյաց փոքրագույնը չի՞ կարող լինել:

-Հարցը շատ ավելի խորքային է, որովհետև փորձենք հարցի մյուս՝ երկրորդ շերտը բացել, թե ինչ է կատարվում աշխարհում: Նորից եմ ասում՝ այն սանկցիաները, որոնք այսօր Ռուսաստանի դեմ կիրառվում են, դրանք խորանալու միտում ունեն և հսկայական հարված են հասցնելու ռուսական տնտեսությանը: Ընդհուպ գնահատականներ կան, որ ռուսաստանյան տնտեսությունը կարող է դրան չդիմանալ: Հիմա. մտնել մի.. լա՛վ, պայմանական ասած, տնտեսական բլոկի մեջ, որն ի սկզբանե հերիք չէ, որ քաղաքակիրթ աշխարհից իր ամբողջական պոտենցիալով նվազ պոտենցիալ ուներ, հիմա արդեն գնում է դեպի կործանում, անմիտ կլինի թե՛ քաղաքական և թե՛ տնտեսական առումով: Եվ ես կարծում եմ,որ մեր իշխանությունները պետք է շատ խորը մտածեն այդ քայլն անելուց առաջ և պետք է գիտակցեն, որ շատ լուրջ վտանգներ են ձևավորում Հայաստանի համար: Իրենք են այս իրավիճակը ձևավորել, պետք է փորձեն գտնել դրանից դուրս գալու ելքերը: Պատվով դուրս գալու ու կորուստներ չունենալու: Սա շատ բարդ խնդիր է, բայց ոչ անհնարին: