Արցախ. իմ երեխաներ. և դարձյալ «Հանուն հոր և որդու»

Այս նյութն արդեն պատրաստ էր հրապարակման, բայց ես որոշեցի  այն հետ կանչել և ձեզ հետ կիսվել  մի քանի անկեղծ մտորումներով: Սկսենք նախապատմությունից. «Հանուն հոր և որդու»  վավերագրական շարքի այս հրապարակման հերոսը ապրիլի 30-ին Մատաղիսի դիրքերում զոհված Վազգեն Հարությունյանի 13-ամյա որդին է. մյուս որդին չի խոսում,  տառապում է մանկական կաթվածով (DCP): Ազնիվ ասած՝ ես այսպիսի զգայուն խնդիրներով մարդկանց, սովորաբար, որպես լրագրող չէ, որ այցելում եմ ու, որպես կանոն,  այդ այցելություններից երբեք լրագրողական նյութեր չեմ կորզում:  Սակայն, զոհված հերոսի փոքր տղան՝ Ալեքսանդրը, ուղղակի ցնցեց, քանդեց ինձ, և ես սա խոստովանեցի իմ ֆեյսբուքյան էջում՝  այդ խոստովանությանը կցելով իմ ու նրա զրույցից մի պատառիկ: Եվ այդտեղ էր,  որ կատարվեց աննախադեպ մի բան, ուղղակի հրաշք. հարյուր հազարավոր մարդիկ միանգամից դիտեցին այդ տեսանյութը, հազարավորները կիսվեցին իրենց էջերում,  նամակների ու մեկնաբանությունների մի այնպիսի տեղատարափ սկսվեց, որոնց անգամ 24-ժամյա ռեժիմով պատասխանելու դեպքում  շաբաթներ կպահանջվեր: Զգացողություն էր, որ միանգամից պոռթկացել է հայկական համահավաք խիղճը. մարդիկ իրենց զորակցությունը, հանգանակությունն էին առաջարկում, պահանջում էին Հարությունյանների տան հասցեն, հաշվեհամարը, իսկ առանձիններն ինձ հորդորում էին շտապ մի հաշվեհամար բացել և համակարգել դրամական հոսքերը: Կարծում եմ չեք հիասթափվի,  եթե  ես միանգամից հրաժարվեմ այդ առաքելությունից, փաստարկելով , որ լրագրողական էթիկան  ինձ առնվազն թույլ չի տալիս մխրճվել այսօրինակ գործերի մեջ, հետո էլ Հարությունյաններն ունեն հարազատներ, որոնք , ոչ միայն չեն հրաժարվել ստանձնել այս խիստ պատասխանատու աշխատանքը, այլև  առանձինները  ջանում են հենց իրենց  վերահսկողության տակ առնել դրամական ամբողջ շրջանառությունը: Այդ հեռահար նպատակի համար կանգ չառնելով ամուսնուն կորցրած կնոջ մասին հերյուրանքներ տարածելու և անգամ որդուն  մոր դեմ լարելու ստորագույն կրքերից: Ուստի ընթերցողներին կխնդրեի այս երեխաներին օժանդակելու համար օգտվել բացառապես նրանց մոր՝ Անուշ Տոնյանի հաշվեհամարից և ձեռնպահ մնալ այլ «բարեգործների» գումար տրամադրելուց:

Արցախբանկ. հաշվեհամար 22300021402100. ստացող Տոնյան Անուշ Բորիսի

Հեռախոս՝ բջջ. 097342181

Տուն 047733061

Հ.Գ. -1 Հավատացեք, շատ երկար հետաքննեցի ընտանեկան այս թնջուկն այսպիսի առաջարկ անելու համար: Այդ ով է, որ մորից ավելի սրտացավ ու նպատակային կարող է տնօրինել իր զավակներին հատկացվելիք օգնությունը և մանավանդ՝ մսխել  իր հիվանդ երեխայի հասանելիքը: Սա արդեն խելագարության կանխավարկածն է, որը, կներեք, քննարկման ենթակա չէ:

Հ.Գ.-2 Մտքիցս մեկ րոպե անգամ չի հեռանում այս փոքրիկ տղամարդու դեմքը և մանավանդ նրա այս խոսքերը՝ «Արխային կաց, հենա խոզը ուզում ա ծնի, էդ որ ծնեց, մեզ բոլ ա էլի, ձագերը շուտ մարուն են դառնալու, հավի ճտերն էլ ավելացնելու եմ, ձուն հենա կրակի գին ա, ափսոս, որ էն ճագարներն էլ հիվանդացան ձեռքիցս գնացին, թե չէ պարտքացուցակից հիմա բան չէի թողել»: 

-Ալեքսա՞նդր է անունդ:

-Հա, Ալեքսանդր Հարությունյան Վազգենի, ուզում ես ինձ Ալեքս ասա:

-Հա, եթե թողնում ես Ալեքս ասեմ, բայց սպասի  գուշակեմ քանի տարեկան կլինես…

-Մի տանջվի, կասեմ. 13 տարեկան եմ:

-Բայց դա ի՞նչ մի տանջանք էր, որ ուզեցիր ինձ շուտ փրկել դրանից…

-Չէ, տանջանք չէր, տանջանքն ուրիշ բան ա:

-Ի՞նչ ա, քո կարծիքով՝ տանջանքն ի՞նչ ա:

-Չգիտե՞ս,  որ  հայրիկս էլ չկա, մահացավ:

-Գիտեմ:  Բայց նա չմահացավ, չէ՞, զոհվեց. էդ երկուսի մեջ տարբերություն կա, չէ՞:

-Հա, կա, բայց մեկ ա էլի, դառնում ա, որ էլ հայրիկ չունես:

-Հա…բայց  քո հայրը հերոս է, չէ՞,   իսկ դու հերոսի որդի, համաձայն չե՞ս:

-Չգիտեմ, էդ լավ ա, որ հերոս ա, բայց որ չզոհվեր, էդ լավ կլիներ: Հիմա ես մենակ մնացի:

-Չէ, ինչո՞ւ ես մենակ, բա մաման, հայրիկիդ ընկեր-բարեկամները, ձեր հարազատները, մնացած մարդիկ չե՞ն գալիս ձեր տուն, քեզ ու եղբորդ չեն այցելո՞ւմ:

-Գալիս են, բայց դե հիմա հայրիկի ընկերները պոստերում են, ամեն օր չեն կարում գան: Պապան լավ ընկերներ  ունի, Մատաղիսում իրար հետ են կռվելիս եղել ու իրար խոստացել են, որ մեկը եթե մահանա, զոհվի էլի, պիտի իրա ընտանիքի գլխին լինեն:

-Բա դա ո՞վ է քեզ պատմել:

-Իրանք: Ես էլ ասել եմ՝ արխային կաց, հենա խոզը ուզում ա ծնի, էդ որ ծնեց, մեզ բոլ ա էլի, ճտերը շուտ մարուն են դառնալու, ասել եմ՝ մինն էլ կտամ քեզ:

-Հա…

-Դե հավն էլ կա, ձուն էժան չի, կծախենք, դեռ հավն ավելացնելու եմ, ուղղակի էս նեղ օրին էն ճագարները հիվանդացան, բոլորը մեռան, սատկեցին էլի, էդ ա վատը…

-Վա՜յ, բա չկարողացան մի բան անել, փրկել…

-Չէ, չի ստացվել, էդ օյինը դրին  գլխներիս, բայց ոչինչ, հեսա խոզը ծնեց, բոլորը տեղն ա ընկնելու. հեսա գնալու ենք ահագին ճուտ առնենք, դա եկամուտ ա, ձեռք ա տալիս էլի: Էն օրը ձեռիս 1000 դրամ կար, ճուտն էլ 500 դրամ էր, ասի տամ երկուսն առնեմ, էն էլ մինչև տնից փողը վերցրի, բերի՝ մեքենան գնացել էր…
 

-Փաստորեն, հիմա ամբողջ տնտեսությանը դու ես տիրություն անում…

-Դե բա էլ ո՞վ, պապայից հետո բոլոր հարցերն էլ ընկավ ինձ վրա: Ամենադժվարը ախպորս բուժման հարցն ա, չի լսում, չի խոսում, էդ հիվանդության անունը Դեցեպե ա, պապան պիտի Երևան տաներ բուժման, էն էլ էս կռիվը որ սկսվեց, ամեն ինչ թողեց, բարձրացավ պոստ: Հիմա ես պիտի ախպորս անպայման բուժեմ, որ իրան նայում եմ, ոնց ասեմ, սիրտս կտոր-կտոր ա լինում, հլա նայի, հազիվ ա քայլում…ինձնից մեծ ա է, բայց ոնց որ պուճուր էրէխա լինի: Սենց չի կարելի թողած, պիտի բուժեմ:

-Հա, հա…անպայման…

-Ահագին առաջ ա գնացել, հիմա արդեն քայլում ա, ամպը որ որոտում ա, էդ ձայնը լսում ա, բայց հիմա, որ մոտ գնաս ականջի մեջ մի բան ասես՝ չի լսելու: Ոտքերը մոտ-մոտ ա գցում, վախենում եմ, որ քայլելիս ընկնիշ: Նայի գլուխն էլ ա թույլ, բայց ձեռքից ուժեղ ա, էդքան թույլ չի , բուժվող ա, բայց դե հիմա չի էլ կարողանում խոսա…

-Էլ հարց չե՞ս տալու:

-Շատ բան կա է, բայց ոնց  որ էլ չեմ կարողանում քեզ հարցեր տալ…ի՞նչ հարց տամ, ինձ կհուշե՞ս:

-Ես ասե՞մ…հարցրու՝ Ալեքս… դու էս կռվից, էս պատերազմից էլի,  չես վախո՞ւմ:

-Էս ինչ լավ հարց ես հուշում, խելոք ես է շատ, դե պատասխանի՝ չե՞ս վախում:

-Նայի, ես ճիշտ եմ ասում, էն որ տրաքտրաքոցը սկսվում էր ու պապան հեն էր պոստում, շատ վախենում էի, դե տես հիմա ինչ եմ ասում քեզ՝ հիմա, այ հենց հիմա է՛լ չեմ վախում, դե որ պապան էլ մահացել ա, զոհվել ա էլի, էլ ինչի՞ց վախեմ:

-Ալեքս ջան, բա քո դասընկերների, բակի ընկերների պապաները, մնացած ժողովուրդը, դու…

-Որ չվախենան, թող լավ զենքեր առնեն, կռվեն, որ լավ կռվեն անպայման կհաղթեն:

-Հիմա մենք էս պատերազմում հաղթե՞լ ենք, թե՞ պարտվել:

- Բա դու էդքան մեծ ես, չգիտե՞ս, որ հաղթել ենք: Էն օրը մեր հարևանի տղեն ասում ա՝ թուրքը խոզ ա, ես էլ նեղացել եմ, ասում եմ իմ էս խոզերը քո պապային կրակե՞լ են, խի՞ ես ասում խոզ են: Խոզը տուն ա պահում, իսկ թուրքը, ոնց ասեմ՝ տունքանդիչ ա, մարդ սպանող, գայլ ա է, խոզ չի: Գայլն էլ ոչխար ա ման գալիս, որ ուտի:

-Բա հիմա մենք ի՞նչ անենք, հո  մենք էլ գայլ չենք դառնալու:

-Ես չեմ ասում մենք էլ պիտի գայլ դառնանք, բայց պիտի լավ զենքեր առնենք, պատրաստենք, նենց զենքեր, որ իրանք վախեն մեր կողմը անցնեն, իրանց աչքը մեր հողերը չուտի:

-Ալեքս, քո կարծիքով՝ հո՞ղն ա ավելի կարևոր, թե՞ մարդը:

-Երկուսն էլ կարևոր ա, հող չլինի մարդը ո՞նց կապրի, ի՞նչ կուտի, որտե՞ղ կապրի: Պիտի հող լինի, որ մի բան ցանես, ուտես, չէ՞, որ հող չլինի հավին որտեղ բաց կտաս, անասունը որտեղ կարածացնես: 

Ես փոքր ժամանակից էլ բանջարանոցը սիրում էի, տատիկիս հետ որ հողն էի գնում շատ էի է՜ զարմանում: Ասում էի՝ այ բաբո, էդ փոքր սերմից ո՞նց ա էսքան կանաչ, էսքան բերք ծլում:

-Բա տատդ ի՞նչ էր ասում, ո՞նց էր բացատրում:

-Դե ասում էր չի կարելի թամբալացած, որ աշխատասեր լինես, ամեն բան էլ կունենաս, ասում էր՝ հողը կտա:

-Ալեքս, իսկ լա՞վ ես սովորում:

-Էդ արդեն հարցրել ես, ասել եմ, չէ՞, որ հարվածային եմ, դու էլ ասիր չես կարա գերազանցիկ դառնաս, մոռացե՞լ ես:

-Հա, հա, ճիշտ ես, մի քիչ խառնված եմ, խելքս տեղը չի:

-Մտածելով հարցրու, էստեղ  մի ժուռնալիստ աղջիկ էր եկել, հարցերը շատ արագ-արագ էր տալիս, դու՝ դանդաղ-դանդաղ, լավ չես սովորե՞լ դպրոցում:

-Ես էլ եմ քո պես հարվածային եմ եղել…

-Պապա ունե՞ս:

-Ի՞նչ:

-Չլսեցի՞ր ինչ հարցրի, ասում եմ՝ հիմա դու պապա ունե՞ս:

-Չէ, իմ պապան մահացել է… իսկ քոնը՝ զոհվել:

-Հա, ապրիլի 30-ին՝ ժամը 11 անց 25 զոհվեց, Մատաղիսում: Բայց էն առաջին անգամ, որ գնացել էին՝ 92 թվին, լրիվ հաղթել էին է, թուրքը վախից փախել, կորչել էր աչքներիս առաջից: Հես է  ամիս գալիս ա: Էս իմ ամիս ա, հորեղբայրս:

Հորեղբայր- Ալեքս բալաս, ո՞նց ես, ասեցի՞ր, որ զինվոր ես դառնալու:

-Չէ, զինվոր չեմ ուզում դառնամ, սկզբում բիզնեսմեն, հետո նոր զինվոր…

-Հա, մատաղ, բա մի գործի տեր պիտի լինես, որ ընտանիքդ պահես, ճի՞շտ ա: Բայց դե ամուդ պես պիտի ամենաքիչը 12 երեխա բերես, չէ՞:

-Վայ, Դուք տասներկու երեխա ունե՞ք:

-Տասներկու չէ, 14, էս զոհված ախպորս էրեխեքին էլ հաշվի...
 

-Դուք փաստորեն գտել եք արցախյան հակամարտության կարգավորման բանալին: Մենք իզուր էլ գլուխ ենք ջարդում և այլ տեղերում փնտրում լուծումներ՝ երբ երկիրը լցվում է երեխաներով, այդ երեխաները ակամայից պարտադրում են շատ հաց թխել, շատ ծառայություններ ավելացնել, տնտեսություն զարգացնել և ակամայից ուժեղանում է  երկիրը.  այս դեմոգրաֆիական աղետն է հենց այս պատերազմի պատճառը, բա երկու-երեք միլիոն ժողովրդից հայրենիքը կխլեն էլի:

Հորեղբայր- Հա, ես էդ ասել եմ միշտ ու տարիներ առաջ, որ մեր ուժը հենց երեխաների մեջ ա. թուրքը 10-ը բերում ա, դու 12-ը բեր, զինվոր բեր, որ հայրենիքը պաշտպանվի: Բա մենք որտեղի՞ց գնանք մեզ համար զինվոր բերենք, մենք պիտի ունենանք, չէ՞: Հայը մինչև սա չհասկանա, որ առավելևս պատերազմի մեջ երկրին երեխա ա պետք, չի լինելու:

-Բա տիկնոջը ո՞նց կարողացաք համոզել, որ ինքն իրեն չխնայի ու հերոսուհի մայր դառնա, էսքան հրաշալի երեխաներ պարգևի մեզ:

Տիկին- Ինձ համոզել պետք չէր, աշխարհում երեխայից լավ բան ի՞նչ կա: Բոլոր մայրերն էլ պիտի բերեն, մենք քիչ ենք, պիտի շատանանք, վախենալու բան չկա, ամեն երեխա իրա ղսմաթով գալիս ա. Աստված, որ երեխան տվեց, ճարն էլ հետն ա տալիս, որ պահես, սոված-ծարավ չի թողնում, ասա մենակ խաղաղություն լինի, մենակ խաղաղություն, ես մենակ էդ եմ Աստծուն խնդրում, հաց չեմ խնդրում, հացը մենք մեր ձեռքով կստեղծենք, մենակ մի քիչ խաղաղություն տա, էս երեխաները մեղք են, պահենք մեծացնենք:
 

-Կներեք, բայց ես մի բան չհասկացա, Ալեքսը մայր ունի, չէ՞:

Հորեղբայր - Հա, տենց մի բան կա:

-Բա ինչո՞ւ նրա հետ չի ապրում:

-Բա նրա մերը մե՞ր ա, որ նրա տանն ապրի:

-Ինչո՞ւ, ի՞նչ է եղել:

-Նա ծնող չի, իրավունք չունի հանդես գա որպես ծնող:

-Կբացատրեք՝ ինչու:

- …

-Բարև Ձեզ, տիկին Անուշ: Ես լրագրող եմ, զրուցել եմ Ալեքսի հետ, տեղյակ եմ Ձեր հիվանդ որդու կացությունից: Բայց խնդրում եմ ինձ ասեք՝ ինչո՞ւ Ալեքսը Ձեզ հետ չի ապրում, ի՞նչ խնդիր կա:

-Երբ որ ամուսինս գնում էր դիրքեր, բերել ա, Ալեքսին դրել իրա պապական տանը, որովհետև եղբոր հետ թշնամի էր, վախենում էր, որ իրան մի բան պատահի, եղբայրը տունը կվերցնի ձեռքներիցս: Էդ ա եղել հարցը: Նրանք խռով էին, իրար հետ չէին խոսում, բայց հիմա ինքը հանդես ա գալիս որպես ծնող, ասում ա՝ ես գիտեմ էս երեխայի հաշիվը, թե ինչ կանեմ, ինչ չեմ անի: Բա էդպիսի բան լսվա՞ծ է, ինչի ես իմ երեխու թշնամի՞ն եմ: Երեխային էլ լրիվ լարում ա իմ դեմ: Բա էսպիսի բան կարելի է անե՞լ: /հուզվում է/ Ախր ես մայր եմ, մայր…բա կարելի՞ է երեխայի հոգին այդպես պղտորել մի երկու կոպեկի համար, երեխայի հոգու հետ այդպես խաղալ…

-Սարսափելի է, ինչ ասեմ, բառ չունեմ…

«Հանուն հոր և որդու»  վավերագրական շարքում՝ հաջորդիվ

-Ինձ պատմեցին, որ Երևանից եկել, ընտանիքով հաստատվել եք Շուշիում և շրջիկ ներկայացումներ եք կազմակերպում երեխաների համար, կեցցեք: Բայց պատերազմի բաժին դարձած երեխաները շատ խոցելի են, որոշները հայր են կորցրել, սա ահավոր զգայուն տարածք է, ես չկարողացա զոհվածի որդուն մի քանի հարց անգամ տալ, չգիտեի ինչ խոսել նրա հետ, ինչ են խոսում ձեր պերսոնաժները պատերազմի երեխաների հետ, որտեղի՞ց եք գտնում նրանց համար այդքան կարևոր «հեփի էնդը»:

Էդգար Թաթիկյան- Թվում է՝  երեխաներն իրենց խաղերով են, ոչինչ չեն հասկանում։ Բայց դա միայն թվում է: Իրենց մի ականջը  մեծերի զրույցների կողմն է: Վախ կա նրանց մեջ։

Գոհար Առաքելյան- Դա շատ ենք նկատել հատկապես՝ վերջին ներկայացումների ընթացքում։ Այս ապրիլյան դեպքերից հետո մի ներկայացում խաղացինք Ստեփանակերտի դպրոցներից մեկում: Եվ հանկարծ երեխաները սկսեցին շատ բարձր ծիծաղել: Մի տեսակ անվերջ թվացող քրքջոց էր դա: Դա այն ծիծաղը չէր, որ միշտ մենք ստանում էինք ներկայացման ժամանակ և ուրախանում, մենք վախի հոտ առանք դրանից և շատ սարսափեցինք: Էմոցիաները, այդ ծանր էներգետիկան, ամեն ինչը, որ կուտակվել էր երեխաների մեջ, այդ ծիծաղով  կարծես դուրս էր գալիս։ Շատ ծանր զգացողությամբ տուն եկանք ու սառել մնացել էինք: Բայց մեկ է, հասկանում ես, որ պիտի ուժեղ լինես, այս պահին չպիտի լռես, պետք է խոսել այս երեխաների հետ, չես կարող նրանց մենակ թողնել այս ագրեսիայի հետ մենակ:

Շարունակելի

ՎԱՐԴուհի Սիմոնյան

Շուշի