Եկամտահարկի վերադարձի ծրագիրը դադարեցնելը բերելու է ծանր հետևանքների, եթե այն հաստատվի, մյուս տարի 8 տոկոսի փոխարեն ունենալու ենք 0.4 տոկոս աճ, այն էլ` նկարչության տեսքով. «Ակցեռն հոլդինգ»-ի նախագահ

«Ակցեռն հոլդինգ»-ի տնօրեն Հակոբ Բաղդասարյանի հետ Tert.am-ը զրուցել է եկամտահարկի վերադարձի ծրագիրը կանգնեցնելու և դրա փոխարեն սոցիալական բնակարանաշինություն իրականացնելու հարցի շուրջ: Բաղդասարյանի կարծիքով ՝ եկամտահարկի վերադարձի ծրագիրը դադարեցնելը բերելու է ծանր հետևանքների: Եթե այդ նախագիծը հաստատվեց, ընդունվեց, ապա 2019 թվականի շինարարության 8 տոկոսանոց աճի փոխարեն, մյուս տարի այս ժամանակահատվածի համար արձանագրելու ենք 0.4 տոկոս աճ, այն էլ՝ նկարչության տեսքով: «Այն, ինչ լավ է աշխատում, կարելի է ձեռք չտալ, երբ վատ կաշխատի, նոր կարելի է մտածել փոխելու մասին: Բոլոր խնդիրները, ինչպես բժշկության մեջ լինում են, ոչ թե հիվանդությունից են, այլ բժշկությունից, 90 տոկոսից ավել բուժումն է խնդիր առաջացնում: Եթե, ենթադրենք, անցնում ենք ակտիվ բուժման կուրսեր, չնայած՝ հիվանդը իրեն լավ է զգում, բայց մենք ուզում ենք բուժել իրեն, որովհետև մտածել ենք, որ ավելի լավ դեղեր կան ու ավելի լավ բուժում կա, մենք հիվանդին ուղարկելու ենք անկողին այդ բուժումով»:

-Պարոն Բաղդասարյան, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ կառավարությունը քննարկում է հիփոթեքային վարկերի համար եկամտահարկի վերադարձի ծրագիրը կանգնեցնելու և դրա փոխարեն սոցիալական բնակարանաշինություն իրականացնելու հարցը, քանի որ նախորդ տարի պետական բյուջեից եկամտահարկի վերադարձի մեխանիզմով վճարումները կազմել է 7.8 մլրդ դրամ: Ինչպե՞ս կգնահատեք մի ծրագրի փոխանակումը մյուսով, դա դրակա՞ն, թե՞ բացասական ազդեցություն կունենա ոլորտի վրա:

-Արձանագրենք, որ ՀՀ-ում պետական պաշտոնյայի պատասխանատվության ինստիտուտը չի գործում, թերի է: Այն ֆինանսական փորձագետները, որոնք որոշումների կայացման մեջ մեծ դեր ունեն, պատասխանատու պաշտոնյաները ոչ մի կարգի պատասխանատվություն չեն կրում իրենց մտքերի փայլուն առաջարկների հետևանքով, միայն պետության առաջին, երկրորդ դեմքերի վրա է այդ ամբողջ ծանրությունն ընկնում: Մենք նախկինում էլ ունեցել ենք շքեղության հարկ ավտոմեքենաների համար. այսինքն՝ դա ենթադրում էր, որ պետք է շքեղ մեքենա վարողների հարկը կրկնակի ավելացնել: Արդյունքում այն դարձավ 62 տոկոս: Կատարվեց այն, որ 400 ավտոմեքենա տարեկան ներմուծման պայմաններում ցուցանիշը կտրուկ նվազեց՝ դառնալով 40՝ տասը անգամ ցուցանիշն իջավ, պետությունը  2-3 տարվա մեջ տասնյակ միլիոնավոր դոլարների վնաս կրեց, այն դեպքում, երբ հաշվարկվել էր, որ լրացուցիչ եկամուտներ կլինեն: Պետությունը կրեց տասնյակ միլիոն դոլարների վնաս և ոչ մի պատասխանատվություն չկրեց, ուղղակի 4 տարի հետո հաջորդ կառավարությունը չեղարկեց այդ հարկը և ամեն ինչ նորից կարգավորվեց: Այս օրինակը բերեցի, որովհետև խնդիրը նույնն է: Եկամտահարկի վերադարձի ծրագիրը դադարեցնելը բերելու է ծանր հետևանքների: Եթե այդ օրենքը հաստատվեց, ընդունվեց, ապա 2019 թվականի շինարարության 8 տոկոսանոց աճի փոխարեն մյուս տարի այս ժամանակահատվածի համար արձանագրելու ենք 0.4 տոկոս աճ, այն էլ՝ նկարչության տեսքով: Նշված 7.8 մլրդ դրամի ռեսուրսը այլ նպատակների ծառայեցնելու, սոցիալական բնակարանաշինության մեջ ուղղորդելու այդ գաղափարը բացարձակ ֆիասկո է ապրելու, ձախողվելու է, որովհետև, եթե վնասի մակարդակով ճիշտ հաշվարկենք, կարող է ոչ թե 8 մլրդ տնտեսեն, այլ 45 մլրդ վնաս կրեն՝ ծավալի անկման դեպքում: Ծավալի անկմամբ մի շարք ոլորտներ շղթայական անկում կապրեն, դա բնակարանային ոլորտն է, կառուցապատման ոլորտը, շինանյութերի իրացումը կնվազի ու այս բոլորը հարկվող են: Իրենց շրջանառության միջոցների անկումը բերելու է փոխկապակցված վնասի մակարդակի հաշվարկման:

-Ինչպե՞ս: Օրինակ՝ կառուցապատողը ինչպե՞ս կտուժի կամ Ձեր կողմից նշված այդ ոլորտները, եթե այսպես թե այնպես բնակարանաշինություն լինելու է, ուղղակի ծրագիրն է փոխվում:

-ՌԴ-ում փորձում են կիրառել սա և այնտեղ այդ նախագիծը շատ տխուր հետևանքների է բերել, բիզնես ոլորտը տուժել է: Այնտեղ 50 տոկոսով դուրս է մղվել արդեն, սոցիալական ծրագրերով պետական բնակարանաշինության մեխանիզմներն են աշխատում, ինչն էլ տնտեսությանը, բիզնեսի ակտիվությանը շատ մեծ հարված է տալիս: Եկամտահարկի հետվերադարձի մեխանիզմում ես դիտարկում եմ ոչ թե սոցիալական ուղղվածությունը, այլ ավելի շատ տնտեսության, բիզնեսի խթանումը, դրանից օգտվում է նաև քաղաքացին: Այսինքն՝ ծրագիրը խթանիչ դեր ունի և այդ խթանիչ դերը, այդ գործիքակազմը դուրս հանելով, դրանից հրաժարվելով՝ ոչ մի լավ բանի չենք հասնի: Մանավանդ, եթե հաշվի առնենք, որ 2021 թվականից սպասում է գույքահարկի 5-ից 10 տոկոս բարձրացում: Այսպիսի երեք գործոն, եթե գումարենք իրար, միանշանակ, անշարժ գույքի ոլորտի նախորդ տասնամյակի տխուր պատկերի վերականգնման վտանգի առաջ կկանգնենք: Մի դեպքում կարող են իմ ասածները չիրականան, եթե տնտեսությունը, բիզնես ոլորտը թռիչքաձև աճ արձանագրի, ամբողջ շուկան լուրջ աճ արձանագրի, բիզնեսները կարողանան երկնիշ թվերով  շահութաբերություն արձանագրել, ինչը, սակայն, նման կարգի ռիսկերի մեջ ոչ իրատեսական եմ համարում:

-Նշեցիք, որ եկամտահարկի հետվերադարձի նախագիծը ակտիվություն է շուկայում բերել, վարչապետն էլ էր ուրախությամբ հայտարարում, որ 27 տոկոս հիփոթեքային վարկերի աճ կա, կարելի՞ է ասել, որ ամբողջ շուկան կաթվածահար կլինի:

-Ես վստահ եմ դրանում, որովհետև բիզնեսը դինամիկային աճը չի կարողանում ապահովել: Եթե գումարենք նաև գույքահարկի առաջարկությունը, դա էլ մի ուրիշ կարգի խնդիրներ է առաջացնելու: Գույքահարկի բարձրացումը ներկայացվում է մի շքեղ առանձնատան գույքահարկի հաշվարկով, սակայն դա կազմում է տնտեսության երկու կամ երեք տոկոսը, պետք չէ դա քննարկման առարկա սարքել, ինձ հետաքրքիր է մնացած 90 տոկոսը՝ արտադրատարածքներ, հասարակական նշանակության տարածքներ... բոլոր գործարարների համար ինքը ծանրացնող է լինելու, ֆինանսների կորուստ է առաջացնելու, իսկ այդ գումարը տնտեսությունից, ներդրումային ծրագրերից դուրս է գալու: Սոցիալական այլ ծրագրերի ես դեմ չեմ, ես կողմնակից եմ նաև, որ դա կատարվի համաչափ և համապատասխանի երկրում գործող նվազագույն թոշակին, աշխատավարձին: Այդ ամեն ինչը պետք է փոխկապակցված լինի: Այսինքն գույքահարկի փոփոխությունը կիրառելի է, բայց շատ դանդաղ, աստիճանական, շատ թույլ դոզայով, տարիների ընթացքում՝ բիզնեսի, կյանքի, տնտեսության զարգացմանը համահունչ: Իսկ տրվելով այդ 5-ից 10 տոկոս ֆինանսների գայթակղությանը՝ էֆեկտը կարող է հակառակը լինել,  և կարող է աշխատել վերը նշված ավտոմեքենաների մեխանիզմը: Կգործի այն մեխանիզմը՝ ուզում էինք ավելի լավ, ստացվեց՝ ինչպես միշտ:

- Եթե կա շուկայում աշխուժություն, ապա ինչի՞ համար պետք է վերացվի եկամտահարկի հետվերադարձի նախագիծը, արդյո՞ք սա արվում է որոշակի շրջանակներին դուր գալու համար, Ձեր կողմից նշված գույքահարկի բարձրացումն էլ, կարծես, այլ խնդիր է:

- Այստեղ ուրիշ բան կա: Ես նշեցի պետության մեջ հակակշիռների ինստիտուտի բացակայության մասին:  ԱԺ-ի, պրոֆեսիոնալ բիզնեսմենների, իրավաբանների, տնտեսագետների, ֆինանսիստների միջև դիսկուրս չկա, որ կարողանան ճիշտ վերլուծել, հասկանալ, թե նման կարգի փոփոխությունները ինչ հետևանք կարող են ունենալ: Կոնֆլիկտների բացակայությունը հիմք է տալիս, որ ինֆորմացիան միակողմանի ընկալվի: Նույն գերատեսչությունները չունեն ակտիվ աշխատանք, ակտիվ աշխատանք հասարակական կազմակերպությունների հետ, ՀԿ-ներն էլ պետք է լինեն բիզնեսի և պետության միջև կապը: Այսինքն՝ այդտեղ ակտիվ դերակատարություն չկա, եթե ինչ-որ բան էլ կա, իմիտացիոն է, «ԽԾԲ» մեխանիզմով: Հաշվի առնելով մեր ազգային այն առանձնահատկությունը, որ միշտ բերվում են ականջահաճո օրենքներ՝ պետականամետ մտքերը, գաղափարները միշտ ցավոտ են լինում: Բացի այդ, այդ 8 մլրդ դրամը ինչո՞ւ չի համարվում պետության կողմից հավելյալ ներդրում ակտիվացման վրա, ինչո՞ւ ենք մենք ծախս դիտարկում: Կարելի է չէ՞, դա դիտարկել ոչ թե կորուստ, այլ ներդրում՝ պետության հավելյալ արժեքներ ստեղծելու համար: Դա ծախս չէ, այդ նույն կերպ մենք բիզնեսի մեջ գովազդը կարող ենք դիտարկել որպես կորուստ, բայց չէ որ ծախսում ես, որովհետև ակնկալիք ունես:

- Բնակարանի ձեռքբերման համար 30 տոկոս կանխավճարն իջեցվեց 10 տոկոսի, դրանից հիփոթեքային շուկան դուրս չեկա՞վ վերահսկողությունից, և հիմա ծրագրի դադարեցմամբ փորձ չի՞ արվում այդ խնդիրը լուծել:

 -Ոչ, տասը տոկոս իջեցնելը բանկերի մրցակցության արդյունքն էր: Նախորդ տարիների կանոնադրական կապիտալի ծավալային աճը 5-6 անգամ բարձրացվեց և ֆինանսների իրացման խնդիր առաջացավ բանկերում: Բանկերը ստիպված եղան իրենց քաղաքականությունը վերանայել և տակտիկական քայլեր անել, որ կարողանան դիմակայել, որովհետև շատ բանկեր ֆինանսները հավաքագրում էին և իրացման խնդիր ունեին: Ուղղակի նշեմ, որ 2019 թվականին մոտ 901 մլրդ դոլարի շինարարություն է եղել, 2018 թվականի համեմատ աճ ունենք: Մեզ մոտ ձեռագիր է, եթե աշխուժություն է նկատվում ու ֆինանսական տեսանելիություն է ձևավորվում, փորձում են կանխել:

- Պատճառաբանություն կա, որ առաջնային կարիք ունեցողները չեն օգտվում ծրագրից:

- Այդ դեմագոգիկ արտահայտությունները, որ անում են, կցանկանամ տոկոսային հարաբերակցություն բերեն: Առանց լուրջ վերլուծության՝ ուղղակի փիլիսոփայել, որ այսպես կարող է լինել, այնպես կարող է լինել, ես դա կատեգորիկ չեմ ընդունում: Մարդն էլ կարող է մարդ սպանել և պատճառաբանություն բերել, որ անհրաժեշտ էր սպանելը: Այդ բառերը, առանց տակը նյութ դնելու, առոչինչ են: Բացի այդ, պետք է նշել, որ եկամտահարկի վերադարձով ամբողջ դաշտը դարձավ սպիտակ: Երբ վարկավորում է գնում, կառուցապատողը հարյուր տոկոսանոց ձևակերպում է արժեքը: Հակառակ դեպքում գնորդը հազիվ 10 տոկոսի հարցն էր կարողանում լուծել: Կառուցապատողը հիմա չի կարող1000 դոլարանոց գույքը ձևակերպել 500 դոլարով և օգտվել դրանից: Այսինքն՝ ինքը սպիտակեցնում է, ստվերի ի սպառ վերացման ֆունկցիա է կատարում:

- Որքանո՞վ սոցիալական բնակարանները կլուծեն Երևանի բնակարանային ֆոնդի խնդիրը ու քսան տարի անց չե՞նք ունենա 70 տոկոսով վթարային շենքեր:

- Առանց հզոր տնտեսության, առանց հզոր բիզնեսի ինձ համար ծիծաղելի է  սոցիալական ծրագրերի մասին խոսելը, բիզնեսը շվեցարական ժամացույցի նման պետք է աշխատի: Սոցիալական բնակարանաշինությունը և սոցիալական խնդիրների հարցը տարբեր բաներ են: Բնակարանների խնդիրը կարող է լուծվել, եթե նոր սոցիալական կարիք ունեցողների քանակը չաճեցնենք, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է բարենպաստ պայմաններ ապահովել խոշոր և միջին բիզնեսի համար, ներդրումների համար, որոնք կապահովեն ոչ թե ստրկական պայմաններ, այլ արժանապատիվ աշխատավարձ կներդրվի: Կայացած բիզնեսները սոցիալական ծրագրեր էլ են իրականացնում: Արժանապատիվ մարդկային աշխատանքային պայմաններ ստեղծելով՝ գրագետ բիզնեսների ծավալային և որակական աճով պետության վրա դրված խնդիրների բեռը կնվազի, նրան կմնա այդ ընդամենը տաս տոկոս: ՀՀ ապագան միայն ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվող ընկերությունների կտրուկ կրկնակի, եռակի, քառակի աճի և որակի աճի մեջ է: Կցանկանամ մեկ նախադասությունով ասել՝ այն, ինչ լավ է աշխատում, կարելի է ձեռք չտալ, երբ վատ կաշխատի, նոր կարելի է մտածել փոխելու մասին: Բոլոր խնդիրները, ինչպես բժշկության մեջ լինում են ոչ թե հիվանդությունից են, այլ բժշկությունից, 90 տոկոսից ավել բուժումն է խնդիր առաջացնում: Եթե ենթադրենք անցնում ենք ակտիվ բուժման կուրսեր, չնայած՝ հիվանդը իրեն լավ է զգում, բայց մենք ուզում ենք բուժել իրեն, որովհետև մտածել ենք, որ ավելի լավ դեղեր կան ու ավելի լավ բուժում կա, մենք հիվանդին ուղարկելու ենք անկողին այդ բուժումով: