«Գրականությունը հեռացել է ընթերցողի՞ց» կամ չարենցյան անտիպների հետքերով

15:40 • 17.03.09

Էլի իմ դեմ է պատկերդ,
Էլի ուզում եմ ես քեզ,
Էլի թեքվում են մտքերս
Դեպի մարմինդ հրկեզ։
Էլի սուզում եմ իմ մտքում
Նիզակս հուր քո մեջ, -
Նվաղում ես դու կիսաքուն
Գգվանքներով քո շեջ...

Ե. Չարենց (Բնագիր հանդեսի 8-րդ համարից)

2008թ-ի սեպտեմբերին Գրականության և արվեստի թանգարանում տեղի է ունեցել Չարենցի ձեռագրերի վաճառք պետությանը` շուրջ 275 էջ ինքնագիր թղթեր, այդ թվում և անտիպներ։ Ձեռագրերի արժեքը սահմանվել էր 8 մլն դրամ, հետո պարզվել է, որ մշակույթի նախարարությունը միայն 70 տոկոսն է գնել` գումարի առկայության դեպքում մյուս մասն էլ գնելու պատրաստակամությամբ։ Ձեռագրերի այս հատվածը գնվել է մի անհատից, ում ձեռքերում դրանք հայտնվել են Արտաշես Էմինի հետ կատարած գործարքի արդյունքում։ Վերջինս էլ Չարենցի անտիպները ժառանգություն էր ստացել հորից` Գևորգ Էմինից, ով ներկա է եղել Չարենցին իր տնից վտարելու և իրերը դուրսբերելու ժամանակ և կարողացել էր վերցնել անտիպ ժառանգության մի մասը, որի մասին երկար ժամանակ լռում էր։

Անտիպ այդ էջերը մինչև Էմինի ձեռքերում հայտնվելն էլ երկար ճանապարհ են անցել ու հասանելի են եղել շատ քչերի։ Բայց հենց այդ անտիպ էջերում է բացահայտվում մի Չարենց, որին շատերս չենք ճանաչում։ Անտիպ էջերում տեղ են գտել սեռական բնույթի բանաստեղծություններ, որոնք հրեա գրականագետ Ջեյմս Ռասելին հնարավորություն էին տվել եզրակացնելու, որ Չարենցը նաև միասեռական է եղել։ Իսկ Ռասելին չարենցյան այդ բանաստեղծությունները փոխանցել և տպագրելու թույլտվություն տվել էր հենց Արտաշես Էմինը։

Այս պատմությունն ու դրա շուրջ արված վերլուծությունները վերջին շրջանում հայտնվել են մամուլի ու արվեստի գործիչների ուշադրության կենտրոնում։ Թեմայի շուրջ խոսակցություն ծավալվեց նաև այսօր «Հայելի» ակումբում` գրականագետ Դավիթ Գասպարյանի և արվեստի քննադատ, ժամանակակից արվեստագետ Արման Գրիգորյանի մասնակցությամբ։

Գրականագետ Դավիթ Գասպարյանը, ով, ծանոթ լինելով չարենցյան անտիպների բովանդակությանը, լուրջ զայրանում է ոչ պրոֆեսիոնալ կարծիքներից ու եզրակացություններից։ Նա մեծ ցանկություն ունի, որ պետությունն ամբողջությամբ գնի այդ ձեռագրերը և թույլ չտա, որ «ինչ-որ անհատներ մի քանի տող այստեղ-այնտեղ տպագրեն ու կարծիքներ կազմեն»։ «Բանաստեղծությունների այս շարքը Չարենցն ինքը խնդրել է չփչացնել ու հանձնել թանգարանին», - նշում է գրականագետը։ Նա հավատացնում է, որ անգամ 1930-ական թթ-ին Չարենցն այնքան ազատ մտածող ու պայքարող էր, որ երբեք չընկճվեց տոտալիտալ ռեժիմից ու ի վերջո զոհ գնաց հանուն գրականության։

Չարենց գրողին ու նրա անտիպ էջերի հետ կապված աղմուկը բոլորովին այլ դիրքերից է մեկնաբանում Արման Գրիգորյանը, ով համոզված է, որ «30-ականների արվեստի հետ կապված միշտ ինչ-որ խնդիր կա, որ, օրինակ, միշտ գովելով Չարենցին` ուզում ենք ինչ-որ բան թաքցնել»։ Արման Գրիգորյանը խոսում էր արվեստում տոտալիտարիստական պատկերացումների մասին, որ արվեստը ղեկավարելու չինովնիկական ցանկությունը սկսվել է 1920-ականների վերջից ու շարունակվում է մինչև այսօր։ Չարենցով առանձնապես հիացած չէ Արման Գրիգորյանը, բայց այս թեման նրան հետաքրքրում է այն առումով, որ գոնե հիմա պետք է կարողանալ համեմատել, ստեղծագործողին տեսնել իր ժամանակի մեջ, միջազգային համատեքստում։ Չարենցի դեպքում Արման Գրիգորյանը կոչ է անում վերջ դնել նրա շուրջ ձևավորված պաշտամունքին ու դիտարկել որպես պոետ, այլ ոչ թե կոթող։

Գրականագետ Դավիթ Գասպարյանի համոզմամբ մեր ժամանակների ազատությունը գռեհկաբանության ու այլասերվածության, սեքսուալ մերկության է տանում, ու հենց այդ պատճառով, ըստ նրա, ոչ թե ընթեցողն է հեռացել գրականությունից, այլ հակառակը։ Իսկ Արման Գրիգորյանը պնդում է, որ գրականությունն այլևս չպիտի ծառայի պետությանը, որ պետք է նաև վերանայել ժամանակը։ Նա մեջբերում է Հրանտ Մաթևոսյանին, ով նախկինում «Բնագիր» իսկ այժմ «Ինքնագիր» հանդեսի խմբագիր, գրող Վիոլետ Գրիգորյանի մասին ասել է, թե «Չարենցից պակաս գրող չէ»։
 

Լուրեր Հայաստանից - Թերթ.am

ԼՐԱՀՈՍ

ՕՐՎԱ ԿԱՐԵՎՈՐ

Տեսանյութեր

12:29 • 21.11.24

Ինչո՞ւ մանկապարտեզը հոկտեմբերին չի բացվել, ստացվում է՝ սո՞ւտ եմ ասել. զգուշացնում եմ՝ մեկը չխախտի ժամկետը․ Փաշինյան

12:12 • 21.11.24

Մայթով քայլում ես, տեսնում 61 թվի «ԳԱԶ 66»-ի «ռամա» է դրված պապուց հիշատակ, տարե՛ք ձեր տուն, պատից կախեք. Նիկոլ Փաշինյան

11:05 • 21.11.24

Վահե Ղազարյանի հետ մանկությունից ընկերներ ենք, դա շատ հարցերում օգնել է, երբեմն՝ խանգարել․ Փաշինյան

21:03 • 20.11.24

Չենք սպասում 2026-ի ընտրություններին, ամեն բան անելու ենք, որ իշխանափոխությունը լինի մինչև այդ. Աննա Գրիգորյան

20:33 • 19.11.24

Վաղ թե ուշ Փաշինյանը կարմիր աստղով «պիլոտկա է» հագնելու, մոտ է այդ ժամանակը․ Հայկ Մամիջանյան

18:50 • 19.11.24

ԱրարատԲանկը` «Իմ անտառ Հայաստան»-ի կողքին․ Ազնավուրի անվան անտառ է հիմնվելու (տեսանյութ)

15:03 • 19.11.24

Սուբսիդիայի տոկոսը պահպանելով հնարավորինս նվազ՝ կավելացնենք քաղաքապետարանի եկամուտները. Ավինյան

14:07 • 19.11.24

«Ո՛չ 300 դրամներին»․ «Մայր Հայաստանը» Երևանի ավագանու նիստի ժամանակ ակցիա իրականացրեց

12:49 • 19.11.24

Մինչև 7 տարեկան երեխաները տրանսպորտով կերթևեկեն անվճար, թոշակառուները՝ 30% զեղչով. փոխքաղաքապետ

15:40 • 18.11.24

«Նոմա» ռեստորանը ներկայանում է նորովի. այն կընդունի իր հյուրերին նաև ձմռան ամիսներին

12:44 • 18.11.24

Այն, որ պաշտոնանկությունների մասին դուք գիշերն եք իմացել ու գրել, դա չի նշանակում, որ այդ գործընթացները տեղի են ունեցել գիշերը. Վահագն Ալեքսանյան

12:27 • 18.11.24

Հովիկ Աղազարյանի մասով կա հարուցված կարգապահական վարույթ, որը կունենա հետևանք. Վահագն Ալեքսանյան

12:18 • 18.11.24

Սափրվելը հետևանքներ էր ունենալու. մի՛ ափսոսացեք, շատ բան չենք կորցրել. Աղվան Վարդանյանը՝ պաշտոնանկությունների մասին

12:05 • 18.11.24

Այդ պաշտոնանկությունները դիտարկում եմ նախընտրական տրամադրությունների ներքո. Տիգրան Աբրահամյան

11:55 • 18.11.24

Օպերայի տարածքի շինությունները քանդելու ենք ու ստանանք կանաչ տարածք՝ մարդկանց օգտագործման համար. քաղաքապետ

11:54 • 18.11.24

Մենք մեր պահանջներում ավելի խիստ ենք լինելու, չենք հանդուրժելու անորակ սննդի մատակարարում մեր մանկապարտեզներ. Ավինյան

17:39 • 15.11.24

Վերելակը կանչեք՝ չի գա, գալիս մեծ-մեծ խոսում եք. Կոնջորյանը՝ ընդդիմությանը

16:18 • 15.11.24

Մե՞նք ենք «Հոկտեմբերի 27»-ի շահառուն, թե Անդրանիկ Քոչարյանը, որ այդ խառը վիճակում պաշտոնյաների ցանկ էր ներկայացնում, մեկն էլ ինքն էր. Քրիստինե Վարդանյան

13:21 • 15.11.24

Սասուն Միքայելյանի որդին այնքան լավ քաղաքապետ է, որ ասում են՝ «Սևակը Հրազդանի հետ է ամուսնացել»․ Անդրանիկ Քոչարյան

12:46 • 15.11.24

Կիրանցում անասունը սահմանն անցնու՞մ է. Փաշինյանը՝ Տավուշի մարզպետին

12:16 • 15.11.24

Ո՞վ է ում ձեռք առնում, ուզում եմ հասկանամ, ես «քյասիբի ռադիո» չեմ․ Փաշինյանն՝ իրավապահներին

12:05 • 15.11.24

Ոստիկանության զորքերը կենտրոնացված են Երևանում, այնպես կանենք, որ մարզերում էլ խնդիր չլինի. Փաշինյան

11:04 • 15.11.24

Դուք ոչ միայն Փաշինյանի, այլ Զավենիչի երկրպագուն եք. Խամոյանը՝ ՀԾԿՀ նախագահի թեկնածուին

15:48 • 14.11.24

Պարոն Աղազարյան Հովիկին ոչ ոք չի դատապարտի, որովհետև կառավարությունը չի ձախողվի. Աղազարյան

13:52 • 14.11.24

Կարդացի Անկախության հռչակագիրն ու սարսափելի եզրահանգման եկա՝ ՀՀ-ն չի կարող գոյություն ունենալ. Նիկոլ Փաշինյան

13:20 • 14.11.24

Բանակը մի՛ սրբագործեք, ասում են՝ մեր զինվորի ցավը տանեմ, դուրս կգա Մադագասկար․ Փաշինյան

12:34 • 14.11.24

Այսօրվա մեր հավաքական սոցիալ-հոգեբանությունն ու սոցիալ-մտածողությունն ապապետական է․ Փաշինյան

11:50 • 14.11.24

Աղազարյա՛ն, ջանդ յուղի, քո գլխին են սարքում, ա՛յ ընկեր, դու էլ ես նախկին դաշնակցական. Արթուր Խաչատրյան

11:21 • 14.11.24

Դուք Թուրքիային ու Ադրբեջանին՝ մեր անվտանգության երաշխավոր դարձնելը փաթեթավորել եք իրական Հայաստանի ներքո, որը շատ այլանդակ տեսք ունի. Քրիստինե Վարդանյան

11:02 • 14.11.24

Դուք ձգտում եք վերադարձնել պատմական Հայաստանը, որտեղ կաք դուք, չկա պետականություն ու կա գուբերնատոր դառնալու հնարավորություն. Արթուր Հովհաննիսյանը՝ ընդդիմությանը

20:37 • 13.11.24

Աթոռը պահելու համար Փաշինյանը պատրաստ է Պուտինի նկարը կախել գլխավերևում, հարց է՝ Պուտինը կտա՞, թե ոչ․ Նաիրա Կարապետյան

17:41 • 13.11.24

Չենք բարձրացնում Ադրբեջանի սահմանադրության փոփոխության հարցը, նույնը ակնկալում ենք իրենցից․ Փաշինյան

16:26 • 13.11.24

Այսօրվա ընդդիմությունը հաջորդ ԱԺ-ում չի լինի, իշխանությունն ավելի բարձր ձայներով կընտրվի․ Ալեն Սիմոնյան

15:47 • 13.11.24

Օկուպացված տարածքների խնդիրը ռազմական ճանապարհով լուծելու խնդիր դրված չէ․ Սուրեն Պապիկյան

14:51 • 13.11.24

Երիտասարդ տարիքում, երբ լսում էի «Կիլիկիա» երգը, լացում էի, երբ մեծացա, հասկացա՝ ինչի՞ լացեմ, Կիլիկիան՝ ուր, ես՝ ուր. Հովիկ Աղազարյան

14:11 • 13.11.24

Մենք առաջարկում ենք, որ էլի վարկ վերցնենք նոր սարքավորումների, արտադրանքի գեներացման համար, հետո շնորհակալություն եք հայտնելու. Խաչատուր Սուքիասյան

12:21 • 13.11.24

«ՀՀ ԶՈՒ-երն այսօր Հնդկաստանի համար դարձել են գովազդային վահանակ». «Պարոն Մանուկյանը քաղաքական լավ ելույթ ունեցավ, մի՛ խանգարեք». քննարկում ԱԺ-ում

10:44 • 13.11.24

Չե՞ք կարծում, որ բերետավորների հոգեկան առողջությունը ստուգելու կարիք կա․ Խաչատրյանը՝ Քոչարյանին

17:43 • 12.11.24

Գերիների ամբողջական վերադարձը պետք է նախապայման լինի ցանկացած բանակցության համար․ Քրիստինե Վարդանյան

15:23 • 12.11.24

Բաքվում պահվողներին վերադարձնելու ամենապատեհ առիթը COP29-ն է, հետո վերադարձի հավանականությունը հավասարվելու է զրոյի. Արթուր Խաչատրյան

Տեսնել բոլորը

Ամենից շատ կարդացված նյութեր Այսօր Երեկ Շաբաթվա

Տնտեսություն

Գիտություն/տեխնիկա

Մշակույթ

Սպորտ

Իրադարձային

Մամուլի տեսություն

Քաղաքականություն

Իրավունք

Ժամանց