Մինչ այժմ կատարված կուտակային վճարները ենթակա են վերահաշվարկման. ՍԴ որոշման եզրափակիչ մասը՝ ամբողջությամբ

Թ Ա Ր Մ Ա Ց Վ ՈՒ Մ Է 

ՀՀ Սահմանադրական դատարանն այսօր հրապարակեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքի որոշ դրույթների սահմանադրականության մասին վճիռը։  Ի լրումն վիճարկվող դրույթների, ՍԴ-ն հակասահմանադրական ճանաչեց նաև «պարտադիր» բաղադրիչը, որը ենթադրում էր աշխատավարձերից կենսաթոշակային ֆոնդերին ուղղվող պարտադիր վճարներ` 5-10 տոկոսի չափով։ 

14.00

Կենսաթոշակային օրենքի սահմանադրականության մասին ՍԴ-1142 որոշման եզրափակիչ մասը ներկայացնում ենք ամբողջությամբ՝ 

«Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի պատգամավորների դիմումի հիման վրա՝ ««Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 5, 7, 8, 37, 38, 45, 49 և 86-րդ հոդվածների սահմանադրականության վերաբերյալ» գործով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանի 2014թ. ապրիլի 2-ի որոշման

ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ՄԱՍ

Ելնելով գործի քննության արդյունքներից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետով, 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով, 102-րդ հոդվածով, «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 63, 64 և 68-րդ հոդվածներով, Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանը

Ո Ր ՈՇ Ե Ց.

1. «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 7-րդ հոդվածի 1-ին և 11-րդ մասերի, դրանց հետ համակարգային առումով փոխկապակցված՝ 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասի դրույթները՝ այն մասով, որով չեն ապահովում յուրաքանչյուր անձի հայեցողությամբ իր սեփականություն հանդիսացող աշխատավարձի տիրապետման, օգտագործման և տնօրինման իրավունքը և հանգեցնում են մարդու կամքից անկախ նրա սեփականության իրավունքի սահմանափակման, ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 31 և 43-րդ հոդվածների պահանջներին հակասող և անվավեր։

2. Իրավունքի գերակայության և իրավական որոշակիության սկզբունքների պահանջներին համարժեք իրավունքների պաշտպանության կոնկրետ երաշխիքներ չամրագրելու և տվյալ իրավահարաբերություններում գործադիր իշխանության հայեցողության սահմանները չհստակեցնելու հանգամանքից ելնելով` «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 49-րդ հոդվածի 1-ին մասը ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 1-ին հոդվածի, 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և 83.5-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին հակասող և անվավեր։

3. Վեճի առարկա հոդվածների հետ համակարգային առումով փոխկապակցված՝ «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 2-րդ հոդվածի 6-րդ կետի՝ «...որի տնօրինման ... կարգն ու պայմանները սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը» դրույթը և 44-րդ հոդվածի 1-ին մասը ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 83.5-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին հակասող և անվավեր։

4. Վեճի առարկա հոդվածների հետ համակարգային առումով փոխկապակցված՝ «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 41-րդ հոդվածի 4-րդ մասի՝ «Ռիսկերի կառավարման համակարգին ներկայացվող պահանջները սահմանվում են Կենտրոնական բանկի նորմատիվ իրավական ակտերով» դրույթը ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 83.5-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին հակասող և անվավեր։

5. Վեճի առարկա հոդվածների հետ համակարգային առումով փոխկապակցված՝ «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 76-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ գույքի արգելանքի միջոցով վարչական ակտի հիման վրա սեփականության իրավունքը սահմանափակող դրույթը՝ գույքի տնօրինման, տիրապետման կամ օգտագործման սահմանափակման միջոցով, ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 31 և 43-րդ հոդվածների պահանջներին հակասող և անվավեր, հաշվի առնելով նաև, որ տվյալ դրույթին առնչվող իրավահարաբերությունները չեն վերաբերում սույն օրենքի իմաստով պարտադիր կուտակային վճար կատարողի /հարկային գործակալի/ անմիջական հարկային պարտավորությունների կատարմանը։

6. «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 7-րդ հոդվածի 2-10-րդ մասերի, 8, 37, 38, 45-րդ հոդվածների, 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և 86-րդ հոդվածի վեճի առարկա դրույթները համապատասխանում են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը՝ սույն որոշման մեջ սահմանադրական դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումների շրջանակներում՝ այն սահմանադրաիրավական բովանդակությամբ, համաձայն որի` դրանցով նախատեսված իրավակարգավորումները չեն կարող հիմքում ունենալ, մեկնաբանվել և կիրառվել մարդկանց հայեցողությունից անկախ նրանց սեփականության իրավունքի սահմանափակում ենթադրող իրավակարգավորման համատեքստում, իսկ կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարիչների իրավունքները պետք է իրացվեն միայն համարժեք պարտավորություններով հավասարակշռման սկզբունքին համապատասխան։

7. Հաշվի առնելով, որ «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը, մասնավորապես՝ սույն որոշման եզրափակիչ մասի 1-5 կետերով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը հակասող ճանաչված իրավադրույթները համակարգային առումով փոխկապակցված են Հայաստանի Հանրապետության շուրջ 50 օրենքներով և ութ տասնյակից ավելի այլ նորմատիվ իրավական ակտերով նախատեսված իրավակարգավորումների հետ, որոնց շատ դրույթներ սույն որոշման հիման վրա օրենքով սահմանված կարգով ենթակա են վերանայման, ինչպես նաև նկատի ունենալով օրենքի պահանջը՝ համակարգային առումով իրավական անվտանգությունը չխաթարելու վերաբերյալ, Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 102-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 68-րդ հոդվածի 15-րդ մասի հիման վրա սույն որոշմամբ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը հակասող ճանաչված իրավանորմերի ուժը կորցնելու վերջնաժամկետ սահմանել 2014 թվականի սեպտեմբերի 30-ը՝ հնարավորություն տալով Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովին և Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը՝ իրենց իրավասության շրջանակներում «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի և դրա հետ համակարգային առումով փոխկապակցված այլ օրենքների ու նորմատիվ իրավական ակտերի իրավակարգավորումները համապատասխանեցնելու սույն որոշման պահանջներին։

Սույն որոշման պահանջներից բխող նոր իրավակարգավորումներից ելնելով և հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջները` վերահաշվարկման են ենթակա մինչ այդ կատարված կուտակային վճարները:

8. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 102-րդ հոդվածի երկրորդ մասի համաձայն սույն որոշումը վերջնական է և ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից:

ՆԱԽԱԳԱՀՈՂ
Գ. ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
2 ապրիլի 2014 թվականի
ՍԴՈ-1142»։
 

12.57

Վեճի առարկա հոդվածների հետ համակարգային առումով փոխկապակցված «Կուտակային կենսաթոշակների մասին ՀՀ օրենքի 76-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ «գույքի արգելանքի միջոցով վարչական ակտի հիման վրա սեփականության իրավունքը սահմանափակող դրույթը՝ գույքի տիրապետման, տնօրինման կամ օգտագործման սահմանափակման միջոցով ճանաչվեց ՀՀ Սահմանադրության 8-րդ հոդվածի, 1-ին, 31 և 43-րդ հոդվածներին հակասող և անվավեր՝ հաշվի առնելով նաև, որ տվյալ դրույթին առնչվող իրավահարաբերությունները չեն վերաբերում քննության առարկա օրենքի իմաստով պարտադիր կուտակային վճար կատարողի՝ հարկային գործակալի անմիջական պարտավորությունների կատարմանը:

12.48

ՍԴ որոշման եզրափակիչ մասի 4-րդ կետը՝

Վեճի առարկա հոդվածների հետ համակարգային առումով փոխկապակցված «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 4-րդ մասի՝ «ռիսկերի կառավարման համակարգին ներկայացվող պահանջները սահմանվում են ԿԲ նորմատիվ իրավական ակտերով» դրույթը ճանաչել հակասահմանադրական և անվավեր: Այս պահին դիմող կողմը բավարարված ժպտում էր:

12.38

Վեճի առարկա հոդվածների հետ համակարգային առումով փոխկապակցված կուտակային կենսաթոշակների մասին օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետի, որի տնօրինման կարգն ու պայմանները, « ...սահմանում է ՀՀ կառավարությունը» և 44-րդ հոդվածի 1-ին մասը ճանաչել Սահմանադրության 83 հոդվածին հակասող և անվավեր:

12.32

Իրավունքի գերակայության պահանջներին համարժեք իրավունքների պաշտպանության կոնկրետ երաշխիքներ չամրագրելու և տվյալ իրավահարաբերություններում գործադիր իշխանության սահմանները չհստակեցնելու հանգամանքից ելնելով՝ «Կուտակային կենսաթոշակների» մասին ՀՀ օրենքի 49-րդ հոդվածի առաջին մասը ճանաչել ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածի, 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և 85–րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին հակասող և անվավեր:

11.29


Ելնելով գործի արդյունքներից՝ ՍԴ-ն որոշեց

1.«կուտակային կենսաթոշակների մասին» 5-րդ հոդվածի 1-ի, 7-րդ հոդվածի 1-ին և 11-րդ, նրանց հետ համակարգային առումով փոխկապակցված դրույթները, այն մասով, որքանով չեն պահվում յուրաքանչյուր անձի հայեցողությամբ իր սեփականությունը հանդիսացող աշխատավարձի տիրապետման, օգտագործման և տնօրինման իրավունքը, և հանգեցնում են նրա կամարտահայտությունից անկախ նրա սեփականության իրավունքի սահմանափակման ճանաչել ՀՀ սահմանադրության 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 31-րդ հոդվածի և 43-րդ հոդվածների պահանջներին հակասող և ըստ այդ, ՍԴ–ն սույն հոդվածների կետերը անվավեր ճանաչեց:
 

12.17


Ըստ ՍԴ–ի՝ մարդու իրավունքների ապահովման և պաշտպանության հարցերը չեն կարող ստորադասվել տեխնիկական ու իրավակազմակերպական բնույթի հարցերին:

12.13


Քննվող օրենքի 40-րդ հոդվածով նախատեսված թույլատրելի գործիքների, ակտիվների ներդրման սահմանափակումները սահմանվում են Կենտրոնական բանկի նորմատիվ ակտերով: Համապատասխան որոշմամբ սահմանվել է ներդրումային ֆոնդի կառավարիչների ներքին հսկողության և ռիսկերի կառավարման համակարգի նկատմամբ նվազագույն պահանջները: Ըստ ՍԴ-ի՝ փաստաթուղթը բովանդակային առումով հեռու է Իրավական ակտերի մասին ՀՀ օրենքի մի շարք պահանջներից: Կառուցված է «պետք է» , «անհրաժեշտ» է դարձվածքների վրա և համակարգի հուսալիության ապահովման կոնկրետ երաշխիքներ չի ապահովում:

 

11.54


ՍԴ-ն գտնում է, որ Սահմանադրութան 32–րդ հոդվածի պահանջից ելնելով՝ օրենքում խելամիտ օրենսդրական լուծում չի ստացվել նվազագույն աշխատավարձ ստացողի պարտադիր բաղադրիչի մասով, հաշվի չի առնվել նվազագույն կենսապահովման զամբյուղը։

11.15


Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ վեճի առարկա իրավադրույթները առաջին հերթին սեփականության իրավունքի պաշտպանության տեսանկյունից պետք է քննարկման առարկա դառնան:

11.12


Խորհրդակցական սենյակից դուրս գալուց հետո ՍԴ նախագահ Գագիկ Հարությունյանը հրապարակեց 64 էջանոց որոշումը:

Լսելով դիմող կողմին, հետազոտելով «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքը, վերջինիս հետ փոխկապակցված այլ իրավական ակտեր, միջազգային փորձը՝ Սահմանադրական դատարանն արձանագրում է, որ միջազգային առումով հրատապ խնդիր է դարձել սոցիալական պաշտպանվածությանն ուղղված բարեփոխումների ընթացքը:

11.02


Դատարանի դահլիճում են դիմող կողմի բոլոր ներկայացուցիչները՝ 4 խմբակցությունների բազմաթիվ ներկայացուցիչներ, «Դ!ԵՄ ԵՄ» շարժման տղաները, իսկ նախքան որոշման հրապարակում հրավիրյալ կողմից Կենտրոնական բանկի փոխնախագահ Ներսես Երիցյանն ու պատասխանող կողմի ներկայացուցիչները ակտիվ ինչ-որ բան էին քննարկում։

Սահմանադրական դատարանն քիչ անց պետք է կայացնի «Կուտակային կենսաթոշակների» մասին վիճահարույց օրենքի սահմանադրականության մասին վճիռ։
 

Հիշեցնենք, որ այն այս տարի հունվարի 1-ից Ազգային ժողովի կողմից իշխող մեծամասնության քվեարկությամբ պարտադիր կերպով ուժի մեջ դրվեց, սակայն ՍԴ-ի կողմից կասեցվեց վերջինիս պարտադիր բաղադրիչի կիրառումը, մինչ ՍԴ–ի կորոշի դրա սահմանադրականությունը։

Հիշեցնենք, որ Սահմանադրական դատարանը մարտի 28-ին սկսեց «Կուտակային կենսաթոշակների» մասին վիճահարույց օրենքի սահմանադրականության քննումը՝ ԱԺ 4 ոչ իշխանական ուժերի հայցով, որը ՍԴ էր ներկայացվել անցյալ տարվա դեկտեմբերի 17–ին: Քննարկումը շարունակվել էր մարտի 31-ին, որից հետո ՍԴ–ն գնացել էր խորհրդակցական սենյակ:


Հիշեցնենք նաև, որ քննարկման առաջին օրը «Դ!ԵՄ ԵՄ» շարժման անդամները լուռ ակցիա էին կազմակերպել՝ պահանջելով բարձր դատարանից արդար որոշում:


Նշենք, որ օրենքի պարտադիր բաղադրիչը տարածվում է 1974 թվականի հունվարի 1-ից հետո ծնված ՀՀ քաղաքացիների վրա, որոնք այս տարվա հունվարի 1-ից պարտավոր են իրենց աշխատավարձի նվազագույնը 5 տոկոսը տրամադրել կենսաթոշակային հիմնադրամներին: Եվ ամիսներ առաջ ձևավորված «Դ!ԵՄ ԵՄ» քաղաքացիական նախաձեռնությունը պայքարում էր օրենքի պարտադիր բաղադրիչի դեմ:


Նախաձեռնությունը բազմաթիվ բողոքի ցույցեր, երթեր և հանրահավաքներ է անցկացրել ինչպես մայրաքաղաք Երևանում, այնպես էլ մարզերում: Մարտի 22-ին տեղի ունեցավ նրանց կողմից կազմակերպվեց վերջին հանրահավաք-երթը, որը տարբեր գնահատականներով բավականին բազմամարդ էր: